Како што пишува д-р Наталија Мириќ, доцент на Географскиот факултет на Универзитетот во Белград, климатските промени влијаат не само на смртноста и миграцијата, туку и на наталитетот – и тоа на неколку (негативни) начини.
Според сегашните податоци, во последните 20 години во Европа смртноста од топлотните бранови е зголемена за 94%, а бројот на смртни случаи за време на најжешките лета изнесува десетици илјади. Врската помеѓу климатските промени и смртноста сега е темелно истражена и добро документирана, пишува Klima101.
Меѓутоа, во случај на породување, тоа не е така.
Истражувањата кои директно го таргетираат влијанието на климатските промени врз плодноста на населението се релативно ретки и најмногу се занимаваат со влијанието на климатските промени врз вкупната динамика на населението.
Сепак, некои неодамнешни истражувања кои се занимаваа со оваа тема покажуваат дека климатските промени (и другите фактори на животната средина) имаат различни ефекти врз наталитетот, а меѓу нив се издвојуваат студии кои покажуваат дека високите температури имаат негативен ефект врз исходот на бременоста.
Според современите истражувања, топлотните бранови доведуваат до зголемување на предвремените породувања – но и спонтани абортуси.
Имено, во последните неколку години беа спроведени неколку клучни студии кои го испитуваа влијанието на температурните флуктуации врз плодноста, неплодноста, загубите на плодот и предвременото раѓање. Тие сугерираат дека високите температури, а особено долгите топлотни бранови, негативно влијаат на исходот на бременоста на различни начини: преку веројатноста за зачнување, спонтан абортус, мала тежина при раѓање, предвремено породување, гестациска хипертензија…
Студија од 2023 година открила врска помеѓу пренаталната изложеност на топлотен бран и зголемениот ризик од предвремено породување во Кина, особено кај бремените жени кои живеат во сувата пустинска клима во земјата.
Слични резултати беа потврдени и во Америка (Калифорнија), каде што една студија од 2017 година опфати над 14.000 спонтани предвремени породувања за кои се покажа дека се поврзани со зголемувањето на температурите на воздухот, особено во текот на летната сезона. Според истражувањето, зголемувањето на температурата за 5,6°C (10°F) во текот на летната сезона е поврзано со зголемување од над 11% на спонтани абортуси.
Иако се ретки, постојат студии кои се занимавале со оваа тема во европските земји.
Во 2021 година, двајца истражувачи од Унгарија дојдоа до заклучок дека изложувањето на високи температури во првите неколку недели по зачнувањето ја зголемува клинички неоткриената стапка на спонтани абортуси, како и вкупниот број на фетални загуби.
Истите автори покажаа дека изложеноста на топли денови малку го намалува наталитетот пет до осум месеци подоцна, додека значително посилни негативни ефекти се забележани девет до десет месеци по изложувањето на високи температури. Со други зборови, помалку зачнување се случуваат за време на топлотните бранови.
Следствено, тие истакнуваат дека климатските промени ќе ги зголемат сезонските разлики во стапките на зачнување и дека годишните стапки на зачнување генерално ќе се намалат во Европа.
Климатските промени влијаат на наталитетот на различни индиректни начини: меѓу другото, преку земјоделското производство, но и субјективно, т.е. преку одлуки за раѓање деца.
Во целиот свет, климатските промени имаат индиректни ефекти врз раѓањата, пред се во африканските и азиските земји кои се најмногу погодени од климатските промени.
Една студија во Чад покажа дека најголем дел од влијанието на температурната варијабилност врз раѓањата се рефлектира во неухранетоста на жените како клучен двигател на зголемувањето на абортусите и падот на плодноста.
Негативните влијанија на климатските промени врз плодноста се реализираат и преку земјоделството, особено во економиите кои во најголема мера се засноваат на оваа економска гранка. На пример, истражувањето во Бангладеш покажа дека растителното производство е важен фактор во транзицијата на стапката на наталитет во земјата.
Загадувањето на воздухот има негативен ефект врз исходот на бременоста и може да доведе до намалување на резервите на јајниците, што подразбира зголемување на потребата за биомедицинско потпомогнато оплодување.
N1/Марина Пупавац
Ваквите наоди најдобро се документирани во студиите на земјите со средно ниво на економски развој, кои се најмногу погодени од долгите епизоди на зголемени концентрации на штетни материи во воздухот. На пример, истражувањето спроведено во Полска во 2024 година покажа дека изложеноста на загадување на воздухот (PM 2,5 и SO2) негативно влијае на резервите на јајниците.
Дополнително, наодите од студијата сугерираат дека перцепцијата за ранливоста на животната средина, како и нејзиното влијание врз репродуктивните одлуки, се многу променливи помеѓу различни категории на население.
Така, една кинеска студија покажа дека урбаното и високообразованото население е посвесно и повеќе погодено од загадувањето на воздухот кога станува збор за желбата за потомство.
Нивните проценки за Кина покажуваат дека поединците кои го сметаат загадениот воздух за значаен проблем имаат 8,62% помали шанси да имаат повеќе од едно дете.
Заканите по животната средина имаат и субјективни последици, односно негативно влијание врз одлуката за раѓање, а истражувањата покажуваат дека ова влијание е поголемо во поразвиените земји.
Од друга страна, парадоксално репродуктивно однесување е забележано кај населението во помалку развиените земји. На пример, истражувањето спроведено во Бангладеш покажа дека жените во климатските опасните региони изразуваат поголема желба за дополнителни деца во споредба со оние во помалку ранливите области.
Згора на тоа, жените кои гледаат зголемен ризик од смртност кај децата и кои доживеале губење на детето во минатото покажуваат посилна тенденција да сакаат повеќе потомство.
Проект во Србија
Во Србија оваа тема моментално е неистражена, но започна проект кој ќе се занимава со влијанието на животната средина врз репродуктивниот потенцијал.
Имајќи предвид дека студии од овој тип не се спроведени во Србија, може да се претпостави дека локалните области со висок еколошки и климатски ризик сигурно веќе се соочуваат со негативното влијание на факторите на животната средина врз репродуктивниот потенцијал, иако целокупното влијание на климатските промени на плодноста на национално ниво може да биде сè уште не е голема.
Ова е токму една од целите на проектот POPENVIROS (Популациона динамика во контекст на еколошките предизвици во Србија) финансиран од Фондот за наука на Република Србија.
Проектот POPENVIROS обединува 10 научници од комплементарни научни области (демографи, еколошки аналитичари, статистичари) од 4 научноистражувачки институции (Факултетот за географија на Универзитетот во Белград, кој е и носител на проектот, Економскиот факултет на Универзитетот во Белград, Факултетот за организациски науки на Универзитетот во Белград и Институтот за општествени науки).
Во следните три години, тимот на проектот POPENVIROS ќе се обиде да одговори на основното прашање: дали, до кој степен и преку кои механизми еколошките предизвици влијаат на трите компоненти на динамиката на населението во Србија (раѓања, смртни случаи, миграции). Ве покануваме да ги следите сите наши активности на веб-страницата на проектот, како и на социјалните мрежи (Твитер, Линкедин, Инстаграм).
