Десетици светски научници од 2000 година секоја година доаѓаат на оддалечената руска североисточна научна станица на реката Колима во Сибир за да ги проучуваат климатските промени на Арктикот. Но, не оваа година.
По руската инвазија на Украина, германскиот институт за биогеохемија Макс Планк ги замрзна средствата за платите на вработените во таа научна станица и за одржување на инструменти кои мерат колку брзо се топи вечниот мраз и колку метан се ослободува.
Ова најверојатно ќе го наруши континуираното мерење спроведено од 2013 година и ќе го отежне разбирањето на глобалното затоплување, рече Петер Хергерсберг, портпарол на Здружението Макс Планк, финансирано од Германија.
Руските колеги од Североисточната научна станица работат на одржување на станицата да работи, рече тој. Тој одби да каже колку пари се задржани.
Ројтерс разговараше со повеќе од дваесет научници за влијанието на војната во Украина врз науката во Русија. Многумина изразија загриженост за нејзината иднина откако десетици милиони долари западни пари наменети за руската наука беа суспендирани поради европските санкции кон Москва.
Стотици партнерства меѓу руските и западните институции се замрзнати ако не и целосно прекинати, велат научниците, а инвазијата ги поништи годините посветени на градење меѓународна соработка од распадот на СССР во 1991 година.
Многу канали за комуникација се затворени, а истражувачките посети се одложени до понатамошно известување.
Проектите погодени од суспензијата на западната помош вклучуваат изградба на високотехнолошки истражувачки центри во Русија, како што се јонски судирач и неутронски реактор, за кои Европа вети 25 милиони евра.
Таквата технологија ќе поттикне генерација на истражувања кои би можеле да придонесат за развој на области кои се движат од фундаментална физика до развој на нови материјали, горива и лекови, велат научниците.
Замрзнати се и 15-те милиони евра наменети за создавање материјали и батерии со ниска содржина на јаглерод, потребни во енергетската транзиција за борба против климатските промени, бидејќи Европската унија минатиот месец ја прекина сета соработка со руските компании.
Емоционално, можам да ја разберам оваа суспензија, рече Дмитриј Шчепашченко, руски еколошки научник кој ги проучувал шумите ширум светот и е соработник на Меѓународниот институт за анализа на применети системи во Австрија од 2007 година.
Но, кога станува збор за науката воопшто, тој рече: Ова е ситуација во која сите губат. Глобалните прашања како што се климатските промени и биодиверзитетот… тешко може да се решат без руска територија, без експертиза на руските научници.
Замрзнати пари
Кога се распадна Советскиот Сојуз, руските трошоци за наука нагло паднаа и многу научници, илјадници, се преселија во странство или целосно ги напуштија своите полиња на истражување.
Чувствувавме како научници дека нашата работа не е ценета, рече научникот за вечен мраз Владимир Романовски, кој го пресели своето истражување во Фарибанкс на Алјаска во 1990-тите.
Пари речиси и да немаше, особено за теренска работа.
Руското финансирање на науката оттогаш е подобрено, но сепак е многу помалку отколку на Запад. Во 2019 година, Русија потроши 1 процент од БДП за истражување и развој, или околу 39 милијарди долари, приспособени за варијациите на валутата и цената, според ОЕЦД.
Најголем дел од тие пари биле потрошени за истражување во физиката како вселенска технологија и нуклеарна енергија.
За споредба, Германија, Јапонија и САД трошат по 3 отсто од БДП на наука. Во Соединетите Држави, тоа изнесуваше 612 милијарди американски долари во 2019 година.
Меѓутоа, руската наука доби поттик од партнерствата во проекти со научници во странство. На пример, Русија и САД го предводат меѓународен конзорциум кој ја лансираше Меѓународната вселенска станица во 1998 година.
Шефот на руската вселенска агенција Роскосмос овој месец изјави дека ќе го прекине учеството во вселенската станица додека не се укинат санкциите воведени поради инвазијата на Украина.
Руски научници помогнаа и во изградбата на Големиот хадронски судирач во Швајцарија, попознат како ЦЕРН. Во 2012 година, судирот го овозможи историското откритие на Хигсовиот бозон, што дотогаш беше само прашање на теорија.
Научната соработка со Европа продолжи непрекинато откако Русија го анектираше Крим во 2014 година. Но, управниот совет на ЦЕРН минатиот месец објави дека ја прекинува новата соработка со Русија.
Само Германија обезбеди речиси 110 милиони евра во последните три години за повеќе од 300 германско-руски проекти. Уште 12,6 милиони евра пари од ЕУ се доделени на руските организации за 18 проекти кои се фокусираат на прашања кои се движат од мониторинг на арктичката клима до заразни животински болести.
Хемичарот Павел Трошин неодамна доби пари од руската држава за неговото учество во руско-германскиот проект за нова генерација соларни ќелии за комуникациски сателити. Но, бидејќи германската страна сега е суспендирана, проектот виси во воздух.
Треба да се спроведат заеднички проекти за доброто на целиот свет и исклучување на руските научници… тоа е навистина контрапродуктивно, рече Трошин, кој работи во рускиот институт за физичка хемија.
Никогаш не би очекувал такво нешто. Тоа е шокантно за мене. Јас сум многу вознемирен.
Арктичките проекти се затворени
Меѓу најважните истражувачки проекти кои се суспендирани се проектите за проучување на климатските промени на рускиот Арктик.
Две третини од вечниот мраз се наоѓа во Русија, така што податоците од таму се клучни, вели екологот Тед Шур од Универзитетот во Северна Аризона, член на научната мрежа за проучување на влијанието на јаглеродот од вечниот мраз врз климатските промени.
Ако го намалите следењето на промените на вечниот мраз во Русија, всушност го намалувате нашето разбирање за глобалните промени во вечниот мраз.
Ова е алармантно за научниците бидејќи глобалното затоплување ја топи долго замрзнатата почва, која се проценува дека содржи 1,5 трилиони метрички тони органски јаглерод, двојно повеќе од количината што веќе е во атмосферата.
Како што се топи вечниот мраз, органскиот материјал заробен во мразот се распаѓа и ослободува стакленички гасови како што се метан и CO2. Научниците стравуваат дека климатските промени би можеле да излезат од контрола.
Научниците можат да користат сателити за да ги следат промените во животната средина поради топењето на вечниот мраз, но не можат да следат што се случува под површината, што бара теренско истражување, рече Шур.
Руските научници со години собираат и споделуваат податоци од истражувањето на вечниот мраз, но западните научници не се сигурни дали овие канали за комуникација ќе останат отворени. Овие збирки на податоци се исто така нецелосни поради ограниченото финансирање што го оневозможува покривањето на овој огромен регион.
Арктичкиот еколог Сју Натали, од американскиот центар за истражување на климата Вудвел, рече дека нејзините планови за зајакнување на капацитетот за следење на Русија се замрзнати.
Инструментите кои годинава требаше да одат таму се стопирани, рече таа, бидејќи се откажани планираните патувања на нејзините колеги.
Американската влада не даде јасни насоки за соработка со руските институции, за разлика од Европа.
Портпаролот на Стејт департментот изјави за Ројтерс: Ние не мислиме дека рускиот народ е одговорен (за конфликтот) и веруваме дека е неопходна континуирана директна соработка со рускиот народ, вклучително и во областа на науката и технологијата.
Науката како колатерална жртва.
Руската научна фондација финансирана од државата имаше буџет од 213 милиони долари во 2021 година, а проектите се потпираа на партнерства со Индија, Кина, Јапонија, Франција, Австрија и Германија, меѓу другите.
Портпаролот на фондацијата не одговори на прашањето на Ројтерс за тоа како суспензијата на европската соработка ќе влијае на нејзината работа, велејќи само дека фондацијата „ќе продолжи да ги поддржува водечките тимови научници и нивните истражувачки проекти“.
Европските научници помогнаа во изградбата на руски истражувачки центри, вклучително и неутронски реактор и јонски судирач во близина на Санкт Петербург, рече Мартин Сандоп, координатор на проектот CremlinPlus финансиран од ЕУ.
Центрите ќе придонесат за поттикнување на истражувањето во области како што се физиката на елементарните честички, биохемијата и науката за материјали.
Но, сега плановите за продолжување на проектот се суспендирани и тимот на Сандоп ги пренасочува експертите и опремата во европските институции.
Неутронските детектори потребни за планираниот реактор, на пример, одат во Лунд во Шведска.
Дури и ако Русија успее да го заврши продолжениот проект, не е јасно колку ќе вреди работата без алатките на западните институции за анализа на податоците.
Физичарот Ефим Хазанов од Институтот за применета физика во Нижни Новгород, во близина на Москва, рече дека немањето пристап до европска опрема ќе му наштети на неговата работа, која користи високоенергетски ласер за проучување прашања како структурата на простор-време во вакуум, што може да да го подобриме нашето разбирање за универзумот.
Хазанов е еден од илјадниците руски научници кои потпишаа отворено писмо, објавено во независното онлајн научно списание „Троицки варијант“, предупредувајќи дека Русија „се осудила на меѓународна изолација“ со нападот на Украина.
Многу руски научници исто така побегнаа од земјата, изјави за Интерфакс Александар Сергеев, директор на Руската академија на науките.
Протестното писмо „Ние сме против војната“ беше привремено отстрането од Интернет откако Русија на 4 март усвои закон со кој се казнуваат „лажните вести“ за кампањата во Украина.
Писмо во кое се изразува поддршка за руската инвазија беше објавено тој ден на веб-страницата на државниот синдикат на руските ректори, потпишано од повеќе од 300 водечки научници кои оттогаш се суспендирани од членството во Европската универзитетска асоцијација.
Иако надворешните пари сочинуваат само мал дел од руското трошење на науката, руските научници се потпираат на нив за да ги одржат проектите и нивните кариери.
Овие грантови за заедничко истражување многу им помогнаа на Русите, изјави рускиот географ Дмитриј Стрелецки од Универзитетот Џорџ Вашингтон во Вашингтон.
Мене само ме чуди што ЕУ е насочена кон научниците, што не е вистинската цел.
