Постојат планови за формирање на специјален трибунал за справување со руската агресија врз Украина. Адвокатите го гледаат ова како пробив на патот кон правдата. Но, дали политиката ќе може да го реализира овој план?
Планот за формирање специјален трибунал за злосторството на руската агресија против Украина е готов и чека само политичко одобрување. Неофицијално се нарекува „Путиновиот трибунал“, бидејќи во меѓународното право највисоките државни лидери можат да бидат одговорни за агресија против друга земја.
Иако деталите за трибуналот, кој ќе биде под покровителство на Советот на Европа, сè уште се тајни, познато е дека Владимир Путин, додека е претседател, не може да биде гонет поради имунитетот што важи за шефовите на држави.
Сè уште нема обвиненија, но истрагите се во тек.
Сепак, трибуналот може да го испита раководството на Русија, а можеби и Белорусија. Ова го изјави Јерг Полакиевич, раководител на Одделот за правни совети и меѓународно право при Генералниот секретаријат на Советот на Европа, на крајот на февруари на конференција во Даблин по повод третата годишнина од руската инвазија на Украина. Сепак, Советот на Европа нема исти овластувања како Советот за безбедност на Обединетите нации, кој може да им го одземе имунитетот на тројцата највисоки државни функционери – претседателот, премиерот и министерот за надворешни работи, пишува ДВ.
„Специјалниот трибунал нема да му суди на Владимир Путин во отсуство додека тој е претседател на Русија“, потврди претставникот на Европската Унија на брифинг во Брисел на 10 април. Истото важи и за премиерот Михаил Мишустин и министерот за надворешни работи Сергеј Лавров.
„Тоа е, секако, апсурдно“, критикува Олександра Матвијчук, директорка на организацијата Центар за граѓански слободи, добитничка на Нобелова награда за мир, во интервју за ДВ. Таа верува дека задачата на специјалниот трибунал е токму да ги казни оние што се одговорни за злосторствата и кои ги овозможиле сите злосторства што таа и нејзините соработници ги документираат единаесет години.
Врз основа на истрагите против Путин, Лавров и Мишустин, може да се подготви обвинение, според планот за трибуналот. Сепак, сè додека не се укине имунитетот, не може да се поднесе обвинение или да се издаде налог за апсење.
Кој може да биде испитан?
Истрагата може да се спроведе не само против тројцата највисоки руски функционери, туку и против приближно дваесет руски функционери кои се наоѓаат на списокот составен од Киев, потврди изворот на ДВ. Според овие информации, трибуналот ќе се фокусира на високи политички и воени функционери одговорни за планирање, подготовка и спроведување на агресијата против Украина.
Олександра Матвијчук потсетува дека Нирнбершките судења против главните воени злосторници на нацистичка Германија не биле ограничени само на тројца претставници на највисокото раководство. „Беше јасно дека не само три лица беа одговорни за злосторството агресија“, вели таа, додавајќи дека „Путиновиот трибунал“ сепак ќе го утврди кругот на луѓе кои донеле одлуки во Русија.
Глеб Богуш од Институтот за меѓународно право за мир и безбедност на Универзитетот во Келн верува дека околу дваесет лица би можеле да бидат изведени пред суд. „Тоа треба да го утврди судот“, нагласува тој. Оние кои се невини ќе бидат ослободени, но, како што нагласува Богуш, мора да се одржи процес во кој секој ќе може да го изнесе својот случај пред независен суд.
Што експертите критикуваат за специјалниот трибунал
Богуш верува дека основачите на трибуналот ефикасно ги признале привилегиите на Путин, што би можело да ја потврди неговата тврдење дека тој е недопирлив. Според него, прашањето за имунитетот требало да им се остави на судиите на трибуналот. Тој, исто така, го критикува неуспехот на Советот на Европа да го прогласи Путин за нелегитимен претседател. Одлуката да му се даде имунитет, тврди тој, испраќа опасна порака што може да се сфати како повик за игнорирање на наредбите на Меѓународниот кривичен суд (МКС), кој издаде налог за апсење на Путин.
Сепак, Советот на Европа верува дека „формулата пронајдена за специјалното обвинителство ќе биде доволна за да се обезбеди одговорност и да се бори против неказнивоста“, според оваа организација на прашањето на ДВ. Тие нагласуваат дека меѓународното право се развива и покрај пречките и дека „личниот имунитет не е празен билет за неказнивост“.
Олександра Матвијчук истакнува дека не е јасно кој временски период ќе го опфати трибуналот. „Војната не започна во февруари 2022 година, туку во февруари 2014 година“, нагласува тој. Тој се плаши дека анексијата на Крим и војната во источна Украина би можеле да бидат занемарени. „Ова би имало долгорочни правни последици за оние кои страдале во текот на осумте години помеѓу 2014 и 2022 година, како и за враќањето на меѓународното право и враќањето на окупираните територии во Украина“, заклучува експертот.
Техничките подготовки за Трибуналот се завршени
Планот за формирање на специјалниот трибунал е развиен од 2023 година од страна на група водечки правни експерти и беше презентиран во март 2025 година. Тој вклучува договор меѓу Украина и Советот на Европа, статут и договор за управување со трибуналот.
Одлучено е седиштето да биде во Хаг, со согласност на Холандија, потврди извор за ДВ. Киев ќе биде племе.
Резултатите од нивните истраги ќе бидат доставени до ОН, а ќе бидат земени предвид и доказите собрани од Меѓународниот центар за гонење на злосторството агресија против Украина (ICPA) во Хаг. ICPA беше основан со поддршка на Европската комисија и е составен од избрани национални обвинители.
Советот на Европа беше избран како институција под чие покровителство ќе се одвива трибуналот, бидејќи Обединетите нации не доаѓаа предвид бидејќи Русија, која има право на вето во ова тело, би го блокирала таков проект во Советот за безбедност. Исто така, Меѓународниот кривичен суд не можеше да ја преземе надлежноста бидејќи тој се однесува само на државите кои се потписнички на Римскиот статут, кој не ја вклучува Русија.
Сепак, набљудувачите не му придаваат големо значење на Советот на Европа бидејќи Русија беше исклучена од организацијата поради нејзината инвазија на Украина. „Сепак, фактот дека и жртвата и агресорот биле членови на оваа организација во времето на почетокот на агресијата има големо значење за легитимитетот“, нагласува Јерг Полакиевич.
Следните чекори се во политиката.
Планот за трибуналот сега мора да помине низ политичка проценка. Ова започнува период на неизвесност бидејќи, како што дознава ДВ од свои извори, сè укажува на фактот дека Соединетите Американски Држави би можеле да се повлечат од процесот по враќањето на Доналд Трамп на власт. Во тој случај, САД нема ниту политички, ниту финансиски да го поддржат трибуналот. Унгарија, исто така, се спротивставува на формирањето на трибуналот. Сè уште е неизвесно каков став ќе заземат Азербејџан, Турција и Србија. За конечна одлука е потребно двотретинско мнозинство во Советот на Европа.
Доколку се постигне тоа мнозинство, ќе следи ратификација во многу парламенти на земјите-членки, што би можело да потрае со месеци. „Во војна, не може да се очекуваат брзи мерки“, вели Глеб Богуш. Според него, одредени политички струи во различни земји би можеле да го сфатат трибуналот како ескалација на конфликтот или како чекор што ги отежнува преговорите. „Ова би можело значително да го забави овој процес, ако не и целосно да го запре“, заклучува експертот, пишува ДВ.
