Колоректалниот карцином, ракот на дебелото црево и ракот на ректумот претставуваат развој на малигни тумори на завршниот дел од дигестивниот тракт. Ракот на дебелото црево е трет најчест карцином кај мажите и втор најчест кај жените. Повеќе од два милиони случаи се откриени во светот во 2020 година.
Ракот на дебелото црево е втора водечка причина за смрт од сите видови рак, одговорен за речиси еден милион смртни случаи во 2020 година. На глобално ниво, тој е еден од ракот чија фреквенција постојано се зголемува и сочинува 11 отсто од сите дијагнози на малигнен тумор.
Во Србија годишно се дијагностицираат повеќе од 4.500 нови случаи, што ја прави втор најчест тумор, а во нашата земја е водечка причина за смрт од рак кај двата пола, со повеќе од 3.000 смртни случаи годишно, вели д-р Милан. Јовановиќ за порталот N1.
Причини за појава
Д-р Јовановиќ вели дека неколку фактори доведуваат до развој на колоректален карцином и затоа не може да се зборува за влијанието на еден фактор за развој на оваа маѓепсана болест.
„Во повеќето случаи, колоректалниот карцином произлегува од диспластични аденоматозни полипи. Процесот на формирање на полипи трае неколку години и вклучува исклучување на различни гени кои ги потиснуваат туморите и ја поправаат ДНК, но и истовремено активирање на онкогените, гени кои го фаворизираат формирањето на тумори. Ова го фаворизира селективниот раст на епителните клетки на колонот и иницира трансформација од нормална цревна слузница во аденоматозен полип и конечно во инвазивен колоректален карцином“, објаснува тој.
Тој додава дека возраста претставува најголем ризик фактор за спорадичен колоректален карцином, бидејќи 99 проценти од случаите се јавуваат кај луѓе над 40 години и 85 проценти кај оние над 60 години.
„Во Европа, инциденцата на колоректален карцином постепено се зголемува, делумно поради стареењето на населението, но исто така и поради зголемувањето на инциденцата специфична за возраста, што сугерира дека начинот на живот или факторите на животната средина, или и двете, придонесуваат за ова“, посочува тој. надвор.
Покрај возраста, семејната историја е најчест фактор на ризик за колоректален карцином. Фамилијарната аденоматозна полипоза и наследниот неполипозен колоректален карцином се најчестите болести кои се наследни и од кои се развива колоректален карцином, вели докторот.
„Покрај тоа, факторите на ризик вклучуваат машки пол, дијабетес, хируршко отстранување на жолчното кесе, улцеративен колитис и Кронова болест. Не треба да заборавиме дека дебелината, физичката неактивност и животните навики во форма на исхрана богата со црвено месо и месни производи, намален внес на млеко, млечни производи, овошје, зеленчук, алкохол и консумирање тутун се значајни фактори на ризик за појава на оваа болест, на која можеме да влијаеме“, нагласува тој.
Симптоми
Според д-р Јовановиќ, знаците и симптомите на колоректалниот карцином зависат од локацијата на туморот во цревата и дали туморот се проширил на друго место во телото, односно дали има метастази.
„Абдоминална болка, промена во движењето на дебелото црево, ректално крварење или анемија се најчестите симптоми на колоректален карцином, но овие симптоми се чести и кај други гастроинтестинални заболувања. Сепак, знаци кои не смееме да ги игнорираме се влошување на запек, крв во столицата, намалување на волуменот на столицата (столица тенка како молив), губење на апетит, неволно слабеење, гадење и/или повраќање кај лица над 50 години. „Ректалното крварење или анемијата се симптоми со висок ризик кај луѓето над 50 години“, вели тој.
Тој забележува дека околу 50 проценти од луѓето со колоректален карцином не пријавуваат никакви симптоми.
Како се дијагностицира?
Кај пациентите за кои постои сомневање дека имаат колоректален карцином, матичните лекари треба да направат физички преглед на абдоменот, дигитален ректален преглед и да ја анализираат здравствената историја за да се утврди конечната дијагноза, вели д-р Јовановиќ.
„Сомнение за тумор на дебелото црево при преглед во амбуланта за примарна здравствена заштита укажува дека пациентот треба да се упати на гастроентеролог. За време на посетата, гастроентерологот ги консултира пациентите за семејната историја, ја разгледува проценката на факторите на ризик, а потоа ја избира соодветната оптичка дијагностичка метода за конечна дијагноза, а тоа најчесто е колоноскопија“, наведува тој.
Според него, за откривање на метастазите е неопходно снимање на црниот дроб и градниот кош, најчесто со компјутерска томографија.
„Друг начин за откривање на колоректален карцином се различни скрининг програми. Сепак, и покрај поголемиот број програми, учеството во Европа се движеше од 16 до 68 проценти. Во програмите главно се опфатени лица на возраст од 50-75 години, а го спроведуваме ФОБ тестот – тест за окултно крварење во столицата, односно превентивен преглед на столицата за невидливо крварење, што често е прв знак на болеста. Овој тест може да ја открие болеста во нејзините најрани фази. Со позитивен ФОБ тест пациентите се упатуваат на колоноскопија со што дефинитивно се потврдува или побива постоењето на рак на дебелото црево“, посочува докторката.
Дали е можен лек?
Секој тумор може да се третира на три начини: радиотерапија, хемотерапија и хируршка ресекција. Хируршката ресекција на локализираниот колоректален карцином нуди единствена можност за излекување, вели д-р Јовановиќ.
„Постоперативната хемотерапија нуди придобивки за преживување за пациентите по ресекција на стадиум II и избрани пациенти со стадиум III на болеста. Кај ректален карцином, предоперативната хемо и радиотерапија го подобруваат преживувањето отколку изолираната хируршка ресекција. Палијативната хемотерапија може да ги ублажи симптомите, да го подобри квалитетот на животот и преживувањето кај пациенти со метастатски колоректален карцином. Во некои случаи, преживувањето се подобрува и со ресекција на метастази во црниот дроб и белите дробови“, наведува тој и додава дека сите овие модалитети на лекување ги носи лекарски совет.
Тој посочува дека стапката на преживување по третманот е директно поврзана со времето на откривање и хистолошкиот тип на рак.
„Кај пациентите чиј тумор е откриен во најрана фаза, тие имаат петгодишно преживување од 100 проценти. Пациентите со поинвазивен тумор, но без зафатеност на лимфните јазли, имаат просечна стапка на петгодишно преживување од приближно 70 проценти, а пациентите со зафатеност на лимфните јазли имаат стапка на петгодишно преживување од приближно 40 проценти. За жал, кај пациенти со далечни метастази, едногодишното преживување се движи од <5 проценти“, вели докторката.
Тој додава дека прогнозата на болеста зависи од многу други фактори, меѓу кои и нивото на физичка подготвеност на човекот, степенот на метастазите и степенот на туморот.
Совети и препораки
„Како што споменав претходно, ова е мултифакторна болест и не постои единствен модел со кој можеме да дејствуваме и да го спречиме развојот на туморот. Секако дека не можеме да влијаеме на некои фактори, како полот, возраста, присуството на рак во семејството, нагласува докторката.
„Она на што можеме и мора да внимаваме е начинот на живот. Пред се мислам на исхрана. Неопходно е да се консумира доволно количество свежо овошје и зеленчук, млеко и млечни производи, да се избегнува црвено месо, месни производи, алкохол и тутун. „Не треба да заборавиме на физичката активност во текот на денот и да ја доведеме нашата телесна тежина во нормални граници“, вели тој.
Тој нагласува дека кај оваа болест е важна и примарната превенција.
„Секогаш инсистирам на редовни систематски прегледи! Физичкиот преглед е првиот чекор во откривањето на многу болести. Еднаш годишно неопходна е посета на лекар, кој ќе прегледа крвна слика, ќе направи ФОБ тест и ултразвук на желудникот. Понатаму, доколку има индикации, се прави колоноскопија“, заклучува д-р Милан Јовановиќ.
