„Модна жртва“ е термин кој се користи кога личноста го носи она што е модерно во тој момент, иако и изгледа смешно, несмасно и непривлечно. Меѓутоа, денес тоа има сосема поинакво, далеку посериозно значење. Жртва на модата не е некој без вкус, туку целата наша околина, бидејќи покрај тоа што разубавува, секако и модната индустрија е голем загадувач.
Се проценува дека модата учествува во вкупното загадување на планетата од пет до 10 проценти, рангирајќи се меѓу значајните фактори кои негативно влијаат на климатските промени. Модната индустрија на тој начин загадува повеќе од навидум повалканите индустрии, а бројките се застрашувачки. Покрај загаденоста на воздухот, модната индустрија е одговорна и за енормното загадување на водата.
Според истражувањето на Економската комисија на Обединетите нации (UNECE), околу 85 отсто од сите произведени текстили завршуваат во ѓубре во истата година, додека перењето на некои видови облека испраќа голема количина микропластика во океаните и морињата. Кога сè е кажано и направено, модната индустрија се позиционираше како најзагадувачката индустрија, веднаш зад секторот нафта и гас.
Се проценува дека пред три години таа била одговорна за 1,2 милијарди тони емисии на стакленички гасови.
Модната индустрија ги суши изворите на вода и ги загадува реките и потоците. За само еден пар рамки се потребни 7.500 литри вода, а 2.600 за маица со кратки ракави.
Треба да се додаде и отпад во форма на микропластика. На пример, перењето облека испушта 500.000 тони микрофибер во океанот секоја година, што е како 50 милијарди пластични шишиња.
Брза мода
Како модата премина од нешто што разубавува во нешто толку злобно и опасно? Ако ги исклучиме луѓето, има два главни виновници – масовното производство и материјалите.
Главниот загадувач е т.н брза мода, односно компании кои се занимаваат со хиперпродукција на облека. Модните трендови со овој пристап се лесно достапни и евтини. Покрај копирањето на модата, брзото и големо производство, една од карактеристиките е и слабиот квалитет на материјалот кој најчесто содржи пластика.
Дополнителен проблем се модните трендови, кои се менуваат побрзо и побрзо, а потрошувачката исто така се зголемува со понудата, па просечниот Европеец купува 50 отсто повеќе облека отколку во 1990 година, додека во САД отпадот од кој се прави облека е двојно зголемен во последните 20 години. Како да не, кога некои брзи брендови цела година ја гледаат како 52 микросезони.
За разлика од брзата, постои бавна мода. Тоа е концепт кој промовира помалку штетни материјали, од одржливи суровини, со таков квалитет што може да се користат со години. Производството на ваква облека подразбира рационално користење на природните ресурси, материјали кои нема да ја загадуваат планетата и пристојни работни услови за луѓето кои работат во модната индустрија. Со очекуваната повисока цена.
Стратегија за бумеранг
Засега не се зборува доволно за тоа што да се прави и каков бизнис модел е оптимален, бидејќи поголемата потрошувачка доведува до поголемо загадување, односно негативно влијание врз нашата животна средина. Иако бројките се немилосрдни, сепак се помалку се зборува за тоа колку добра треба да произведе една компанија за да ги постигне своите еколошки цели. Наместо тоа, на сцената се храбри стратегии кои ги одржуваат компаниите во режим на постојан раст, а досега не покажаа сериозни резултати.
Повеќето компании се обидуваат да го избегнат намалувањето на производството или „одрастот“. Еден од обидите е рециклирање, но зависи од материјалот.
Во случајот на денешната модна индустрија, ова е голем проблем бидејќи материјалите не се соодветни за рециклирање. Денешната технологија не е успешна во рециклирање на мешавина од материјали, имено памук и полиестер. Популарниот полиестер се наоѓа во 65 проценти од облеката. Кога се гледа јаглеродот, полиестерот ослободува 5,5 килограми јаглерод диоксид, а памукот 2,1 килограм. Исто така, постојат хемикалии кои се користат за третман на ткаенини, што ја отежнува работата уште повеќе.
Проблемот е што рециклираните материјали може да чинат повеќе од нерециклираните материјали, па затоа не вреди брендовите да ги користат. Кога се ќе се собере, само еден процент од текстилот се рециклира. Во Србија месечно се регистрираат околу 500 тони отпад, а кога станува збор за рециклирање, годинава беше најавена првата фабрика во Сремска Митровица.
Некои големи компании сфаќаат дека нема да има подобрување со истиот модел на работа. Ги менуваат материјалите за да можат целосно да се рециклираат. Подемот на бизнисите за препродажба, изнајмување, поправка и препроизводство, попознати како кружна или кружна економија, може потенцијално да го намали влијанието на модата врз климата за околу една третина од потребното.
Сепак, засега е малцинство и како што стојат работите тешко е да се смета само на нивната добра волја.
Факт е дека и најдобрите материјали не можат многу да направат кога се знае дека годишниот обем на производство е околу три милијарди парчиња облека годишно, па го поставува прашањето како е воопшто можно да се вклопи модната индустрија во целите на глобалната климатска стратегија.
Како една од опциите се разгледува идејата за проширена одговорност на производителот, кој би бил одговорен за собирање, одвојување и рециклирање на текстилот.
Овој предлог секако би го поскапило производството, а бидејќи облеката би била од поквалитетни материјали, би траела подолго, што би довело до намалување на производството и помалку работни места. Дел од тие работни места би можеле да се отворат во препродажба, изнајмување, поправка и преработка.
Кога се ќе се погледне, очигледно е дека е потребен поширок општествен договор, кој во моментов не постои. Дотогаш можеме да се потсетиме на две изреки – онаа на Коко Шанел „помалку е повеќе“ и англиската поговорка „Не сум доволно богат за да купувам евтино“.
