Приватизацијата на општествениот капитал во Македонија остави зад себе бројни контроверзи и прашања, но малку случаи се толку симптоматични како оној на „Охрид Турист” АД Охрид. Некогашниот туристички гигант, претходно познат како „Утро” Охрид, претставуваше икона на охридскиот туризам и сопственик на околу 70% од туристичките капацитети на брегот на Охридското Езеро.
Промена на сопственоста под сомнителни околности
Во еден момент, низ „политичка игра на случаеви”, како што многумина тоа го нарекуваат, мнозински акционер на „Охрид Турист” стана Светозар Јаневски, сопственикот на М6, винаријата „Тиквеш” и уште десетина други фирми и имоти ширум светот. Трансакцијата со која М6 се стекна со доминантниот пакет акции предизвика низа прашања за начинот на вреднување и процесот на продажба.
Непроценливо богатство во рацете на приватни инвеститори
Она што е особено загрижувачко е дека со оваа приватизација, М6 и другите нови сопственици добија контрола не само над респектабилен недвижен имот, туку и над вистинско културно богатство. Под управа на „Охрид Турист” беа некои од најзначајните туристички објекти во Охрид:
- Комплексот „Летница” во централното градско подрачје
- Комплексот „Ориент”, исто така во централната градска зона
- Резиденцијалниот хотел „Палас”, лоциран на најатрактивната локација во Охрид
- Комплексот „Славија”
- Ресторанот „Острово”
- Ресторанот „Билјанини Извори”
- Авто-камповите „Љубаништа” и „Андон Дуков”
- Хотел „Десарет” во Пештани, вистински бисер на охридскиот туризам
Исчезната културна ризница
Многу позагрижувачко од преносот на недвижностите е судбината на непроценливите уметнички и културни богатства што беа дел од инвентарот на „Охрид Турист”. Со купувањето на акциите, новите сопственици се стекнаа и со:
- Непроценлива колекција на резби – уникатни примероци на охридската резбарска традиција, чија вредност е практично немерлива од културолошки и уметнички аспект
- Сребрен и златен есцајг – луксузна колекција со исклучителна материјална и историска вредност
За овие вредности денес никој не знае каде се наоѓаат. Според познавачите на оваа материја, само резбите и златниот и сребрениот есцајг вределе повеќе од вкупната купопродажна цена што ја платија М6 и другите правни лица за доминантниот пакет акции.
Културно наследство како колатерална штета
Особено парадоксален е случајот со хотел „Палас”, еден од најрепрезентативните објекти во Охрид. Неговото прогласување за споменик на култура од втор ред, наводно поради фактот што таму биле снимени сцени од филмот „Мирно лето”, делува како прозирен обид да се спречи негова евентуална пренамена или рушење. Ваквата одлука, наместо да го заштити објектот, отвори низа прашања за вистинските намери на новите сопственици и за начинот на кој државните институции се справуваат со заштитата на културното наследство.
Пандорина кутија на приватизацијата
Приватизацијата на „Охрид Турист” претставува само вовед во Пандорината кутија што беше отворена со неконтролираната и често нетранспарентна трансформација на општествениот капитал. Вредноста по која беше продаден овој туристички гигант не одговараше ни приближно на реалната вредност на имотот со кој располагаше, а да не зборуваме за културните и уметничките богатства што беа дел од неговиот инвентар.
Дополнително, судбината на овие објекти по преземањето од страна на новите сопственици отвора уште едно поглавје во приказната за економската трансформација на земјата. Многу од некогашните бисери на охридскиот туризам денес се запуштени или пренаменети, губејќи ја својата оригинална функција и значење.
Наместо заклучок: Потреба од одговорност и транспарентност
Случајот со „Охрид Турист” укажува на итната потреба од преиспитување на процесите на приватизација и заштита на културното наследство. Особено загрижувачка е судбината на уметничките дела и предмети со културна вредност што исчезнаа во процесот на промена на сопственоста.
Институциите задолжени за заштита на културното наследство мора да преземат чекори за утврдување на локацијата и состојбата на овие предмети, а јавноста има право да знае како се случи една од најголемите туристички компании во земјата да биде продадена по цена помала од вредноста на само дел од нејзиниот инвентар.
Охрид, како град под заштита на УНЕСКО, и неговото културно и природно наследство претставуваат богатство на сите граѓани. Нивната судбина не смее да биде препуштена исклучиво на приватните интереси, без соодветен надзор и заштита од страна на државата.
Сашо Денесовски
