Најмалку седум израелски воени авиони ја посетиле Србија од октомври 2023 година, според заедничката истрага на БИРН и израелскиот весник Хаарец. Шестте летови – во февруари, март и мај – се совпаднаа со извозот на српско оружје во вредност од 15,7 милиони евра во земја осомничена за воени злосторства и кршење на меѓународното хуманитарно право во Газа.
Според БИРН, на 5 февруари оваа година, на белградскиот аеродром „Никола Тесла“ слетал Боинг 707-300, израелски воен авион со сериски број 272, кој меѓу другото служи и како транспортен авион. Во тоа време, шефот на Агенцијата на Обединетите нации за помош и работа за палестинските бегалци (UNRWA), Филип Лазарини, објави дека за време на конфликтот во Газа се убиени, ранети или исчезнати околу 100.000 луѓе, додека „80 отсто од населението е раселено, најмногу повеќе пати“.
Неколку часа подоцна, израелскиот воен Боинг полетал, а според овој медиум, дестинација била израелската воздухопловна база Неватим, недалеку од градот Бершева во југоисточниот дел на Израел, според податоците од веб-страниците со отворен код. кои ги следат летовите на авионите.
Во февруари 2024 година, водечката државна компанија за извоз на оружје, Југоимпорт-СДПР, извезла стока во вредност од 510.000 евра во Израел, според царинските податоци собрани од деловниот портал, до кој БИРН имал пристап.
Според заедничката истрага на БИРН и израелскиот весник Хаарец, летот на 5 февруари оваа година бил еден од најмалку шесте што се совпаѓаат со извозот на српско оружје во Израел од октомври 2023 година и нападот на Хамас по кој започна израелската армија. нејзината инвазија на Газа.
Точно на 18 март – нешто помалку од еден месец по апелот на експертите за човекови права на ОН против продажбата на оружје на Израел – два израелски воени авиони слетаа на белградскиот аеродром. Нивното доаѓање се совпаѓа со извозот на СДПР во Израел во вредност од 14 милиони евра.
Уште неодамна, на 26 мај, и покрај апелот на експертите на ОН да не му доставуваат оружје на Израел, дури три израелски воени авиони слетаа во Белград еден по друг, за да се вратат во израелската воздухопловна база во Неватим истиот ден. . Нивното доаѓање се совпаѓа со извозот на СДПР во Израел во мај, вреден 1.170.000 евра.
Севкупно, од октомври 2023 година до денес, БИРН и Хаарец идентификуваа седум израелски воени летови од Србија до Израел, додека еден лет на приватна авиокомпанија позната по транспорт на опасен товар, вклучително и оружје, е забележан во истата насока.
Од нападот на Хамас на 7 октомври до денес, израелската армија уби над 36.000 Палестинци, а меѓу жртвите има и голем број жени и деца.
Надворешно-политичкиот коментатор Бошко Јакшиќ вели дека, покрај пари, режимот на Александар Вучиќ има мотив да извезува оружје во Израел и да одржува добри односи со Западот, слично на она што го прави со српското оружје кое завршува во Украина. Сепак, тој нагласува дека извозот на оружје за Израел во овој момент може да ја направи Србија соучесник во масовното убивање на Палестинците.
„Зголемувањето на извозот на оружје или муниција во Израел во овој момент не носи гордост за земјата што го прави тоа. Во време кога Израел е тужен за геноцид пред Меѓународниот суд на правдата, соучесништвото во масовните убиства на Палестинците никому не му користи“, вели Јакшиќ за БИРН/Хаарец.
Односите меѓу Србија и Израел: Не само зборови, туку и дела
Беше 26 февруари, три недели откако првиот израелски транспортен авион слета во Белград. Телефонски разговарале српскиот претседател Александар Вучиќ и израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху.
Вучиќ на Инстаграм објави дека имале „добар разговор“ за натамошното „подобрување на билатералните односи“. Израелскиот премиер беше многу поентузијаст, нарекувајќи го Вучиќ искрен пријател.
„Само што имав плоден разговор со претседателот на Србија, Александар Вучиќ. Александар е искрен пријател на Израел и јас изразив благодарност за неговата непоколеблива поддршка, и со збор и со дело“, напиша Нетанјаху на X, поранешен Твитер.
Тоа беше 143-от ден од нападот на Израел врз Газа.
Три недели подоцна, на 18 март, два израелски воени авиони слетаа на аеродромот Никола Тесла во Белград, еден по друг.
Прво слетал „повратникот“ од февруари, Боинг 707-300, сериски број 272. Слетал во 16:37 часот, а од Србија тргнал во 20:04 часот.
Само 42 минути подоцна, израелскиот транспортен авион Lockheed C-130J, со сериски број 662, помина нешто повеќе од два часа на пистата.
Двата авиони се вратија во воздухопловната база Неватим во југоисточен Израел. Овие летови се совпаѓаат со податоците
и за извозот на оружје во Израел во истиот месец, според кој Југоимпорт-СДПР во оваа земја извезла стока вредна над 14 милиони евра.
Ова беше најголемата пратка до Израел во последните години, а за тоа претходно пишуваа БИРН и Нова економија.
Сепак, тоа не е последното што сме го виделе на израелски воени авиони оваа година. На аеродромот „Никола Тесла“ на 26 мај слетале дури тројца.
Помеѓу 10 и 11 часот по трет пат годинава се појави Боинг 707-300. Тој замина од Белград во 14:10 часот. Веднаш зад него се појавија два Lockheeds, C-130 и C-130J, од кои едниот пристигнуваше во март.
Во 18:56 последен го напушти Белград, упатувајќи се кон воздухопловната база Неватим.
Само во мај Југоимпорт-СДПР во Израел извезе стока во вредност од 1.170.000 евра.
Севкупно, Србија од октомври 2023 година во Израел извезла оружје во вредност од 16,3 милиони евра. Покрај пратките во февруари и март годинава, Србија во октомври 2023 година извезла оружје во вредност од 540.120 евра. БИРН не успеа да го идентификува начинот на испорака на таа пратка.
Во март оваа година, Министерството за внатрешна и надворешна трговија го одби барањето на БИРН за податоци за извозот на оружје во Израел, наведувајќи дека информациите се класифицирани како „строго доверливи“.
Сите летови, кои се совпаѓаат со извозот на оружје, дојдоа откако Меѓународниот суд на правдата на 26 јануари му нареди на Израел да ги спречи неговите воени сили да извршат или поттикнуваат геноцид врз Палестинците, како одговор на тужбата за геноцид поднесена од Јужна Африка.
Оттогаш, ситуацијата драстично се влоши. На 5 април оваа година, Советот за човекови права на ОН го поддржа повикот „да се запре продажбата и испораката на оружје, муниција и друга воена опрема на Израел“, со цел „да се запре натамошното кршење на меѓународното хуманитарно право и кршењето на човековите права. права“.
На 20 мај, главниот обвинител на Меѓународниот суд на правдата во Хаг одобри налог за апсење на израелскиот премиер Нетанјаху и министерот за одбрана Јоав Галант под обвинение за воени злосторства и злосторства против човештвото. Налози за апсење беа поднесени и против тројца лидери на Хамас за злосторства убиства, земање заложници, сексуални напади и тортура. Според статистиката на Хаарец, Хамас во нападот врз Израел на 7 октомври уби 1.175 луѓе и зеде 252 заложници.
Повикот на експертите на ОН во април да се запре испораката на оружје за Израел, како и одлуката на обвинителот на МСП да нареди апсење на премиерот и министерот за одбрана на Израел за наводни воени злосторства, не го спречија Српските власти од продолжување на извозот на оружје во Израел, за што сведочи милионската пратка во мај.
Што може Србија да му понуди на Израел?
Израел добива огромна воена помош од својот најголем сојузник САД, а од октомври минатата година таа помош значително се зголеми. Стотици воени авиони, како и изнајмени Боинг 747, донесоа оружје во воздухопловната база Неватим кај Бершева. Дел од оружјето беше доставено со брод за време на конфликтот со Иран и Хезболах во Либан.
Во еден момент, залихите се намалија, а израелската војска дури почна да користи артилериска муниција произведена во 1953 година, која беше означена како „за цели на обука“, објави Хаарец. Според американските воени инструкции, ваквото оружје има максимален рок на траење од 40 години, а израелските војници се пожалија дека се во очајна состојба.
Поради сето ова, увозот од Србија не изненадува.
Воениот експерт Влада Радуловиќ за БИРН изјави дека на Израел му треба различно оружје поради повеќемесечните операции – „од водени и неводени убојни средства за авиони и хеликоптери, ракети за системи за противвоздушна одбрана, муниција со среден калибар, преку тенкови и артилериски гранати, до пешадиско оружје, како на пр. како и дополнителни количества муниција од мал калибар за мини од мало оружје и минофрлачи“.
„Според тоа, Србија е препознаена на светскиот пазар како земја која, меѓу другото, произведува висококвалитетна муниција од мал, среден и голем калибар, вклучително и гранати од 155 мм, како и минофрлачки мини од различен калибар, па потенцијално ова би биде област од интерес на Израел“, вели Радуловиќ.
Гранати од 155 милиметри моментално се барани на бројни светски боишта, вклучувајќи ја и војната во Украина, а во Србија нивен производител е „Крушик“ од Ваљево.
Друг експерт за оружје, кој сакаше да остане неименуван, истакна дека Србија може да му понуди и на Израел експлозиви како компонента за нивното домашно производство.
Пред 2023 година, извозот на оружје во Израел не беше значаен. Извозот во Израел последен пат се споменува во годишниот извештај на Министерството за трговија за 2020 година, кога е извезено оружје во вредност од 554 илјади евра и тоа „бомби, торпеда, ракети, проектили, други експлозивни направи, муниција и запалки за муниција“.
Иако дестинацијата беше Израел, други земји, како Словачка и Сенегал, беа наведени меѓу крајните корисници, што укажува дека дел од оружјето дополнително се извезувало преку Израел.
Во март, април и јуни 2023 година, државната компанија „Први Партизан“ од Ужице, позната по производство на муниција, во Израел извезла стока во вредност од 1.140.500 евра, која покажува тие вклучуваат податоци за извоз од портал кој собира информации од државни институции и до кои БИРН имал пристап.
Исто така, во март истата година српската компанија „Едепро“ во Израел извезла стока во вредност од 285.768 илјади евра. „Едепро“ е доминантно приватна компанија која тесно соработува со државата, а Југоимпорт-СДПР поседува два отсто од нејзината сопственост.
Оружје во друга насока и „карактеризација“ на геноцид
И додека денес оружје од Србија се испраќа во Израел, порано беше обратно. Политичката ситуација беше подеднакво деликатна.
Израел постојано се поврзуваше со продажба на оружје на воените сили на босанските Срби во периодот од 1992 до 1995 година, кога беше на сила ембаргото за извоз на оружје и воена опрема во земјите од поранешна Југославија.
Во 2016 година, израелскиот Врховен суд го отфрли барањето за откривање информации за наводниот извоз на оружје во поранешна Југославија за време на конфликтот во Босна и Херцеговина во тој период, наведувајќи дека „објавувањето на бараните информации може да и наштети на националната безбедност или односите со странство“.
Како доказ дека е извршена испораката на оружје на војската на Република Српска, адвокатите кои побарале да се обелоденат податоците го наведуваат извештајот на холандскиот институт за воена документација од 2002 година, во кој се вели дека Израел наводно доставувал оружје на силите на босанските Срби. во 1992 година, кога започна опсадата на Сараево, така што опсадните сили ќе им дозволат на повеќето членови на еврејската заедница да го напуштат овој град.
„Имаше неколку индикации за израелска вмешаност: на крајот на 1994 година, при претресот на остатоците од минофрлачка граната на аеродромот во Сараево беше откриено дека на граната имало хебрејски букви, а во август 1995 година, израелската телевизија објави дека приватни дилери ја снабдувале Армијата на Република Српска (ВРС) со оружје од Израел. Тоа мораше да се случи со согласност на Владата“, се вели во извештајот на холандскиот институт за воена документација.
Србија и Израел се обврзани со други контроверзии. Во април оваа година, израелскиот амбасадор во Србија, Јахел Вилан, за Спутник изјави дека Израел никогаш не прифатил окарактеризирање на злосторствата во Сребреница како геноцид, спротивно на одлуките на Меѓународниот кривичен суд во Хаг.
Во мај оваа година Израел беше меѓу земјите кои не гласаа на Генералното собрание на ОН за прогласување на 11 јули за Меѓународен ден на сеќавање на жртвите на геноцидот во Сребреница.
Надворешнополитичкиот аналитичар Бошко Јакшиќ за БИРН/Хаарец вели дека српските власти и прорежимските медиуми таквото однесување на Израел го толкуваат како поддршка, нагласувајќи дека тоа е погрешен заклучок.
„Се разбира, ние се толкуваме на емотивен начин. „Израел не го признава геноцидот во Босна за да се одбрани од обвинувањата за геноцид во Газа“, заклучува Јакшиќ.
Два лета од Ниш до Израел
Покрај трите лета од Белград во февруари и март, како и три лета во мај, новинарите од БИРН и Хаарец идентификуваа уште два лета за Израел – од Ниш.
На крајот на минатата година, на 28 декември, израелски Lockeed C-130, со сериски број 420, полета од Ниш до воздухопловната база Неватим, дестинација на други израелски воени авиони.
Вториот лет од Ниш се случи на 15 мај годинава кога авионот Антонов АН-12БК, сопственост на украинска транспортна компанија, полета за Тел Авив. Антонови се стари авиони од советско производство кои често се издаваат за транспорт на оружје и други опасни материи. Во 2013 година, израелската воздухопловна управа го овласти овој Антонов, регистриран UR-CGV, да транспортира експлозиви од Германија во Израел.
Во јули 2022 година, Антонов АН-12БК се урна во Грција со 11,5 тони оружје од српско производство, управувано од украинската карго авиокомпанија Меридијан. Во таа прилика загинаа осум членови на екипажот. Засега не се разјаснети околностите за несреќата, а не се објавени ниту имињата на жртвите.
