Секоја година во јануари, почнувајќи од 2007 година, се одбележува Европската недела на превенција од рак на грлото на матката.
Иницијативата ја покрена Европската асоцијација за борба против рак на грлото на матката, по што Советот на Европа издаде препораки за започнување на кампањата и одбележување на Европската недела за превенција од рак на грлото на матката.
Кај нас овој значаен датум ќе се одбележи по осумнаесетти пат по ред во периодот од 22-28. јануари 2024 година.
Слоганот на овогодинешната кампања е „Заедно против ракот на грлото на матката“, а целта е да ги поттикне жените од сите возрасти да размислуваат за важноста од зачувување на нивното репродуктивно здравје, како и да ги мотивира да одвојат барем еден ден во текот на година да го посетат својот лекар и да извршат дел од расположливите превентивни прегледи кои можат навремено да ги откријат раните премалигни промени и да го спречат понатамошниот развој на болеста и нејзиниот евентуален фатален исход.
Хуманиот папиломавирус (ХПВ) е одговорен за речиси сите случаи на рак на грлото на матката.
Природниот тек на ХПВ инфекцијата и биолошкото однесување на премалигните промени на грлото на матката овозможува превенција од рак на грлото на матката на повеќе нивоа – мерки кои ја спречуваат појавата на оваа болест, како и оние кои овозможуваат рано откривање на премалигните промени, што многу успешно го запира понатамошниот развој на болеста и нејзиниот фатален исход.
Ракот на грлото на матката, и покрај докажаните мерки за превенција, продолжува да биде една од водечките причини за заболување и смрт кај женската популација во нашата земја долги години. Имајќи предвид дека секоја година околу 1.000 жени заболуваат и приближно 500 ги губат животите, не е чудно што Србија е на неславното трето место во Европа во однос на заразување и умирање од оваа болест што може да се спречи, се наведува на веб-страницата на Градот. Институт за јавно здравје.
Токму поради ова, неопходно е да се истакне важноста од интензивирање на активностите кои го насочуваат вниманието на жените не само на можноста, туку и на неопходноста од користење на достапните превентивни мерки.
На подрачјето на градот Белград, моментално над 4.800 жени живеат со оваа болест, додека секоја година околу 100 наши сограѓани за жал ја губат борбата (во 2022 година починале 81 жена).
Во 2022 година се регистрирани 132 нови случаи на заболени. Најголем број на заболени жени се од возрасната група од 40-59 години, но во последните години е забележителен пораст на бројот на новооткриени случаи кај помладата популација, токму во генеративната возраст од 15 до 49 години. .
Кај нашата популација, еден од значајните фактори кои придонесуваат за високата смртност од оваа болест е токму фактот што првата фаза на оваа болест е главно без симптоми или тие се неспецифични, па речиси две третини од жените се јавуваат на гинеколог за прв пат само кога болеста е напредната.
Тогаш самиот третман станува тежок и неизвесен, а освен операција, потребна е примена на агресивна радиотерапија, што доведува до подолг третман и разни компликации, а сето тоа значително ги зголемува трошоците и ги намалува шансите за излекување.
Повеќето од овие случаи можеле да се спречат доколку болеста била откриена во рана фаза и навреме се започнело со лекување.
Редовните гинеколошки прегледи, спроведувањето на организирана скрининг програма и вакцинацијата против ХПВ се од најголемо значење во превенцијата од оваа болест!
Што треба да знаеме за ракот на грлото на матката?
Ракот на грлото на матката е малигнен тумор, локализиран на долниот дел од матката свртен кон вагината, кој настанува кога некои клетки на грлото на матката се менуваат и почнуваат неконтролирано да се размножуваат.
Најчесто се јавува на возраст од 35 до 50 години, но може да се појави и на помлада или постара возраст.
Ракот на грлото на матката не е наследен и може да се спречи
Развојот на оваа болест може да се спречи со откривање на рани премалигни промени во клетките на површинскиот слој на грлото на матката. Некои од овие промени се благи, често без никакви симптоми и можат спонтано да се решат, но има и такви кои, доколку не се отстранат навреме, можат да прераснат во рак на грлото на матката во период од неколку години.
Симптоми кои укажуваат на рак на грлото на матката:
– крварење за време и по сексуален однос
– крварење помеѓу две менструации
– продолжено менструално крварење
– крварење после менопауза
– зголемен вагинален исцедок и покрај применетата терапија
– повторени рани или оштетување на мукозната мембрана на грлото на матката
– болка во долниот дел на грбот или ногата, отекување на нозете.
Постоењето на еден или повеќе од горенаведените симптоми предизвикува сомнеж за постоење на рак на грлото на матката и не треба да се игнорира, особено ако траат долго или ако се повторуваат. Доколку ги забележите, обратете се кај вашиот гинеколог.
Фактори на ризик
Главниот фактор на ризик е долгорочна инфекција со одредени типови на хуман папиломавирус (ХПВ).
Постојат над 200 типови на ХПВ, од кои околу 40 предизвикуваат инфекција мукозните мембрани на гениталните органи кај двата пола. Некои од нив предизвикуваат промени во површинските клетки на грлото на матката, од кои со текот на времето може да се развие рак на грлото на матката.
ХПВ инфекцијата е присутна во 99,7 проценти од случаите на рак на грлото на матката. Во дури 70 проценти од случаите, предизвикувачкиот агенс е еден од високоризичните типови на ХПВ (16 и 18), за кои е докажано дека се онкогени.
Имајќи предвид дека главен фактор на ризик за рак на грлото на матката е долготрајната инфекција со одредени типови на Хуман папилома вирус (ХПВ), се смета дека најефикасната примарна превентивна мерка против оваа болест е навремената имунизација против хуманиот папилома вирус.
Оваа интервенција се смета за исплатлива, особено за земјите каде ресурсите се ограничени, зачестеноста на ХПВ инфекцијата е висока, а покриеноста со превентивни прегледи е мала.
Повеќето земји од Европската Унија воведоа имунизација против ХПВ. Во земји како што се САД, каде што вакцината се користи од 2006 година и Австралија, каде што е забележан висок опфат со имунизација, веќе е забележано значително намалување на бројот на заразени со ХПВ, појава на преканцерозни промени во грлото на матката кај младите жени е поретко, како и гениталните брадавици кај двата пола.
Во Србија, активна имунизација против ХПВ се препорачува за деца постари од девет години, пред се за деца од седмо одделение од основно училиште (пред првиот сексуален однос).
Младите жени можат да ја примат вакцината до 26 години, а младите мажи до 21 година. Вакцината против ХПВ инфекцијата кај нас е бесплатна од јуни 2022 година за деца од двата пола, на возраст од девет до 19 години.
Сепак, она што е многу важно да се истакне е дека имунизацијата, колку и да е безбедна и ефикасна превентивна мерка, не ја исклучува потребата од редовни превентивни прегледи, особено ако се земе предвид дека постоечките вакцини не штитат од сите видови на хуман папиломавирус.
Кој е изложен на зголемен ризик?
– со висок ризик од развој на рак на грлото на матката се:
– жени пушачи
– оние со ослабен имунолошки систем (ХИВ инфекција, имуносупресивна терапија),
– жени кои рано започнале сексуални односи (пред 16-годишна возраст)
– оние кои имале голем број сексуални партнери,
– жени кои практикуваат сексуални односи без заштита (кондом),
– оние кои не одат на редовни прегледи,
– жени кои користат орални контрацептиви долги години,
– оние со прекумерна телесна тежина,
– како и оние со чести воспаленија на вагината и матката.
Што е рано откривање на рак на грлото на матката?
Потребни се неколку години за промените на грлото на матката предизвикани од долготрајна вирусна инфекција да се претворат во рак.
Редовните прегледи имаат за цел да ги пронајдат промените на грлото на матката рано, пред да се развие ракот, кога тие можат лесно да се отстранат. Со оваа цел, Република Србија започна организирана скрининг програма за рано откривање на рак на грлото на матката, која е бесплатна за сите жени на возраст од 25 до 64 години.
Скринингот за рано откривање на рак на грлото на матката се врши со едноставен ПАП тест.
Како се прави ПАП тестот?
При краток и безболен гинеколошки преглед се зема брис од површината на грлото на матката, кој потоа се испраќа во лабораторија, каде се анализира под микроскоп во потрага по клетки кои се сменети.
Овој преглед се нарекува ПАП тест. Испитувањето никогаш не се прави за време на менструацијата. Два дена пред прегледот не треба да имате сексуални односи и да не користите никакви вагинални влошки.
Некои жени имаат абнормален резултат на ПАП тестот. Тоа не значи дека имаат рак, туку дека на брисот им се пронајдени променети клетки, поради што се неопходни дополнителни прегледи според упатствата на гинекологот.
Некои промени, кои се откриваат со дополнителни прегледи, треба да се отстранат за да не преминат во рак. Обично е доволен едноставен третман, кој обично може да се изврши на амбулантска основа. Ваквите третмани ретко влијаат на сексуалниот живот на жената или на нејзината способност да има деца.
