„Почувствував страв“, се сеќава Клаудија Дуарте Агостињо додека го опишува екстремниот топлотен бран и шумските пожари што ја зафатија Португалија во 2017 година, убивајќи повеќе од 100 луѓе. „Шумските пожари предизвикаа длабока загриженост за иднината.
Клаудија (24), нејзиниот брат Мартим (20) и сестрата Маријана (11) се меѓу шесте млади Португалци кои поднесоа тужба против 32 влади, вклучувајќи ги сите членки на ЕУ, Велика Британија, Норвешка, Русија, Швајцарија и Турција.
Тие ги обвинуваат овие земји за недоволна акција за климатските промени и неуспехот да ги намалат емисиите на стакленички гасови до нивото потребно за исполнување на целите од Парискиот договор, кој предвидува ограничување на глобалното затоплување на 1,5 °C.
Овој случај е прв од ваков вид изведен пред Европскиот суд за човекови права (ЕСЧП) во Стразбур. Доколку биде успешна, тоа би можело да има правно обврзувачки импликации за вклучените влади. Првото рочиште за овој случај е закажано за в среда, пишува Би-Би-Си.
Шестте тужители, на возраст меѓу 11 и 24 години, тврдат дека шумските пожари што се случуваат секоја година во Португалија од 2017 година се директен резултат на глобалното затоплување. Тие тврдат дека нивните основни човекови права, вклучително и правото на живот, приватност, семеен живот и слобода од дискриминација, се прекршени поради неподготвеноста на владите да се справат со климатските промени.
Тие велат дека веќе претрпеле значителни последици, особено поради екстремните температури во Португалија кои ги принудуваат да поминуваат повеќе време во затворени простории и ја ограничуваат нивната способност за спиење, концентрирање и вежбање. Некои од нив страдаат и од еколошка анксиозност, алергии и респираторни заболувања, вклучително и астма.
Важно е да се напомене дека ниту еден од младите тужители не бара паричен надоместок за нивните побарувања.
Маријана, која има 11 години, сè уште чувствува страв кога слуша како хеликоптери летаат над главата, потсетувајќи ја на шумските пожари во 2017 година. „Сакам свет без загадување, сакам да бидам здрава“, вели Маријана. „Учествувам во овој случај бидејќи сум длабоко загрижен за мојата иднина. Се плашам како ќе изгледа местото во кое живееме“.
Клаудија вели дека Маријана сè уште се плаши кога слуша како хеликоптери летаат над главата, што ја потсетува на пожарникарите во 2017 година, кога беа уништени повеќе од 50.000 хектари шума, а пепелта од шумските пожари падна врз нивната куќа со милји подалеку.
„Навистина е неверојатно што Маријана се вклучи во овој случај и има таква свест на нејзина возраст“, вели Клаудија. „Но, исто така е многу загрижувачко: зошто мора да размислува за овие работи? Наместо тоа, таа треба да си игра со своите пријатели и да танцува на видеата на TikTok“.
Се очекува адвокатите кои ги застапуваат шесте млади тужители да расправаат пред судот дека сегашните политики на 32 влади го водат светот кон глобално затоплување до 3 °C до крајот на векот.
„Тоа е катастрофално затоплување“, рече Gearóid Ó Cuinn, директор на Глобалната мрежа за правни активности (GLAN), организација која ги поддржува тужителите. „Без итна владина акција, младите тужители инволвирани во овој случај ќе се соочат со крајно неподнослива топлина што ќе им наштети на нивното здравје и благосостојба. Знаеме дека владите имаат способност да направат многу повеќе за да го спречат ова, но тие избраа да не дејствуваат“, додаде тој.
Студијата од 2021 година во The Lancet покажа дека загриженоста за климатските промени и незадоволството од одговорите на владите на климатските промени се широко распространети меѓу децата и младите луѓе ширум светот и влијаат на нивното секојдневно функционирање.
Врз основа на анкета на 10.000 деца и млади луѓе на возраст од 16 до 25 години во 10 различни земји, студијата покажа дека воочениот неуспех на владите да се справат со климатската криза доведува до зголемена анксиозност кај младите.
Во нивните одделни и заеднички одговори на случајот, владите тврдат дека тужителите не докажале доволно дека настрадале како директен резултат на климатските промени или пожарите во Португалија.
Тие посочуваат дека нема доволно докази за да се потврди дека климатските промени претставуваат непосреден ризик за животот или здравјето на луѓето. Тие тврдат и дека прашањето за климатската политика е надвор од надлежноста на Европскиот суд за човекови права.
„Овие шест млади луѓе од Португалија, обични поединци загрижени за својата иднина, се соочуваат со 32 правни тима и стотици адвокати кои ги застапуваат владите кои не презеле ефективни мерки“, рече Геароид О Куин. „Значи, тоа е вистински случај на Давид против Голијат, кој има тенденција да се структурира промени за да не насочат кон подобра иднина“.
Комесарката за човекови права на Советот на Европа, Дуња Мијатовиќ, која се приклучи на случајот како трета страна, нагласува дека овој случај има потенцијал значително да влијае на начинот на кој државите се справуваат со прашањата за климатските промени и човековите права.
„Ова е токму повик за будење за земјите-членки, меѓународните организации и за сите нас кои имаме единствена можност да покажеме дека навистина се грижиме, а не само празни зборови на хартија. Не се работи само за исполнување на обврските и велејќи дека поддржуваме одредени резолуции. Ова е фундаментална промена во нашата политика“, истакна таа во интервју за Би-Би-Си.
Пресудата на Европскиот суд за човекови права правно ќе обврзе 32 влади истовремено да ги интензивираат нивните напори за борба против климатските промени, кои вклучуваат намалување на емисиите на стакленички гасови и постепено укинување на фосилните горива.
Тоа би имало влијание и врз домашните судови кои побарале насоки од Европскиот суд за човекови права во случаите поврзани со климатските промени. Се очекува пресудата да биде изречена во период од девет до 18 месеци.
Клаудија често размислува дали во иднина ќе има деца и се прашува во каков свет ќе живеат нејзините деца. „Меѓутоа, ако го добиеме овој случај, тоа би значело дека има надеж“, посочува таа. „Тоа би значело дека луѓето навистина не слушаат и ги споделуваат нашите грижи и дека владите навистина мора да преземат чекори за да променат нешто. Тоа би било неверојатно за сите нас – за нашата вознемиреност, за нашата иднина. После тоа би можеле да се случат многу позитивни промени“.
