Дека вселенскиот телескоп Хабл на НАСА допрва треба да биде отпишан, доказ е неговото последно, рекордно достигнување. Истражувачите беа во можност да користат телескоп за да ја детектираат светлината на најоддалечената индивидуална ѕвезда досега; и дадоа и име. Тоа им успеало со помош на специјална природна лупа.
Со вселенскиот телескоп Хабл на НАСА, кој полета во вселената во 1990 година, истражувачите за прв пат забележаа многу млада ѕвезда која постоела во првите милијарда години по раѓањето на вселената или по Големата експлозија. Го нарекоа Ерендел, што на стар англиски значи утринска ѕвезда, пренесува НАСА.
Ова е најоддалечената поединечна ѕвезда што некогаш можеле да ја набљудуваат. Ваквите набљудувања ни даваат директен увид во формирањето на првите ѕвезди, објасни словенечкиот астрофизичар д-р Маруша Брадач, која помогна во обработката на податоците и пишувањето на статија објавена денеска во списанието Nature, во која се опишува достигнувањето.
„Проучувањето на Ерендел ќе биде прозорец кон период на простор што не го знаеме, но доведе до сè што знаеме. Слично е на читање навистина интересна книга, но почнавме со второто поглавје, а сега ќе имаме шанса да видиме како започна се“, рече астрономот и главен автор д-р Брајан Велч од Универзитетот Џон Хопкинс во Балтимор.
Истражувачите дошле до откритието врз основа на податоците собрани за време на програмата RELICS на Хабл, коавтор на д-р Ден Коу од Научниот институт за вселенски телескоп во Балтимор. Словенечкиот истражувач Брадач спроведува истражување на јата галаксии со Хабл во РЕЛИКС.
Астрофизичарката Маруша БрадачФото: Жига Живуловиќ помладиот/Бобо
Голем скок од претходниот рекорд
Достигнувањето претставува голем скок од претходниот рекорд на Хабл од 2018 година, кога телескоп откри ѕвезда стара околу четири милијарди години, или 30 отсто од нејзината сегашна возраст.
Новооткриената ѕвезда Ерендел е толку далеку што на нејзината светлина и беа потребни 12,9 милијарди години да стигне до Земјата. Го гледаме како што беше во време кога универзумот беше само седум проценти од сегашната старост.
Најмалите објекти некогаш видени на толку голема оддалеченост се јата од ѕвезди вградени во раните галаксии. Овој пат, сепак, тие за прв пат забележаа независна ѕвезда во раната вселена.Како што објасни д-р Велч, галаксиите на толку големи растојанија обично изгледаат како мали точки во кои се спојува светлината на милиони ѕвезди. Покрај сложените инструменти на вселенскиот телескоп Хабл, природната лупа беше затоа клучна за набљудување на една толку далечна ѕвезда.
Истражувачкиот тим проценува дека Ерендел има најмалку 50 пати поголема маса од нашето Сонце и е милион пати посветло, што го прави способен да се натпреварува со најмасивните познати ѕвезди. Но, дури и таква блескава ѕвезда со многу голема маса би било невозможно да се види на толку голема оддалеченост без помош на природна лупа создадена од огромно јато галаксии што се наоѓа помеѓу Земјата и ѕвездата Ерендел.
Масата на јатото галаксии ја свиткува структурата на вселената, создавајќи моќна природна лупа која ја искривува и во голема мера ја засилува светлината на далечните објекти зад неа. Ова е ефект што астрономите го нарекуваат гравитациско исцелување.
Зголемувањето на ѕвездата Ерендел беше повеќе од 1.000 пати благодарение на оваа природна лупа. „Ова се случува исклучително ретко, и затоа овие набљудувања се уште поинтересни“, објаснува д-р Брадач.
Прозорец во раниот универзум што не го знаеме
Астрономите очекуваат Ерендел да остане силно зголемен уште многу години, така што вселенскиот телескоп Џејмс Веб на НАСА, кој беше лансиран во вселената кон крајот на декември, исто така ќе може да го набљудува. Истражувачите се надеваат дека Веб, поради неговата висока чувствителност на инфрацрвена светлина, ќе понуди многу нови информации за Ерендел – неговата осветленост, температура и состав.Неговиот состав ќе биде многу интересен за астрономите, бидејќи е формиран пред универзумот да биде исполнет со тешки елементи. Ако понатамошните студии покажат дека Ерендел се состои само од оригиналниот водород и хелиум, ова ќе биде првиот доказ за најраната популација на ѕвезди, или популацијата III, за која се смета дека е првата ѕвезда родена по Големата експлозија.
Иако шансите Ерендел да биде една од ѕвездите од првата генерација во вселената се мали, астрономите се радуваат на увид во средината на раната вселена што ќе го овозможи тоа.
„Со Веб, би можеле да видиме ѕвезди кои се уште подалеку од Ерендел, што би било исклучително возбудливо“, рече Велч. „Ќе се вратиме назад колку што можеме. Многу би сакал да видам дека Веб го соборува рекордот на Ерендел во далечина.
