Во подрумот на данскиот универзитет Одензе се наредени бесконечен број полици. На нив е најголемата колекција на мозоци во светот складирани во тегли со формалин.
Колекцијата се состои од 9.479 органи извадени од телата на ментално болни пациенти во текот на четири децении, од 1980-тите. Мозоците зачувани во формалин во големи бели контејнери означени со бројки се животно дело на истакнатиот дански психијатар Ерик Стромгрен.
Тоа беше „некој вид на експериментално истражување“ кое започна во 1945 година, објасни експертот за историја на психијатријата Џеспер Вачи Краг. Стромгрен и неговите колеги веруваа дека „можеби ќе можат да откријат нешто за тоа каде е изворот на менталната болест, или тие мислев дека во органите можам да најдам некои одговори“.
Тие беа собрани по обдукцијата на телата на луѓето сместени во психијатриски установи низ Данска. Никој не побарал дозвола од починатите, додека тие биле живи, ниту од нивните семејства.
Тие беа државни психијатриски болници и немаше странци кои прашуваа што се случува внатре во таквите институции, рече Вачи Краг.
Во тоа време, правата на пациентите не се грижеа многу.
Напротив, општеството чувствуваше дека мора да се заштити од такви луѓе, вели научник од Универзитетот во Копенхаген.
Според тогашниот закон, пациентите сместени во психијатриски установи помеѓу 1929 и 1967 година морале да бидат стерилизирани. И до 1989 година, тие мораа да бараат посебна дозвола ако сакаат да се венчаат.
Данска ги сметаше „ментално болните“, како што тогаш ги нарекуваа, „товар на општеството и веруваше дека ќе предизвикаат разни проблеми ако бидат пуштени од болница или ако им дозволат да имаат деца“, вели Вачи Краг.
Во тоа време, телата на секој починат Данец беа подложени на обдукција, изјави патологот Мартин Виренфелд Нилсен, менаџер на колекцијата.
Тоа едноставно беше дел од тогашната култура. Обдукцијата беше само уште една болничка процедура, објасни Нилсен.
Развојот на постморталните процедури и зголемувањето на свеста за правата на пациентите го сигнализираа крајот на додавањето нови примероци во колекцијата, но дури во 1982 година. Потоа имаше долга и жестока дискусија за тоа што треба да се направи со колекцијата. Данската државна комисија за етика конечно одлучи дека треба да се зачува и да се користи за научно истражување.
Нема употреба ако не се користи
Колекцијата, која долго време се чуваше во градот Архус на западот на Данска, беше преместена во Одензе во 2018 година. Истражувањето во кое беше користена колекцијата опфати широк спектар на болести, од деменција, преку шизофренија и биполарно растројство до депресија.
Дебатата замре во еден момент и денес луѓето велат: „Во ред, ова е многу импресивно и корисно научно истражување доколку сакате да дознаете повеќе за менталните болести“, рече менаџерот на колекцијата.
Некои од мозоците им припаѓале на луѓе кои страдале и од потешкотии во менталното здравје и од болести на мозокот.
Имајќи предвид дека многу пациенти половина или дури и целиот свој живот го поминале во такви државни институции, тие страдале и од други мозочни заболувања, како што се мозочен удар, епилепсија или тумори на мозокот, додаде тој.
Колекцијата моментално се користи од четири истражувачки проекти.
Ако не се користи, нема никаква корист, изјави поранешниот шеф на данската асоцијација за ментално здравје, Кнуд Кирстенсен.
Сега кога постои, треба да го искористиме, рече тој, жалејќи се на недостигот на средства потребни за финансирање на истражувањата.
Невробиологот Сузана Азнар, експерт за Паркинсонова болест од болница во Копенхаген, користи колекција на органи во формалин како дел од истражувачкиот проект на нејзиниот тим. Таа објасни дека мозоците во колекцијата се единствени бидејќи им овозможуваат на научниците да ги проучуваат ефектите од современите медицински процедури.
Пациентите тогаш не беа третирани со процедурите што ги применуваме денес, додаде таа. Затоа што мозокот на денешните пациенти претрпе промени поради терапии на кои тие се подложуваат.
Кога тимот на Азнар ги споредува денешните мозоци со оние од колекцијата Оденсе, „имаме можност да видиме дали овие промени можат да се поврзат со терапевтски процедури“, рече таа.
