Покрај одморите, море и сонце, летото ни носи и безброј опасности за кои можеби не сме ни свесни, а меѓу нив и зголемениот ризик од заразување со бактериски и вирусни инфекции. Високите летни температури придонесуваат за развој на патогени, а лесно можеме да се заразиме со јадење загадена храна, пиење загадена вода и валкани раце.
Дијареата е многу честа во летниот период (понекогаш со повраќање), а предизвикувачи се бактериите и вирусите, а во случај на патничка дијареа, паразити.
Гастроинтестиналните поплаки од заразна причина се сметаат за најчести заболувања во летниот период. За да се избегне инфекција и да се ужива во заслужениот летен одмор, неопходно е да се знаат главните карактеристики на најчестите патогени и да се почитуваат правилата за лична хигиена и хигиена на храната.
Акутни цревни заболувања (салмонела)
На прво место се акутните цревни заболувања кои се меѓу најчестите заразни болести во светот. Во Хрватска најголема зачестеност на бактериски цревни инфекции е од мај до октомври. Цревните инфекции во лето најчесто се предизвикани од бактериски патогени. Ова првенствено се однесува на бактериите од родот салмонела, кои ги среќаваме насекаде низ светот кај луѓето, животните и околината. Овој микроорганизам влегува во телото преку дигестивниот систем, а за развој на болеста кај здрави луѓе потребни се голем број колонии, па инфекцијата најчесто настанува како резултат на големото внесување храна во која бактеријата се наоѓа во висока концентрации. Родот Salmonella припаѓа на семејството на бактерии Enterobacteriaceae. Салмонелата се грам-негативни бактерии во форма на шипки распространети низ целиот свет (во почвата, водата, дигестивниот систем на домашните и дивите животни, влекачите, птиците и инсектите).
Салмонелите се термолабилни, па се уништуваат во микробранова печка по три минути на 80 Целзиусови степени. Местото каде салмонелата влегува во телото е дигестивниот систем (феко-орален начин на пренос). Извори на инфекција се вода (загадена со измет), школки (поради загадена вода), млеко и млечни производи (поради несоодветна пастеризација, непрофесионално ракување итн.), јајца, месо и производи од месо (поради контаминација при преработка) и домашни миленици (на пр. желки и влекачи). Патогени може дополнително да се пренесат од столицата преку храна и вода.
За развој на болеста кај здрави луѓе, потребно е внесување на голем број бактерии (105-108 микроорганизми на грам храна) преку устата. Летните температури овозможуваат поволни услови за размножување на бактериите, пред се во недоволно термички обработените млечни производи, колачи, сладоледи и др. Салмонелозата клинички се манифестира како гастроентеритис, цревна треска и септичен синдром. Гастроентеритисот е најчеста манифестација на инфекција предизвикана од салмонела. Во текот на 8-48 часа по земањето, главоболка, гадење, дијареа, повраќање и болки во стомакот се јавуваат со умерено покачена температура. Примероци за микробиолошка дијагноза на салмонелоза се столицата (т.н. копрокултура), повраќаните маси и сомнителната храна. Доколку постои сомневање за проширена форма на болеста, се земаат примероци од крв или секундарно зафатен орган (CSF, спутум, точкаст). Антигенската типизација ни кажува за кој серотип на бактерии се работи, што е важно за епидемиолошко следење на болеста. Третманот на салмонелоза е симптоматски, со замена на течности и електролити. Антибиотската терапија не се препорачува за инфекции со салмонела бидејќи може да ја продолжи болеста и да предизвика хронична состојба.
Златен стафилокок
Друга важна причина за бактериско труење со храна во лето е златниот стафилокок (Staphylococcus aureus). Влегува во храната од кожата или мукозната мембрана на колонизираното лице за време на подготовката на храната, каде што лачи ентеротоксин кој е отпорен на загревање и пократка термичка обработка. Овој тип на труење најчесто се случува кога приготвениот оброк полека се лади и долго се чува на собна температура – имено топлата храна е одлична подлога за растење на златниот стафилокок.
Норовируси
Иако сите вируси кои се одговорни за појава на вирусен гастроентеритис во зимскиот период можат да предизвикаат и летни цревни вируси, сепак некои од нив покажуваат значително поголема инциденца. Во лето, норовирусите од семејството Caliciviridae се најчестите инфекции, за кои се смета дека предизвикуваат дури 50 проценти од синдромите на гастроентеритис што се пренесуваат преку храна. Норовирусите ги погодуваат сите луѓе, без разлика на возраста, и се пренесуваат преку фекално контаминирана храна и вода, директен контакт помеѓу заразено лице и незаразено лице и преку аеросолизација на вирусот и последователна контаминација на различни површини. Норовирусите доведуваат до слични симптоми и предизвикуваат гадење, повраќање, дијареа и стомачни грчеви.
Понекогаш заболените лица имаат блага треска, треска и треска, главоболка, болки во мускулите и се чувствуваат исцрпени. Болеста започнува ненадејно, 24 до 48 часа по влегувањето на вирусот во телото, иако симптомите може да се појават уште по 12 часа. Болеста трае кратко, ретко подолго од два дена, но вирусот може да се излачува во столицата со месеци, па постои ризик од заразување на околината. Епидемиолошки и клинички искуства во укажуваат на тоа дека децата повраќаат повеќе од возрасните.
Основата на лекувањето на гастроентеритисот во повеќето случаи е замена на изгубената течност и електролити и консумирање полесна, едноставна храна која не ја оштетува цревната слузница (тост леб, ориз, варено овошје и зеленчук и печени јаболка). Треба да се избегнува масна, тешка, пржена и слатка храна, како и сите млечни производи, со исклучок на пробиотските производи. Луѓето кои не можат да земаат течност преку уста поради гадење или некоја друга причина (особено малите деца) имаат потреба од медицинска нега и интравенска замена на течности. Антибиотската терапија не се препорачува за инфекција со салмонела бидејќи може да ја продолжи болеста и да предизвика хронична состојба, а нема ефект кај вирусниот гастроентеритис.
Ешерихија
Ешерихија коли како предизвикувачки агенс е широко распространета во сите земји, развиени и неразвиени. Шест видови се одговорни за цревни инфекции: ентеротоксигени, ентерохеморагични, ентеропатогени, ентероинвазивни, ентероагрегативни, ентероадхерентни. Ентеротоксигена E. coli лачи ентеротоксин, предизвикува патување дијареа. Ентерохеморагичната E. coli EHEC произведува Shiga токсини. ЕХЕЦ сојот 0104:H4 беше причина за голема епидемија во Европа во 2011 година. Симптомите се појавуваат 3-4 дена по инфекцијата: стомачни грчеви, повраќање, дијареа која може да биде крвава, симптомите постепено се интензивираат. Повеќето заразени луѓе закрепнуваат по седум дена, но во 5-10 проценти од случаите се развива хемолитички уремичен синдром. Поради ризикот од бубрежна инсуфициенција, третманот е во болница.
Сончев удар
Изгорениците од сонце се предизвикани од прекумерна изложеност на главата, особено на задниот дел од главата, на високи температури, што предизвикува температурата во черепот да расте како во шпорет под притисок. Телото ќе се обиде да го излади мозокот со испраќање повеќе ладна крв во главата. Поради ова, крвните садови во мозокот отекуваат и мозокот отекува поради наглото зголемување на волуменот. Симптомите на оваа појава се многу слични на потрес на мозокот и воопшто не се безопасни. Сериозните случаи на сончев удар може да завршат со долготрајна несвест, дури и со кома и смрт. Најчести симптоми се сува кожа со значително зголемена телесна температура, главоболка, вртоглавица, немир, збунетост и црвенило на лицето, набрзо проследено со зуење во ушите, проблеми со видот и слабост. Во најтешките случаи, лицето е зашеметено, со проширени зеници, па дури и може да се онесвести. Пулсот е брз, а дишењето е плитко и брзо. Лицето треба да се стави под сенка што е можно поскоро и постепено да се лади како во случај на топлотен удар. Децата и постарите лица се особено подложни на сончев удар.
