Остеопорозата е метаболичко заболување на коските што се јавува како резултат на намалување на коскената маса и нарушување на структурата на коските, што ги прави коските поподложни на фрактури. Според дефиницијата на Светската здравствена организација, ако минералната коскена густина измерена на апарат, наречен остеодензитометар, е помала за 2,5 или повеќе стандардни отстапувања во споредба со просечната минерална густина на коските кај младите, тоа е остеопороза.
Д-р Бојана Кнежевиќ од Клиниката за ревматологија и клиничка имунологија на ВМА за порталот N1 објаснува дека остеопорозата е тивка, прогресивна болест која доведува до губење на цврстината на коските, која потоа лесно се крши.
„За жал, обично дознаваме дека страдаме од остеопороза кога е предоцна, т.е. кога веќе настанала скршеницата. Ова е причината зошто остеопорозата често се нарекува „тивка болест“, вели таа.
Според неа, максималната густина на коските се постигнува околу 30-тата година од животот. После тоа, коскената маса се намалува за 0,5-1 отсто годишно до 50-та година од животот. По менопаузата загубата може да биде и до 10 проценти годишно. Кај повеќе од 70 проценти од луѓето над 70 години, т.н сенилна остеопороза.
„Како што веќе кажавме, пациентот нема поплаки додека не се појави првата скршеница. Таа прва, неочекувана пауза може да биде искуство што ќе го промени животот. Истражувањата покажуваат дека кај луѓето кои веќе имале, постои 86 отсто поголем ризик од нова фрактура. Најчесто се зафатени колкот, ‘рбетот и зглобот“, вели докторката.
Фрактура на колкот предизвикана од остеопороза погодува една од три жени и секој петти маж на возраст под осумдесет и пет години, додава таа.
„Скршеницата на колкот е придружена со значителна стапка на смртност од над 20 проценти во текот на првата година по фрактурата, а околу 50 проценти од повредените остануваат трајно инвалиди. Ризикот од смрт по фрактура на колкот во постменопауза е ист како и ризикот од смрт од рак на дојка. Затоа е важно навреме да се утврди намалувањето на минералната густина на коските. Со класичната радиографија остеопорозата се препознава само кога е изгубена 25-40 отсто од коскената маса“, истакнува д-р Кнежевиќ.
На прашањето дали има некој начин на превенција, д-р Кнежевиќ одговара дека најважна е правилната исхрана која ќе обезбеди доволен внес на калциум и витамин Д.
„Дневната физичка активност е исто така многу важна. На намалување на коскената маса влијае и пушењето, прекумерното консумирање алкохолни пијалоци и кафе. „Со правилна исхрана и редовно вежбање, избегнување на пушење, алкохолни пијалоци и кафе, младите ќе им овозможат на нивните коски да ја достигнат максималната, генетски определена густина на коските“, вели таа.
Фактори на ризик
Непроменливите наследни фактори влијаат на 80 проценти од квалитетот на коските (густината на коските). За среќа, можеме да влијаеме на преостанатите 20 проценти од факторите, а тоа може да биде сосема доволно за безгрижна старост, вели д-р Кнежевиќ.
„Наследноста е најважниот фактор кој влијае на нашата коскена минерална густина и на квалитетот на нашите коски. Други фактори на ризик на кои не можеме да влијаеме се возраста, женскиот пол, фрактура на колкот кај еден од родителите, рана менопауза“, вели нашата соговорничка.
Таа додава дека постојат и некои други ризици (секундарни фактори) за развој на остеопороза, на кои исто така треба да се внимава. Тоа се пред се болести на тироидната жлезда и паратироидните жлезди, потоа некои болести на органите за варење, ревматоиден артритис и некои невропсихијатриски заболувања.
Несакано дејство можат да имаат и некои лекови – пред се, глукокортикоидите (стероидни хормони кои влијаат на метаболизмот на гликозата), а потоа и лекови против депресија и епилепсија, посочува докторката.
„На намалување на коскената маса влијае и пушењето, прекумерното консумирање алкохолни пијалоци и кафе. Затоа, здравиот живот, генерално, е најдобрата превенција во борбата против оваа болест“, оценува д-р Кнежевиќ.
„Важно е да се истакне дека во почетната фаза на болеста нема симптоми кои би го предупредиле пациентот. Искуството покажува дека повеќето пациенти дознаваат дека остеопорозата е вистинскиот виновник дури по фрактура“, вели д-р Кнежевиќ.
Сепак, постојат некои знаци на кои треба да обрнете внимание, а ние го истакнуваме следново:
● Намалување на висината – намалување на висината од два до три сантиметри или повеќе
● Промена во држењето на телото – свиткување, свиткување напред
● Скратен здив – намален капацитет на белите дробови
● Болка во долниот дел на грбот
● Фрактура на коска
Метод на дијагноза
Според д-р Кнежевиќ, најточниот метод за мерење на коскената минерална густина е остеодензитометријата со рендгенски снимки со двојна енергија, т.н. DXA. А дефиницијата за остеопороза усвоена од Светската здравствена организација се однесува на коскената минерална густина мерена со овој метод.
Мерењето на коскената минерална густина рутински се изведува на лумбалниот ‘рбет и колкот со користење на овој метод. Не е потребна посебна подготовка за прегледот, вели нашиот соговорник.
„Резултатите од БМД – мерењето на коскената густина може да се изразат како отстапување (број на стандардни отстапувања) од средната коскена густина на млади здрави луѓе (20-40 години) и тоа се нарекува Т-скор или како отстапување од вредност што одговара на иста возраст на здрави луѓе и се нарекува Z-score“, објаснува таа.
Тој забележува дека времетраењето на прегледот е помалку од пет минути, а дозата на зрачење е минимална (тоа е 100 или повеќе пати помала од дозата што ја апсорбира стандардната радиографија на белите дробови).
Д-р Кнежевиќ нагласува дека, откако ќе се постави дијагноза, потребно е пред се да се процени ризикот од скршеници, како и да се започне со терапија чија цел е спречување на фрактури.
Покрај терапијата, пациентот мора да „усогласи“ одредени животни навики со својата болест – мора да се избегнуваат ситуации кои директно можат да доведат до фрактури на коските.
„Третманот треба да се прилагоди на пациентот. Изборот на лекови треба да му се остави на лекарот. Доволно внесување на калциум и витамин Д и редовната физичка активност се основа за превенција и лекување на остеопорозата“, посочува докторката.
Добрата исхрана и редовната физичка активност се многу важни за одржување на здрави коски во текот на животот и во исто време спречуваат остеопороза. Храната богата со калциум и протеини, како и изложувањето на сончева светлина, ќе обезбеди доволна количина на витамин Д и други елементи за градење на коските, вели таа.
„Исто така, многу е важно да се избегнуваат штетните навики како што се пушењето и консумирањето алкохол, кои негативно влијаат на густината на коските. За жените кои влегле во менопауза, очекуваното губење на коскената маса може да се спречи со употреба на хормонска супституциона терапија, односно со компензирање на исчезнатите женски полови хормони“, вели д-р Кнежевиќ.
Третман
Бифосфонати: Тоа се лекови кои се прва линија на терапија за остеопороза и најчесто се користат. Тие значително го забавуваат разградувањето на коските и овозможуваат зголемување на коскената маса. Оваа група на лекови вклучува алендронат, кој може да се зема еднаш неделно, ибандронат, кој се дозира еднаш месечно или три месеци како интравенска инјекција и золедронска киселина, чија примена еднаш годишно обезбедува најголема безбедност во ефектот на терапијата. . Секако, бифосфонатите се користат со препарати од природен витамин Д (2000 I.U. на ден) и калциум (1 g. дневно), по можност да се земаат со храна. Должината на апликација не е строго одредена, но потребни се три до пет години за добар ефект.
Деносумаб: Деносумаб е биолошки лек кој го спречува разградувањето на коскената маса. Тоа е моноклонално антитело кое го блокира развојот на остеокластите (клетки кои ја разградуваат коската). Се администрира во форма на поткожни инјекции еднаш на секои шест месеци. Големата предност на denosumab е тоа што може да се користи и кај пациенти со намалена бубрежна функција.
Терипаратид: Терипаратид се препорачува за најтешки форми на остеопороза со фрактури. Терипаратид е лек сличен на паратироиден хормон. Го зголемува формирањето на коскената маса. Се администрира еднаш дневно во форма на поткожни инјекции. Лекот се администрира две години, по што третманот продолжува со бифосфонати или деносумаб, вели д-р Бојана Кнежевиќ.
