Србија според Светската алијанса за здравје и загадување е во групата земји со најзагаден воздух во светот.
Како резултат на различни видови на загадување на животната средина, повеќе од 10.000 жители на Србија годишно умираат предвреме, а тоа ја става нашата земја на прво место во Европа и десетто во светот, пишува порталот N1 cf. д-р Славица Плавшиќ, специјалист по белодробни заболувања.
„Поради акутни или влошени хронични заболувања на жителите, аерозагадувањето е причина за околу 14.000 хоспитализации годишно. Исто така, како резултат на загадениот воздух, животниот век на луѓето кај нас е за десетина години пократок отколку во скандинавските земји“, додава д-р Плавшиќ.
Во светот, околу осум милиони луѓе годишно умираат како резултат на загадувањето.
Најчувствителни групи на зголемено ниво на загаденост на воздухот се: децата, трудниците, старите лица и лицата со коморбидитети, без разлика на возраста.
На сите чувствителни категории жители им се препорачува да ги следат апликациите и да ги координираат своите физички активности надвор со степенот на загаденост на воздухот. Ако е можно, најдобро е да не излегувате од дома во раните утрински и вечерни часови кога воздухот е најзагаден.
Исто така, се препорачува да се избегнуваат силно загадени и фреквентни улици, но времето надвор да се поминува шетајќи по паркови и почисти делови од градот што е можно повеќе.
„Има многу веб-страници и апликации каде што може да се следи загадувањето на воздухот. Индексот за квалитет на воздухот (AQI) зема предвид шест загадувачи: PM 2,5 честички, PM 10 честички, јаглерод моноксид, сулфур диоксид, азот диоксид и озон. Најголемиот загадувач во даден момент ја диктира и бројката што го одразува вкупниот индекс на загаденост“, вели докторката.
Таа понатаму објаснува дека загаденоста на воздухот е претставена со скалата AQI (Индекс за квалитет на воздухот) и служи за преточување на комплицираниот систем за мерење во лесно разбирливи параметри од кои граѓаните би добиле директни совети и инструкции.
Агенцијата за заштита на животната средина на Србија има скала од пет точки, додека Европската агенција за животна средина има скала од шест точки.
Виолетова боја на двете карпи укажува на највисоко ниво на загадување. Кој индекс и да се користи, во случаи кога воздухот е загаден, граѓаните може да имаат здравствени проблеми. Количината на загадувачките честички зависи и од влијанието што тие ќе го имаат врз здравјето.
Квалитетот на воздухот може да биде: одличен, добар, прифатлив, загаден и многу загаден и се означува со зелена, жолта, портокалова, црвена и виолетова боја.
– AQI 0-50 – зелена боја – укажува на задоволителен квалитет на воздухот
– AQI 50-100 – жолта боја – укажува на ниско ниво на загаденост
– AQI 101-150 – портокалова боја – претставува средно ниво на загаденост на воздухот и укажува дека е потребна претпазливост кај децата, трудниците, постарите лица и оние со здравствени проблеми, особено респираторни проблеми (астма, ХОББ). Не им се препорачува поголема физичка активност на отворено.
– AQI 151-200 – црвена боја – укажува на високо ниво на загадување кое може да биде опасно особено за чувствителните категории, или за сите категории на население. Сите граѓани може да доживеат бројни здравствени последици, благи или тешки, но оние кои припаѓаат на чувствителните групи може да се соочат со сериозни здравствени проблеми. Активните деца и возрасните, луѓето со срцеви и респираторни заболувања како што е астмата треба да избегнуваат да поминуваат време на отворено. Сите останати, особено децата, треба да го ограничат своето време на отворено и да ги избегнуваат сите активности кои вклучуваат брзо и длабоко дишење.
– AQI 201-300 – светло виолетова боја – укажува на многу опасно ниво на загаденост и потоа се издава здравствено предупредување за вонредни услови за сите граѓани, што значи дека секој може да почувствува здравствени проблеми. И децата и возрасните, лицата со хронични болести, треба да избегнуваат да поминуваат време на отворено и да ги пренасочуваат сите активности во затворен простор. Неопходно е да се минимизираат или целосно да се избегнат напорните активности на отворено кои се придружени со брзо и длабоко дишење.
– AQI >300 – темно виолетова боја – бордо боја – укажува на опасно загадување и потоа се прогласува здравствен аларм. Секој може да доживее сериозни здравствени последици и секој треба да избегнува колку што е можно повеќе да биде на отворено, односно да не излегува надвор освен ако е апсолутно неопходно и да ги пренасочува сите активности во затворен простор.
Влијанието на аерозагадувањето и маглата врз различни категории на население
Деца и бебиња.
„Децата припаѓаат на оној дел од населението кој е најранлив и најпогоден од аерозагадувањето. Постојат многу причини за ова. Прво, децата, поради понискиот раст, како и бебињата во креветчињата, се на ниво каде што воздухот е најзагаден. Тогаш, нивниот имунолошки систем, нивните бели дробови како и другите органи не се доволно развиени и тие се најчувствителни на фактот на штетните агенси“, вели д-р Пл.
Таа додава и дека децата имаат поголем број на респирации во минута, па затоа внесуваат и поголемо количество загаден воздух. Сето тоа се засилува при физички напор, па во услови кога апликациите покажуваат црвена борба, физичката активност надвор воопшто не се препорачува, туку останување на отворено само доколку е потребно.
„Исто така, важно е сите чувствителни групи, особено децата, да поминуваат што подолго во природа и што подалеку од големите загадувачи. Затоа треба да се избегнуваат фреквентни улици со многу сообраќај, како и делови од денот кога е најизразено загадувањето на воздухот“, вели докторката.
Тој додава дека респираторните и другите инфекции се почести кај децата, но секоја четврта астма меѓу нив е предизвикана од загадениот воздух.
Соговорникот на порталот N1 посочува дека загадениот воздух е виновен и за вродени деформитети, малформации и хромозомски аберации и многу други болести.
Научно преку бројни анализи и студии е докажано дека загадувањето на воздухот ги менува гените на детето во смисла на зголемена можност за развој на астма, како и појава на аутизам. Овој дел од генетиката се нарекува епигенетика и се занимава со регулирање на генската експресија (зголемена или намалена) но е и под влијание на надворешната средина. Загадената средина има големо влијание врз здравјето на децата од самиот почеток, особено до втората година од животот.
Бремени жени
„Многу чувствителна категорија се и трудниците, особено во првиот триместар од бременоста. Загадувањето на воздухот влијае на нивното здравје, но особено на развојот на фетусот, каде што се можни многу фактори, како што се: предвремено породување, бебе со помала тежина од очекуваното, па дури и епигенетски ефект врз плодот од периодот на зачнување наваму. Трудниците кои живееле на места со висок степен на загаденост на воздухот родиле деца кои подоцна имале почести белодробни заболувања“, нагласува докторката.
Препораките за престој надвор и физичка активност се исти како и за децата и пациентите со респираторни заболувања.
Според д-р Плавшиќ, загадениот воздух доведува до нарушување на репродуктивните органи и кај мажите и кај жените, што предизвикува стерилитет.
Луѓе со респираторни проблеми
„Лицата кои страдаат од бронхијална астма или хронична опструктивна белодробна болест (ХОББ) се изложени на голем ризик од загадениот воздух и секогаш први реагираат и посетуваат лекар поради зголемени поплаки: иритација на грлото, кашлица, отежнато дишење, „отежнато дишење“ и чувство на стегање во градите“, вели докторот.
Таа нагласува дека пациентите треба редовно да ја земаат терапијата и доколку е потребно таа да се зголемува во овој период. Покрај влошувањето на неколку постоечки болести, аерозагадувањето е одговорно и за појавата на новодијагностицирани пациенти со астма и хронична опструктивна белодробна болест – ХОББ.
„Во загадениот воздух докажано е дека многу честички се канцерогени, како што се арсенот, оловото и кадмиумот, така што можат да влијаат на појава на рак на усната шуплина, гркланот и белите дробови. Загадувањето на воздухот е на трето место како причина за рак на белите дробови, по пушењето и генетската предиспозиција“, нагласува д-р Плавшиќ.
Во Србија годишно се разболуваат околу 6.500 луѓе од овој најчест карцином кај мажите и втор или трет по ред кај жените, но за жал животот го губат околу 4.600 луѓе. Србија е на второто место по смртност од рак на белите дробови во Европа, по Унгарија.
Познато е дека лицата кои се изложени на аерозагадување спаѓаат во ризичната група и за бактериски и за вирусни инфекции бидејќи е нарушен многу важниот локален имунитет, истакнува соговорникот на порталот N1 и додава дека белите дробови на лице изложено на воздух. загадувањето имаат многу поголеми шанси да се заразат со Ковид-19, како и од грип и сите други респираторни вирусни и бактериски инфекции.
Според д-р Плавшиќ, луѓето кои имаат респираторни проблеми или болести треба да ги усогласат сите физички активности надвор со степенот на загаденост на воздухот, но ако е можно, најдобро е да не излегуваат од дома во раните утрински и вечерни часови кога воздухот е најзагаден.
„За нив важат истите препораки за избегнување на силно загадени и фреквентни улици, но препораката за прошетки по паркови и почисти делови од градот што е можно повеќе. Покрај белите дробови, најзагрозени се срцевиот мускул и мозокот“, вели докторката.
Таа понатаму објаснува дека најмалите честички од загадениот воздух кои се вдишуваат допираат до респираторните бронхиоли и алвеоли и ја оштетуваат структурата на епителот и функцијата во овие делови на белите дробови. Овие супстанции минуваат низ алвеокапиларната мембрана во крвотокот. Овде тие се таложат и го оштетуваат ендотелот на крвните садови, создавајќи микротромби. Тие потоа стигнуваат до виталните органи, срцето и мозокот преку крвотокот, предизвикувајќи им трајно оштетување.
Постари лица и лица со хронични заболувања
„Посебно висок ризик од последиците од аерозагадувањето се лицата над 60 години, особено оние со коморбидитети како што се: респираторни, кардиоваскуларни заболувања, дијабетес, малигни заболувања, како и пациенти со имунодефициенција. Нивниот имунитет е многу загрозен и затоа е неопходно бидете особено внимателни и внимателни“, нагласува д-р Плавшиќ.
Загадувањето на воздухот доведува до бројни акутни здравствени проблеми или многу поголема загриженост предизвикува долгорочно и постојано загадување, дури и ако е со помал интензитет.
Докторот наведува дека најчести коморбидитети се кардиоваскуларните заболувања – КВБ, болести на респираторниот систем: ХОББ, астма, рак на белите дробови, дијабетес мелитус или невролошки малигни заболувања.
„Во деновите на висока загаденост на воздухот, се почести миокарден инфаркт и цереброваскуларни напади-мозочни удари (CVI), а потоа и други кардиоваскуларни заболувања: хипертензија и нарушувања на срцевиот ритам, како и разни оштетувања на централниот нервен систем (ЦНС). Токсични материи стигнуваат до мозокот, ги оштетуваат нервните клетки и предизвикуваат разни невролошки заболувања, меѓу кои и предвремена деменција и Алцхајмерова болест“, нагласува докторката.
Од метаболичките заболувања како последица на загадениот воздух, најчест е дијабетес мелитус, но околу 20 проценти од смртните случаи кај овие пациенти се последица на загадениот воздух.
Спортисти и луѓе кои вежбаат на отворено
„Високата загаденост на воздухот, во црвената и виолетовата зона, има значително влијание врз здравите луѓе кои се рекреираат или тренираат на отворено. Сигурно полесно поднесуваат акутни симптоми од чувствителните категории на население или вдишуваат загаден воздух кој неминовно долг период и постојано предизвикува бројни последици“, вели д-р Плавшиќ и додава дека не им се препорачува вежбајте и тренирајте надвор кога воздухот е најзагаден.
