Иако според буџетот за 2023 година, министерствата за заштита на животната средина и за рударство и за енергетика добија значително повеќе средства, тоа не значи дека граѓаните на Србија наскоро ќе почнат да дишат помалку загаден воздух. Причина за ова, покрај сè уште недоволните средства за овие потреби, е и недостигот на кадри и регулативи кои или не се спроведуваат или се доцни нивната имплементација, а големите загадувачи продолжуваат непречено да трујат.
Затоа, како што стојат работите неодамна, Програмата за заштита на воздухот во Србија до 2030 година со Акциониот план, кој беше донесен со една година задоцнување, ќе остане мртва буква бидејќи нема предуслови за нејзино спроведување.
Да потсетиме дека, според Програмата, Република Србија до 2030 година треба да ги намали емисиите на сулфур диоксид (SO2) за 92 отсто, азотни оксиди (NOx) за 60,6 отсто, ПМ10 честичките за 50,9 отсто и ПМ 2,5 за 58,3 отсто. , испарливи органски соединенија (VOC) за 28,3 проценти и амонијак (NH3) за 20,5 проценти.
Продолжување на продолжен рок
Убедливо најголемите загадувачи на сулфур диоксид и азотни оксиди доаѓаат од секторот за производство на електрична енергија и топлинска енергија, односно термоцентралите, рудниците за јаглен… Кога станува збор за сулфур диоксид, тие сочинуваат 92 и 91 отсто од вкупното загадување во 2020 и 2021 година, соодветно. Производството на електрична и топлинска енергија е исто така најголемата причина за загадувањето со азотни оксиди со 54, односно 42 проценти во 2020 и 2021 година.
За да се промени ова, неопходно е големите загадувачи во Србија да имаат интегрирани дозволи кои обезбедуваат нивна работа, како и сеопфатна заштита на воздухот, водата и земјиштето од загадување, како и спречување и примена на најдобрите и најеколошки технички решенија.
Овие дозволи обезбедуваат сите поголеми загадувачи, од кои според Министерството за заштита на животната средина има 220, да работат во согласност со високите стандарди за заштита на животната средина и со тоа да не нанесуваат штета на здравјето на луѓето и животната средина, како што е случајот во Србија.
Сепак, рокот за издавање на овие дозволи беше поместен пред две години на 31 декември 2024 година. години. И тоа не е прв пат. Пред тоа, рокот беше 31.12.2020 година. години.
Со тоа повеќето од планираните активности се бесмислени во пракса, бидејќи досега, според Мирко Поповиќ, програмски директор на Регулаторниот институт за обновливи извори на енергија и животна средина (РЕРИ), во изминатите 17 години се издадени 46 дозволи.
„Не е јасно како државните органи ќе ги издадат преостанатите дозволи по потреба за три години“, вели Поповиќ.
И во двата случаи, Владата на речиси идентичен начин се залагаше за продолжување на роковите, имено недоволно време операторите да достават комплетна документација, потоа недоволен капацитет на надлежните органи да ја проверат таа документација и да издадат интегрирани дозволи врз основа на неа, со што ќе се оштети операторот економски. При последното продолжување, Владата констатира дека голем проблем е немањето потребна документација што се поднесува со барањето за издавање интегрирана дозвола, како што се употребна дозвола, проектна документација, водна дозвола и услови на други надлежни органи.
„Како е можно Владата на една земја, која се преправа дека е правна држава, меѓу пречките за спроведување на законот“, прашуваат во РЕРИ.
Издавањето дозволи е тежок и сложен процес кој бара многу човечки ресурси и време, кои, како што сега стојат работите, не постојат.
Како што потсетуваат во RERI, Република Србија навела во нацртот на Специфичниот план за имплементација на Директивата за индустриски емисии според Поглавјето 27 за пристапување во Европската унија како неопходен услов за издавање дозволи во рокот „дополнително вработување на соодветен број вработени на сите нивоа во работата на издавање интегрирана дозвола“, како и дека „недостига капацитет на сите нивоа“.
Според Мирко Поповиќ, тоа не се случило ниту во Министерството ниту во Покраинскиот секретаријат, а со постоечките административни капацитети не е реално да се очекува спроведување на законот во предвидениот рок.
„Така, во 2018 година Министерството издало пет одобренија, во 2019 и 2020 година по две, додека во 2021 година се издадени вкупно три одобренија. Истовремено, треба да се има предвид дека дозволи не се издаваат само за постоечките погони, туку и за нови“, вели Поповиќ.
Според Законот, рокот во кој ново претпријатие треба да добие лиценца е најмногу 240 дена.
Поповиќ наведува дека во доушникот за работата од непознати причини нема податоци колку интегрирани дозволи се издадени.
„Но, со разгледување на локацијата, согласно Законот за интегрирано спречување и контрола на загадувањето на животната средина, постои обврска за водење јавен регистар на издадени дозволи – во текот на 2023 година се издадени вкупно четири интегрирани дозволи, а од уписот во сила на измената на законот со која се одложува рокот за издавање дозволи – вкупно пет“, додава тој.
Србија побара ослободување за загадувачите
Заедно со преговарачкиот став за Поглавјето 27 за животната средина и климатските промени, што Република Србија го достави до Европската комисија во 2020 година, нашата земја достави и нацрт на Специфичниот план за имплементација на Директивата за индустриски емисии („План за имплементација“). .
„Србија тогаш побара преодни периоди за усогласување со Директивата за индустриски емисии за 68 постројки, вклучително и 19 постројки кои не се во функција и се под посебно управување од финансиски причини. На листата се наоѓаат и некои од најголемите загадувачи – Србија Zijin Bor Copper, HBIS GROUP Serbia Iron & Steel d.o.o. Белград, филијала Смедерево како и Лафарж БФЦ Беоцин и ЦРХ (Србија) д.о.о. цементарници. Поповац. Тука се и сите термоелектрани вклучени во НЕРП“, вели Поповиќ.
Обидите да се добијат официјални информации од Министерството за заштита на животната средина за капацитетите, бројот на издадени дозволи, плановите за следниот период, тешкотиите во спроведувањето на планот – не беа успешни.
Бавен ритам и недостаток на ресурси
Покрај наведеното, за граѓаните на Србија да дишат чист воздух, потребно е присуството на ПМ честичките во воздухот да биде далеку помало отколку што е сега. Според податоците од Програмата за заштита на воздухот, прекумерното загадување на честичките ПМ10 доаѓа од топланите со мала моќност до 50 мегавати (MW) и индивидуалното греење со 51 отсто во 2020 година и 65 отсто во 2021 година. За уште помалите ПМ 2,5 честички, топланите со мала моќност и индивидуалното греење сочинуваат 67 проценти, односно 80 проценти.
За да се намали прекумерното загадување, неопходно е поединечните камини да бидат поеколошки. По термоелектраните и сообраќајот, тие се трет најголем загадувач. Според поранешната министерка Зорана Михаловиќ ги има 1,2 милиони.
Со цел да се намали трендот на загадување, Владата и Министерството за рударство и енергетика спроведуваат кампања за субвенционирање на граѓаните за замена на поединечни противпожарни јами.
Во таа насока, Министерството за рударство и енергетика, преку Дирекцијата за финансирање и поттикнување на енергетската ефикасност, ја започна Националната програма за енергетска санација на станбени згради, семејни куќи и станови во 2021 година, во соработка со општините и градовите, кога првиот пилот беше спроведен проект.
„Една од мерките за енергетска санација, за која граѓаните можат да добијат субвенции е мерката замена на поединечни комори за согорување, односно замена или поставување на енергетски поефикасни котли, на пелети/биомаса или гас“, наведуваат од Министерството.
Според податоците што порталот N1 ги доби од Министерството за рударство и енергетика од 2021 година, преку три реализирани јавни повици, обезбедени се субвенции за околу 20.000 домаќинства во висина до 50 отсто, заштеда на енергија од околу 235 милиони киловат часови (kWh ) се постигнати.а емисијата на јаглерод диоксид е намалена за 103,3 илјади тони.
„Очекуваме на овој начин да бидат опфатени над 50.000 домаќинства од 151 општина во Србија. Јавниот повик е објавен и се уште трае“, се наведува во одговорите на Министерството.
Дирекцијата за енергетска ефикасност во соработка со Светска банка и Европската банка за обнова (ЕБОР) и развој обезбеди околу 70 милиони евра за продолжување на реализацијата на Националната програма за енергетска рехабилитација, односно доделување субвенции за граѓаните во наредниот период. Планирано е првиот јавен повик за граѓаните да биде објавен во вториот квартал на 2023 година. Како што е најавено, Управата во наредниот период ќе развива модели за поголеми субвенции за социјално загрозеното население.
Судејќи според податоците од буџетот за 2023 година, за намалување на загаденоста на воздухот во Србија од поединечни извори, Министерството за заштита на животната средина издвоило 170.000.000 динари, додека 220.000.000 динари се обезбедени за набавка, замена, реконструкција и поправка на котлари за греење. . На пример, стимулации за купување на еколошки возила изнесуваат 300.000.000.
Дополнителни појаснувања од Министерството не добија, бидејќи оваа институција, барем во случајот со порталот N1, по правило, не одговара на новинарски прашања.
Иако се работи на тоа, очигледно е дека она што недостасува е веројатно политичката волја. Според поранешната министерка Зорана Михајловиќ, во 2021 година планот бил работата да се заврши во 2024 година. Ако се суди според сегашното темпо, тоа нема да се случи со децении, доколку не се вложат значителни средства.
Како и во случајот со Воздушната програма, каде планираните средства првенствено ги обезбедуваат компаниите, граѓаните и Европската унија со свои донации, во овој пример, и покрај интересот на граѓаните, евидентно е дека има поголеми приоритети од чистиот воздух и здравјето на луѓето.
Дали се тие т.н парен хеликоптер, проекти како изградба на национален стадион, уривање на функционален мост или нешто слично за кое се потребни многу средства, факт е дека и покрај зголемувањето на буџетот на министерствата кои се занимаваат со енергетска ефикасност и заштита на животната средина , треба да се распредели повеќе, не само за да се постигнат веќе поставените цели за да се направи нашето општество поздраво, а со тоа и поспособно за работа.
