Покрај тоа што многубројните животни кои живеат во водниот свет често се заплеткуваат или се дават во пластичен отпад, се почесто се случува и да голтаат одредени негови делови или, уште полошо, микропластика, кои се повеќе се присутни во морињата. реки и езера. Еден од таквите водни организми е рибата, која, контрадикторно, се препорачува за човечка исхрана како многу здрава, но со оглед на тоа што престојува во средина која е загадена и со микропластика и со тешки метали и затоа е штетна, се поставува прашањето колку е поволна за здравјето на луѓето? Во остатокот од текстот ви ги пренесуваме одговорите на тоа.
Во 2019 година, Светскиот фонд за природата (WWF) објави студија од австралискиот универзитет Њукасл, и според тоа истражување, просечниот човек може да внесе околу пет грама пластика во своето тело неделно, без разлика дали преку храната што ја јаде, е, преку морска храна, па дури и преку употреба на пијалоци кои се во пластична амбалажа.
„Постојат различни начини на кои едно лице може да внесе микропластика во телото, а тоа е најчесто преку употреба на пластични производи кои доведуваат до вдишување или ингестија на микропластични честички кои можат да влијаат на нарушувања во човечкото тело, но тоа сè уште не беше целосно истражен. Исто така, денес микропластиката може да се вдишува преку платна бидејќи во голема мера се користи за производство на облека од синтетички материјал“, објаснува за N1 Амила Гаџо, мајстор за хортикултура од Сараево.
Тој посочува дека најголемото количество пластика во водните екосистеми се наоѓа во вид на микропластични влакна кои завршуваат во организмите на животните кои живеат во вода, а пред се во океаните, каде што се наоѓа најголемата количина на пластика. По океанот, пластиката најмногу се населува во морињата, а потоа езерата и реките.
„Со внесувањето во нивните организми, им штети на рибите и другите водни суштества, така што откако таа пластика ќе заврши во нивниот организам, тој што ја јаде ја внесува и (микропластиката) во нивниот организам, што е многу штетно. Морам да напоменам дека денешната пластика содржи околу 99 отсто јаглерод од нафтени деривати, односно седум отсто од светската нафтена индустрија се користи за производство на нафта од која подоцна се произведува пластика. Едноставно, со внесување на пластика, внесуваме нафта и нафтени деривати во нашиот организам“, вели Гаџо.
Сепак, Гаџо понатаму изјавил дека внесот на микропластика во организмот зависи и од видот на рибата што човекот ја консумира.
„Во зависност од потеклото, дали рибата е одгледана или фатена во океан или река што е загадена. Сведоци сме на незаконското одлагање на отпадот во нашите реки, што штети на животната средина, а потоа и на луѓето, без разлика дали оваа загадена вода подоцна се користи како вода за пиење или, пак, ловиме риба од таквите екосистеми и ја консумираме“, додаде таа.
Што содржат реките во Босна и Херцеговина?
Анел Тахирбеговиќ, секретар на Спортско-риболовното друштво Илиџа, ни ја објасни состојбата во реките во Босна и Херцеговина, со посебен осврт на оние што ги контролираат.
„Нашето здружение има најголем дел од риболовните права на подрачјето на општина Илиџа бидејќи е распределено меѓу општините. Тоа право во суштина се рефлектира во фактот што ние управуваме со реките и со рибниот фонд во нив. Тоа се реките Жељезница од границата со ентитетот Република Српска до вливот во реката Босна (сè до Федерацијата Босна и Херцеговина), потоа реката Босна од границата со заштитените потпори кај Римскиот мост сите пат за Рајловац, каде што тече Миљачка. Конечно, тука е и Миљачка со мал дел кој е занемарлив, а кој е најкритичен кога е во прашање загадувањето и во тие риби е присуството на тешки метали кои се појавија пред 15 години и таму се уште е дозволен риболов“, вели Тахирбеговиќ. и додава: „Во сите овие реки со кои управуваме, без разлика на присуството на ѓубре од типот на војна, од чевли до пластика, не е пронајдено загадување со тешки метали, што може да биде толку штетно за здравјето на луѓето, бидејќи сигурен сум дека дури и во оваа Водата што ја пиеме од чешмата има микропластика, со оглед на тоа што ја има и во реката, а има и пластични цевки низ кои тече водата и со тоа се добива одредена количина на микропластика од овој постојан проток. Но, на нашите води е дозволен риболов, а на Илиџа најголем проблем е фекалната вода, има и голема пластика која до одреден степен произведува некаква микропластика, но помалку отколку во морињата. Сепак, тие големи парчиња пластика не можат да влијаат на рибата, може само да се заглави и слично. Порано ни се случуваше да ни кажат дека нашле лента од видео лента или парче жица во риба, а микропластиката не се гледа со „голо“ око, но тоа мора да се утврди со посебни процедури“.
„Тешките метали се исклучително опасни“
Сепак, Тахирбеговиќ ни кажа дека микропластиката не е толку опасна за човечкото тело, за разлика од тешките метали кои често ги има кај рибите кои живеат во екстремно загадените реки.
„Во суштина, микропластиката не може да се апсорбира во телото и анализата се врши со отстранување на цревата од рибата (може да биде од 10 различни риба од различни реки) и потоа по вадењето на утробата органските материјали се отстрануваат со киселина – хлороводородна киселина која нема да раствори микропластика, туку се што е органско, а растворот што ќе помине низ филтрите ќе остане, а по филтрирањето на сите оние органски материјали, оној кој не е органски и во тој материјал се испитува под микроскоп за да се утврди количината и видот на микропластиката. Кај рибата таа се наоѓа на долниот дел и кога ќе се извади утробата се се решава бидејќи микропластиката не може да заврши во месото на рибата или во крвта бидејќи тоа се уште не е докажано. Микропластиката е штетна до тој степен што може да доведе до смрт на рибите, но не е познато колку може да му наштети на луѓето со нејзино консумирање, за разлика од тешките метали кои продираат во сите пори на рибата и ја загадуваат. Навлегува и во месото на рибата, дури може да се пренесе преку крв“, објасни тој.
Нагласи и дека ловот во Миљачка е надвор од центарот на градот во неговиот извор, каде што е помалку загаден.
„Таму не е забранет риболов, повеќе се работеше за совеста на рибарите, а не знам кога е направена последната анализа, меѓутоа, според податоците со кои располага нашето здружение, одредена количина на тешки метали има во таа река. . „Сите здруженија во спортско риболовно здружение што ловат риба не смеат да ги продаваат и ловат исклучиво за свои цели, не знам дали некој тоа го прави приватно, тешко е да се истражи“, додаде тој.
Тој ја спомена и информацијата дека неодамна во рамки на проектот за чистење на реките, што го реализираше Здружението, беше отстрането тон и пол до два тони смет, пред се голема пластика, која ја донела водата.
„Да не речам дека има цела населба на Илиџа каде мештаните наместо во контејнери го фрлаат сметот во реката Тилава. Зборуваме за огромни количества ѓубре, а кога минатата година од коритото се истури многу пластика и друг ПВЦ материјал, го најдовме. Загадување на реките има, но повторно се појавуваат подмладок, на некој начин се одржува тој рибен свет, па ќе видиме до кога. Директно им се обративме на загадувачите без инспекција и ги запревме бидејќи во населбата Илиџан во Осиек имаше семејни куќи кои директно ја поврзуваа канализацијата со реката. Станува збор за водите на реката Босна, која ретко кога е толку чиста“, изјави Тахирбеговиќ.
Тој ја наведе разликата во пластиката пронајдена во морињата во споредба со онаа во реките.
„Првенствено, приказната за микропластиката беше поврзана со морето, односно со зоните каде што има плима и одлив или поточно движење на водата поради што со дејството на сонцето се јавува можност за пластична ерозија. Сепак, има разлика, со оглед на тоа што реката тече, а морето не, така што пластиката во реките не е толку многу на едно место, додека во морињата се тркала горе-долу по брегот и со таа константа движењето и дејството на сонцето се јавува пластична ерозија и се создава микропластика, додека таа пластика во реката е претежно на големи парчиња бидејќи тече, но треба да се запомни дека на крајот ќе заврши во некое море бидејќи сите реки се влеваат во тоа. Наидов на истражување во кое беше наведено дека одредено количество микропластика со големина од еден до пет милиметри има и во реките во Европа, што се создава од ерозии кои претходно биле карактеристични само за морињата. Значи, ако е пронајден во Сава и Дунав, тогаш логично е дека некој требало да се занимава со тоа во Босна и Херцеговина, со оглед на тоа дека Босна и Уна и другите реки од горниот дел на Сава се притоки на Сава, па ако таму има микропластика, тука секако е присутна во одредена количина“, посочи Тахирбеговиќ.
Податоците на Агенцијата за статистика на БиХ не се охрабрувачки
А каква е состојбата со рециклирањето, културата на депонирање на отпадот и прописите во оваа смисла, податоците на Агенцијата за статистика на БиХ укажуваат дека нашата земја заостанува зад земјите од Европа.
„Генерално, пластичниот отпад е на прво место. Според податоците на Агенцијата за статистика на Босна и Херцеговина, 99 отсто од отпадот во 2021 година трајно се одлага на депонии, а само еден отсто од тој отпад се рециклира. Важно е да се напомене дека оваа статистика не го вклучува незаконски фрлен отпад во диви депонии, односно реки и езера. Од друга страна, трендот во Европската Унија е спротивен, каде секоја година цвета бизнисот поврзан со рециклирање. Што се однесува до рециклирањето на отпадот, во 2017 година, според Агенцијата за статистика на БиХ, се рециклира повеќе отпад во споредба со 2021 година и имаме тренд на намалување. Така, во 2021 година се рециклира еден процент од отпадот, а во 2017 година околу пет проценти. За да може да се забележи значителен пад“, изјави Гаџо.
Падот е забележлив и кај бројот на компании кои се занимаваат со рециклирање на отпадот, кои се присутни во Босна и Херцеговина.
„Во БиХ во 2021 година само 197 компании работеа на полето на собирање, депонирање и рециклирање отпад, а е забележано намалување од 5,7 отсто во однос на претходната година. Заостануваме наместо да водиме во тоа. Кога станува збор за депонирање и рециклирање отпад, статистиката ни кажува дека се помалку компании се занимаваат со тоа во БиХ“, додаде соговорникот.
„Пластиката ќе биде долгорочен проблем“
Производството на пластика е профитабилен бизнис од 1950 година, а како што ни кажа Гаџо, таа стопанска гранка постојано расте.
„Според предвидувањата на Европската агенција за животна средина, до 2050 година, со денешните седум проценти од производството на нафта за потребите на производството на платика, нафтената индустрија ќе учествува со 25 проценти од потрошувачката на нафта за овие цели. Ова е проблем кој ќе не чека во иднина бидејќи на пластиката и требаат 500 до 1.000 години за да се распадне, во зависност од производството. А некои елементи воопшто не се расипуваат, туку остануваат микро делови – микропластика, кои исто така се многу штетни“, заклучи Гаџо.
Како да се реши проблемот со загадувањето?
Европската агенција за животна средина уште во 2014 година во интересен напис ги опиша сите проблеми со депонирањето на отпадот и во морето и општо во животната средина, а во заклучокот наведоа дека спречувањето на загадувањето може да се случи со делување првенствено на копно пред ѓубрето. стигнува до морето.
„Во оваа смисла, Европската унија има политики и закони насочени кон подобрување на управувањето со отпадот, намалување на отпадот од пакување и зголемување на стапката на рециклирање (особено пластика), подобрување на третманот на отпадните води и поефикасно користење на ресурсите воопшто. Беа изготвени и директиви за борба против загадувањето од бродовите и пристаништата. Подобрувањето на спроведувањето на политиките за спречување и намалување на отпадот потенцијално може да има огромни придобивки.
Но, што е со ѓубрето што веќе влијае на нашите мориња и океани? Во нашите мориња со години се трупаат морски остатоци. Некои парчиња се потонале на дното, додека други се поместени од морските струи. Речиси е невозможно да се замисли дека можеме сето тоа да го исчистиме.
Покренати се неколку иницијативи за собирање отпад со рибарски мрежи во кои пловните објекти го собираат морскиот отпад – слично како собирањето на комуналниот отпад на копно. Меѓутоа, применетите методи не можат да собираат ѓубре под одредена големина. Затоа, проблемот со микропластиката останува нерешен. Покрај тоа, со оглед на обемот на проблемот и големината на океанот, ваквите иницијативи се премногу ограничени за да резултираат со вистински подобрувања.
Истото може да се каже и за чистење на плажите и бреговите. А сепак, ваквите иницијативи се добар начин да се подигне свеста за ова прашање и да се вклучат граѓаните во решавањето на проблемот со морскиот отпад. На крајот, можеби станува збор само за бројки. Со зголемување на бројот на волонтери кои се приклучуваат на вакви активности, може да се зголеми и нашиот успех во превенцијата“, се наведува меѓу другото во извештајот на Европската агенција за животна средина, а целата работа можете да ја прочитате на овој линк.
Но, соговорниците се на мислење дека секој поединец треба да биде свесен колку придонесува за загадувањето и соодветно да постапи, како и дека надлежните органи треба да бидат поагилни кога се работи за контрола и санкционирање на загадувачите.
