Тие некогаш беа на работ на истребување, но со внимателни напори за населување, елените полека се враќаат на териториите јужно од реките Сава и Дунав. Во тоа важен збор имаат ловечките друштва и федерации, пишува д-р Драган Гачиќ, професор на Шумарскиот факултет во Белград.
Во Србија населува различни живеалишта, од огромните шумски низини во Подунавље и Посавина, преку Делиблатска Пешчара, Вршачки Планини и Фрушка Гора, па сè до планинските пасишта на Стара Планина, до надморска височина од над 2.000 метри.
Бидејќи бара голем простор за живеење, има значително влијание врз состојбата и стабилноста на шумите и другите екосистеми, пишува Klima101.
Секоја година, во август и септември, му се случува најважниот период во животот, таканаречениот татнеж, кој го означува почетокот на сезоната на парење. Дотогаш мажјаците беа обединети во помали или поголеми стада, но сега се одвојуваат и талкаат во потрага по женките, кои исто така се нервозни и во помали групи се собираат околу шумските чистини.
Мажјак што пронашол женки ги собира околу себе во местото за размножување и љубоморно ги чува од другите мажјаци, со татнеж објавувајќи дека тој е господар на тоа место за размножување. Ако на женките им се приближи друг мажјак, прво се случува „дуел“ со гласови (рикање), но кога ривалите ќе проценат дека се со еднаква сила, доаѓа до остра, а понекогаш и долготрајна, но ретко смртоносна борба со рогови, додека послабиот ривал бега. Мажјаците се големи – обично тежат помеѓу 120 и 250 килограми.
На работ на истребување
Уништувањето на локалниот дивеч на елени започнало во 18 век, главно поради сеча и уништување на шумите, а уште повеќе поради прекумерен и незаконски лов. На пример, во седумдесетите години на 19 век, недалеку од Пожаревац, Голубац и Неготин, на брегот на Дунав, имало големи месарници кои продавале само еленско месо. Најбогатиот Србин од тоа време, познатиот капетан Миша Анастасијевиќ, својот почетен капитал го стекнал тргувајќи со еленско месо и рогови.
Децении подоцна, во 1962 година, според податоците на Републичкиот завод за статистика, во централна Србија, т.е. јужно од Сава и Дунав, проценетиот пролетен број на елени бил вкупно само 73. Во тоа време, првите проекти на т.н ревоведи.
Реинтродукцијата е важна мерка, која се заснова на внимателно планираното внесување на зачувани делови од населението во областите од кои е истребено. Тоа секогаш претставува долгорочен и многу скап процес, чиј успех зависи од бројни фактори, а понекогаш и од случајноста или среќата, при што често се повторуваат некои грешки од минатото.
По Втората светска војна, дивечот на елени бил населен низ цела централна Србија – Мали Јастребац, Дели Јован, Јужен и Северен Кучај, Велики Јастребац и Соколовица, Цер, Чемерник и Буковиќ.
Проектите за повторно воведување, всушност, секогаш не наидоа на одобрување. Главно поради штетите што можат да ги предизвикаат во шумарството и земјоделството, локалното население и земјоделско-шумарската професија не секогаш имаат позитивен став кон еленот. Од друга страна, бројни ловечки здруженија и ловечки здруженија ја поддржуваат идејата за враќање на дивечот на елени во области кои некогаш биле дел од неговиот природен опсег, т.н. област.
Иако некои од наведените зафати беа неуспешни, тие севкупно имаа резултати – според податоците на РЗС, во периодот од 1962 до 2017 година, бројот на елени во Србија се зголеми за повеќе од дваесет пати, од 73 единки на 1.688.
Современи населби
Меѓутоа, имајќи предвид дека во многу европски земји денешните популации се бројат од десетици илјади, сегашната ситуација е сè уште неповолна и загрижувачка.
За да се подобри состојбата, изминатите години беа спроведени неколку проекти за населување под покровителство на надлежното Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство, пред се во западниот дел на централна Србија, како Тара, Чемерно, Муртеница, Копаоник. и Златибор.
Како добар пример за модерен пристап и методологија за креирање програма за повторно воведување.
Програмата за преселување е сложена работа, содржи бројни елементи како физибилити студија, податоци за засолништето, односно карантин, план за набавка и внесување дивеч, следење и хранење на дивечот во прифатилиштето/карантин, заштита на населените поединци…
Впрочем, повторното воведување не завршува со ослободување на поединци од засолништето. Составен дел на реинтродукцијата е постојаното и долгорочно следење на населените и подоцна родените индивидуи во новата средина, на пр. користејќи GPS јаки.
Само преку овој долгорочен и скап процес може да се каже дека некоја населба била успешна и само така е можно да се заштитат новооснованите популации од најчестата причина за истребување – незаконскиот, неконтролиран лов.
