Производителот на дронови Селџук Бајрактар го промени начинот на модерното војување, а некои го нарекуваат Турчинот Илон Маск. Се шпекулира дека би можел да тргне по стапките на својот свекор и да стигне до врвот на турската политика.
Неколку дена по земјотресот на 6 февруари, Селџук Бајрактар застана пред куп урнатини во зоната на катастрофата. Изгледаше исцрпено и тажно. Повеќе од пет илјади луѓе загинаа во катастрофата, а стотици илјади ги загубија своите домови. Во видеото објавено од Бајрактар на Твитер, тој вети дека ќе изгради 1.000 нови домови и 2.000 сместувачки капацитети за настраданите, пренесува црногорски Вијести.
Бајрактар не е спасител. Тој не е ни член на турската влада. Тој е косопственик на турската одбранбена компанија „Бајкар“. Авионите со далечински управувач произведени од компанијата добија одреден култен статус во Украина бидејќи и помогнаа на армијата на земјата да ја одбие руската инвазија на почетокот на војната. Еден украински војник им посвети дури и поп песна, а зоолошката градина во Киев го нарече бебето лемур Бајкар.Неговото обраќање до турската јавност по земјотресот остави впечаток дека бара одговорност. Бајрактар е оженет со Сумеја Ердоган, најмладата ќерка на турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган, поради што многумина веруваат дека тој би можел да биде во позиција да го наследи својот свекор на турскиот лидер.
Веста во текстот потсетува дека по 20 години на власт, ова е првпат Ердоган сериозно да стравува дека можеби нема да биде избран на изборите на 14 мај. Кандидатот на опозицијата Кемал Киличдароглу моментално е во водство според сите истражувања.
Сепак, без разлика на исходот од изборите, Ердоган веќе најави дека ова ќе биде последен пат да се кандидира, а набљудувачите веруваат дека бара наследник на кој ќе му го предаде кормилото. Неговите деца од различни причини немаат реални шанси да бидат избрани на функцијата, а Берат Албајрак, сопругот на неговата најстара ќерка Есра, не се прослави како министер за финансии. Токму поради ова, фокусот сега е на Бајрактар, чие име се почесто се споменува во дебатата за наследникот на Ердоган. На прашањето за ова во неодамна емитувана телевизиска емисија, Бајрактар ги отфрли шпекулациите како „озборувања“, пишува Вијести.
Дури и ако Ердоган ги загуби изборите, успехот на Бајрактар го направи толку популарен во Турција што ниту една влада нема да може да го игнорира него и неговата компанија. Неговото влијание во турската политика веројатно само ќе расте.
Компанијата „Бајкар“ стана најголемиот извозник на оружје во Турција во 2021 година, со годишна продажба од 664 милиони долари, а компанијата дополнително порасна поради војната во Украина. Минатата година Бајкар испорача беспилотни летала и друга технологија во вредност од 1,18 милијарди долари во 18 земји.
Армиите распоредија беспилотни летала „бајрактар ТБ2“ на фронтовите во Либија, Нагорно-Карабах, како и во Етиопија. „Тоа овозможи прилично значајна оперативна револуција во начинот на кој водиме војна“, рече Рич Аутцен, поранешен експерт за Турција во Стејт департментот, за списанието NewYorker.
Седиштето на компанијата „Бајкар“ во предградието на Истанбул повеќе личи на универзитетски комплекс отколку на фабрика за оружје. Едно попладне минатото лето, претежно млади вработени се шетаа во фармерки и дуксери. Едната група играше одбојка на спортскиот терен на компанијата. Селџук Бајрактар ја украсил канцеларијата на горниот кат од стаклената и бетонска зграда со модели на авиони, додека пилотската јакна виси на држачот за палта.
Симбол на турската воена индустрија
Бајрактар има 43 години и изгледа како филмска ѕвезда со силни црти на лицето и темна коса. Неговиот татко, Оздемир, ја основал компанијата во 1980-тите како снабдувач на автомобилската индустрија. Неговата мајка Канан е економист и програмер. Бајрактар вели дека како дете бил фасциниран од се што е поврзано со технологијата. За мене тоа е начин на живот“, истакна тој.
Бајрактар подоцна се преселил во САД, каде студирал машински инженеринг на МИТ. Тој се врати во Турција во 2007 година и помогна во формирањето на дивизијата за беспилотни летала во Бајкар. Пробивот дојде седум години подоцна, кога компанијата ја опреми турската армија со беспилотни летала во борбата против забранетата Курдистанска работничка партија (ПКК). Бајрактар сака да раскажува како патувал во првите редови во планините во југоисточна Турција за да развие беспилотно летало.
Беспилотното летало „bayraktar TB2“ има распон на крилата од само 12 метри, опаш пропелер и три тркала. Тој е вооружен со најмногу четири ласерски наведувани бомби или проектили. Не може да лета подалеку како американските или израелските модели или да носи толку тежок товар, но чини само 5 милиони долари, што е околу една шестина од цената на американскиот дрон „рипер“. Ова го прави дронот исклучително привлечен за малите и средни воени сили.
Во Либија беспилотните летала „бајрактар“ и помогнаа на официјалната влада во Триполи да го задуши востанието на Калифа Хафтар. Во Нагорно-Карабах тие одиграа одлучувачка улога во победата на Азербејџан над Ерменија, по што автократот Илхам Алиев прослави прикажувајќи снимки од напад на беспилотно летало на големите екрани во главниот град Баку. Украинците најмногу ги распоредуваа во првите месеци од војната, пред руската воздушна одбрана да се прилагоди на нивната стратегија. Очигледен е фактот дека беспилотните летала се испорачуваат само на земји кои се блиски до владата на Ердоган.
Бајкар е симбол на турската одбранбена индустрија, која порасна десет пати откако Ердоган дојде на власт во 2003 година. „Ние повеќе не сме питачи“, рече Ердоган во обраќањето пред турските воени регрути. „Сите ги сакаат од нас“, рече тој, коментирајќи за беспилотните летала. За време на предизборната кампања тој покажа одбранбени производи, меѓу кои и воен брод од кој во иднина ќе се лансираат беспилотни летала. Сепак, експертите предупредуваат дека големото неконтролирано ширење на дронови како „бајрактар ТБ2“ ги прави конфликтите непредвидливи.
Има извештаи и за цивилни жртви за време на нападот. Исмаил Шамдин изгради нов живот во Камишли, во североисточна Сирија, откако тој и неговото семејство побегнаа од терористичката милиција Исламска држава. Неговата сестра Хурија вели дека Шамдин – кој има ќерка и двомесечни близнаци – нашол работа како автомеханичар во градот. Минатото лето тој беше во работилницата кога турски дрон го удри и веднаш го уби, изјави Хурија. Неговата сестра верува дека целта бил офицер на курдските сили во Сирија, кој го донел автомобилот на поправка.
Споредби со Илон Маск
Турција со години води војна против ПКК и нејзиниот сириски огранок ЈПГ и се повеќе користи беспилотни летала ТБ2 за овие цели. Според курдската автономна администрација во Сирија, само во текот на изминатата година неколку десетици цивили биле убиени во напади со турски беспилотни летала. Американскиот сенатор Боб Менендез од Демократската партија рече дека турската продажба на беспилотни летала е „опасна, дестабилизирачка и закана за мирот и човековите права“.
Дури и ако Ердоган ги загуби изборите, успехот на Бајрактар го направи толку популарен во Турција што ниту една влада нема да може да го игнорира него и неговата компанија.
Во интервјуто од неговата канцеларија во Истанбул, Селџук Бајрактар ги отфрла сите критики за програмата за беспилотни летала. Тој тврди дека беспилотните летала се попрецизни од другите оружја, а бидејќи нападите се снимени, тој инсистира дека има поголема одговорност.
Бајрактар сака да се претставува како технолошки гик, повеќе заинтересиран за компјутерски код отколку за политика. Сепак, тој всушност внимателно го обликува својот имиџ откако се ожени со Сумеја Ердоган во 2016 година. Тој редовно објавува исламски благослови на Инстаграм и Твитер, каде има по два и пол милиони следбеници. Тој, исто така, поддржува образовни иницијативи. Кога се појавува во јавноста, често носи црвена пилотска јакна.
И додека претседателот Ердоган води шатл-дипломатија меѓу Киев и Москва во украинската војна, Бајрактар недвосмислено застана на страната на Украина. „Имаме морална обврска да и помогнеме на Украина“, рече тој. Тој потоа го цитираше Бенџамин Френклин: „Мажите кои се подготвени да ја заменат слободата за привремено обезбедување, не заслужуваат ниту едното ниту другото, и ќе ги загубат и двете“. Сепак, тој се воздржува од директно коментирање на актуелните политички настани.
На прашањето за неговите политички амбиции, Бајрактар само вели дека неговата главна одговорност во моментов е компанијата „Бајкар“. Сигурно внимателно гледал како сопругот на втората ќерка на Ердоган, Берат Албајрак, се изгоре за време на неговиот краток престој во владата.
Бајрактар има што да понуди што може да му помогне да успее во турската политика. На пример, неговиот татко Оздемир бил доверлив човек на поранешниот исламистички премиер Неџметин Ербакан, а еден прототип на беспилотно летало „bayraktar TB2“ е посветен на Ербакан. Преку бракот со Сумеја, Бајрактар има пристап и до турските моќни кругови. Има успешна кариера и во приватниот сектор. Некои во Турција веќе го споредуваат со Илон Маск.
Ердоган моментално е зафатен со изборната кампања. Сепак, Бајрактар е доволно млад за трпеливо да го чека својот ред.
