Вчерашниот самит ЕУ-Западен Балкан заврши со усвојување на 18 заклучоци кои ги пренесуваме во целост.
Лидерите на Европската унија (ЕУ) и нејзините земји-членки, во консултација со лидерите на Западен Балкан и во присуство на регионални и меѓународни чинители, денеска го заклучуваат следново:
1. Поради сè покомплицираната геостратешка средина, доминирана од руската агресивна војна против Украина и сериозно обележана со кризата на Блискиот Исток, европската и глобалната безбедност се уште се загрозени. Оваа средина ја покажува важноста на единството и целта во рамките на европското семејство и стратешкото партнерство помеѓу ЕУ и регионот на Западен Балкан, кои воспоставуваат уште поблиски врски и подобра интегрирана соработка со ЕУ врз основа на заеднички принципи и
вредности.
2. Потсетувајќи се на Солунската програма, како и на декларациите од Софија, Загреб, Брда и Тирана, ЕУ ја потврдува својата целосна и недвосмислена посветеност на перспективата за членство на Западен Балкан во Европската унија и повикува на забрзување на пристапниот процес, заснован на кредибилни реформи од страна на партнерите, фер и строги услови и принципот на сопствена заслуга, што е во наш заеднички интерес. ЕУ го поздравува напредокот постигнат од партнерите од Западен Балкан на нивните патишта кон ЕУ по самитот ЕУ-Западен Балкан во Тирана. Иднината на Западен Балкан е во нашата Унија.
3. ЕУ ја поздравува определбата на партнерите од Западен Балкан да ги почитуваат основните европски вредности и принципи и да се посветат на нив во согласност со меѓународното право. ЕУ, исто така, ја поздравува обновената посветеност на партнерите од Западен Балкан за приматот на демократијата, основните права и вредности и владеењето на правото. Во согласност со
Со Декларацијата од Тирана од декември 2022 година, ЕУ ја нагласува потребата од постојани и неотповикливи успеси на реформите во областа на владеењето на правото, функционирањето на демократските институции, економијата и реформата на јавната администрација. ЕУ ја нагласува потребата од постојани напори во борбата против корупцијата и организираниот криминал, зголемена поддршка за добро владеење, човекови права, родова еднаквост и правата на лицата кои припаѓаат на малцинствата. Кредибилитетот на таквата заложба зависи од значајното спроведување на неопходните реформи и од солидните резултати засновани на јасна и доследна јавна комуникација во интерес на нивните народи. Зајакнато граѓанско општество и независни и плуралистички медиуми со целосно почитување на слободата на изразување се клучни компоненти на секој демократски систем.
4. Заедничкиот настап со ЕУ е јасен знак за стратешката ориентација на партнерите, сега повеќе од кога било, во светлината на руската агресивна војна против Украина и другите безбедносни предизвици. ЕУ ќе продолжи да инвестира во мултилатерализмот и ќе работи со партнерите за одбрана и поддршка на меѓународниот поредок заснован на правила. Заедничка визија за иднината значи споделени вредности и меѓусебни одговорности. Додека ја продлабочуваме соработката со партнерите, повторно ги повикуваме да направат брз и постојан напредок кон целосно усогласување со Заедничката надворешна и безбедносна политика на ЕУ (ЗНБП), вклучително и во однос на рестриктивните мерки на ЕУ, и да дејствуваат соодветно. Ги поздравуваме оние партнери од Западен Балкан кои веќе ја демонстрираат својата стратешка определба преку нивното целосно усогласување со Заедничката надворешна и
Безбедносната политика на ЕУ и ги охрабруваме оние партнери кои сè уште не се усогласиле да го сторат тоа. Ја нагласуваме важноста од подобрено спроведување на рестриктивните мерки и нивна превенција
заобиколува.
5. ЕУ останува најблискиот партнер, главен инвеститор, трговски партнер и најголем донатор во регионот. Партнерите треба да го направат извонредниот обем и опсег на оваа поддршка што е можно повидлив и проактивно да размислуваат во нивните јавни дебати и комуникации за да можат граѓаните да ги ценат конкретните придобивки од партнерството со ЕУ. Партнерите треба да имаат јасна комуникација за нивната посветеност на вредностите на ЕУ и неопходните реформи.
6. ЕУ ја нагласува потребата партнерите од Западен Балкан да се заложат за инклузивна регионална соработка и зајакнување на добрососедските односи, вклучително и со земјите-членки на ЕУ. Спроведувањето на билатералните договори со добра волја и со конкретни резултати останува важно, вклучително и Договорот од Преспа со Грција и Договорот за пријателство, добрососедски односи и соработка со Бугарија. Сè уште се потребни дополнителни одлучни напори за поттикнување на помирувањето и регионалната стабилност, како и за изнаоѓање и спроведување на дефинитивни, инклузивни и обврзувачки решенија за регионалните и билатералните спорови и партнерските прашања вкоренети во наследството од минатото, како и за преостанатите исчезнати лица и војна прашања за злосторствата. ЕУ исто така ги повикува партнерите да ги гарантираат правата на малцинствата и еднаков третман за нив.
7. Продолжуваме целосно да ги поддржуваме напорите на високиот претставник на ЕУ и специјалниот претставник на ЕУ за дијалог Белград-Приштина и други регионални
за прашањата на Западен Балкан. Очекуваме од двете страни конструктивен ангажман со добра волја и во дух на компромис за да се постигне брз напредок во нормализацијата на нивните односи, што е критично важно за безбедноста и стабилноста на целиот регион и да се осигура дека страните можат да напредуваат на нивните европски патишта. Ги повикуваме страните целосно да го спроведат Договорот за патеката на нормализација и неговиот анекс за имплементација, како и сите минати договори, без дополнителни одложувања или предуслови. Очекуваме, исто така, страните да продолжат да прават континуирани напори за смирување на тензиите во согласност со барањата на ЕУ и да се воздржат од еднострани и некоординирани дејства кои можат да доведат до дополнителни тензии и насилство, како и од реторика која не е погодна за нормализација на односите.
8. Ги поздравуваме успешните состаноци на европската политичка заедница одржани на 6 октомври 2022 година во Прага, 1 јуни 2023 година во Кишињев и 5 октомври 2023 година во Гранада. Состаноците дадоа платформа за политичка координација и дадоа можност за длабинска размена на мислења за актуелните прашања што го засегаат целиот континент. Доближување на партнерите до ЕУ и движење кон постепена интеграција
9. ЕУ има за цел да го приближи Западен Балкан до себе, подготвувајќи го теренот за пристапување и донесувајќи конкретни придобивки за граѓаните на Западен Балкан веќе за време на процесот на проширување. За таа цел, ЕУ има намера да истражи дополнителни мерки во насока на понатамошен напредок кон постепена интеграција. ЕУ ја нагласува важноста од целосно искористување на потенцијалот на постоечките правни инструменти.
Надоврзувајќи се на ревидираната методологија, ЕУ потсетува на повикот на Европскиот совет за дополнително подобрување на постепената интеграција на регионот веќе за време на самиот процес на проширување, на реверзибилен начин заснован на заслуги.
10. Во овој контекст, неодамнешното соопштение на Комисијата за новиот план за раст за Западен Балкан има за цел да ја забрза социо-економската конвергенција меѓу Западен Балкан и ЕУ и го охрабрува регионот да го засили темпото на реформите поврзани со ЕУ и да го унапреди регионалниот економски интеграција преку заеднички регионален пазар, врз основа на правилата и стандардите на ЕУ.
11. ЕУ е подготвена да ги разгледа предлозите претставени во Планот за раст за подобрување на економската интеграција на Западен Балкан со ЕУ. ЕУ забележува дека доставените предлози се предмет на усогласување на Западен Балкан со правилата на единствениот пазар на ЕУ и отворање на соодветните сектори и области за сите нејзини соседи, во согласност со заедничкиот регионален пазар,
а во исто време целосно зачувување на интегритетот на единствениот пазар на ЕУ и еднакви услови за сите.
12. ЕУ го поздравува потпишувањето, на самитот на Берлинскиот процес во октомври 2023 година, на четвртиот договор за мобилност, кој се однесува на взаемното признавање на професионалните квалификации на медицинските сестри, ветеринарни хирурзи, фармацевти и акушерки и кој ќе придонесе за мобилноста на професионалните персонал во Западен Балкан. ЕУ исто така го поздравува влегувањето во сила на три
договори за мобилност потпишани минатата година, а кои се однесуваат на слобода на движење со лични карти за граѓаните од регионот, како и меѓусебно признавање на универзитетски дипломи и професионални квалификации во рамките на регионот. ЕУ ги охрабрува другите партнери од Западен Балкан брзо да ги ратификуваат овие договори за да можат граѓаните да имаат корист што е можно поскоро
од нив.
13. ЕУ потсетува на заедничката обврска за зајакнување на напорите за промовирање на интеграцијата на Западен Балкан со внатрешниот пазар на ЕУ. Заедничкиот регионален пазар на Западен Балкан (ЦРМ) треба да послужи како почетна точка за интеграција. Неопходни се дополнителни решителни напори на сите лидери од Западен Балкан за да се направи реалност заедничкиот регионален пазар на Западен Балкан, особено во однос на усвојувањето на неколку одлуки за иницијативи
прашања поврзани со трговијата кои се веќе договорени на техничко ниво во контекст на Централноевропскиот договор за слободна трговија (ЦЕФТА). Ваквата инклузивна регионална соработка заснована на правилата и стандардите на ЕУ истовремено би ја стимулирала трговијата во регионот и би привлекувала инвестиции. ЕУ го поканува регионот, со помош на Советот за регионална соработка
(RCC), ЦЕФТА и Коморскиот инвестициски форум на Западен Балкан (ЦИФ), а пред да истече актуелниот акционен план за заедничкиот регионален пазар во 2024 година, подгответе амбициозен акционен план кој ќе го наследи сегашниот план.
14. ЕУ ја поздравува работата на сите економии од Западен Балкан во насока на модернизирање на нивните платни системи со цел да се доближат до стандардите на ЕУ и да се исполнат сите услови за интеграција во Единствената платежна зона во еврото.
15. Транспортот и поврзувањето се клучни за економскиот развој бидејќи поттикнуваат подобра регионална интеграција и ги подобруваат односите меѓу соседите. Преку Транспортната заедница, ЕУ отвори можност за поблиска интеграција на Западен Балкан во областа на транспортот, особено преку регулаторни реформи. Во овој поглед, ЕУ ги охрабрува своите партнери да ги продолжат неопходните реформи на амбициозен начин. ЕУ ги поздравува договорите на високо ниво за ревизија на индикативното проширување на трансевропската транс мрежа на пристаништа (TEN-T) кон Западен Балкан и предлог за формирање на европски транспортен коридор Западен Балкан – Источен Медитеран. ЕУ ќе ги поддржи партнерите од Западен Балкан во интеграцијата на пазарот на патен транспорт врз основа на усвојување на соодветното законодавство на ЕУ. Го поздравуваме напредокот во имплементацијата на зелените појаси на ЕУ и Западен Балкан и повикуваме тие да се применуваат на сите релевантни граници со целосно почитување на правната рамка и процедурите на ЕУ. Понатаму, го поздравуваме воспоставувањето на иницијативата сина лента која ќе ги подобри трговските и транспортните врски меѓу пристаништата во Јадранот. Овие иницијативи придонесуваат за подобро управување со границите и пократко време на чекање за патниците и товарот, со што се поддржува економската активност. Тие го истакнуваат позитивниот ефект што го има напредокот врз царинската соработка меѓу ЕУ и Западен Балкан. ЕУ ги препознава напорите на Транспортната заедница и ЦЕФТА во развојот на план за имплементација на зелени ленти и синхронизирана контрола на државната граница. Покрај тоа, ЕУ силно ја поддржува модернизацијата на железничката мрежа во регионот и ги охрабрува напорите на Западен Балкан да ја обнови
патнички железнички врски меѓу поголемите градови во регионот, како и меѓу регионот и сопствениот
сосед во ЕУ.
16. ЕУ потсетува дека е решена да ги поддржи лидерите на Западен Балкан во исполнувањето на нивната заложба за целосно спроведување на Зелената агенда за регионот, која ги вклучува нивните климатски обврски според Парискиот договор, Енергетската заедница и Декларацијата од Софија за Зелена агенда за Западен Балкан, како клучен двигател за транзиции кон модерни, климатски неутрални и ефикасни во однос на ресурсите економии кои се отпорни на климатските промени. ЕУ ќе продолжи да ја поддржува декарбонизацијата на регионот, вклучително и преку техничка помош, особено за зголемување на уделот на обновливите извори на енергија. Проектот EU4Green е важна алатка за помош на партнерите во нивните напори за имплементација. ЕУ ќе продолжи да го поддржува регионот во развојот и спроведувањето на политиките за климатска и енергетска транзиција, вклучително и
цените на јаглеродот врз основа на стабилен мониторинг, известување и верификација на емисиите
и политиката.
17. Кога станува збор за интеграцијата на единствениот дигитален пазар на ЕУ, врз основа на успешната имплементација на Регионалниот договор за роаминг „во роаминг како дома“ од јули 2021 година, го поздравуваме намалувањето на трошоците за роаминг на податоци помеѓу ЕУ и Западот Балканот почнувајќи од 1 октомври 2023 година со цел да се развие долгорочен аранжман за роаминг со цел да се вклучи регионот во областа опфатена со режимот на ЕУ „роаминг дома“. Западен Балкан, исто така, треба да се стреми да ги зајакне своите напори во областа на дигиталната трансформација и медиумите, особено во однос на реформите во сајбер безбедноста преку гарантирање на безбедно распоредување на 5G мрежите преку сеопфатна имплементација
пакет инструменти на ЕУ за безбедност на 5G технологијата. За понатамошно промовирање на дигиталното поврзување, ја поздравуваме намерата да се развие иницијативата WIFI4WB за да им се обезбеди на граѓаните и посетителите бесплатен пристап до безжично поврзување на јавни места.
18. Во однос на интеграцијата на Западен Балкан во индустриските синџири на снабдување, го поздравуваме интересот изразен од партнерите од Западен Балкан да се приклучат како партнери на ЕУ во синџирот на вредност за критичните суровини и да добијат поддршка за развојот на релевантните индустрии, усогласени со потребите и стандардите на единствениот пазар на ЕУ.
