По завршувањето на Студената војна, повеќето европски земји ја укинаа обврската за служење воен рок. За ова сега повторно се разговара во некои земји, и тоа не само откако Русија започна агресорска војна против Украина.
Со крајот на Студената војна, владите во Европа почнаа да придаваат помало значење на воената одбрана. Во последните дваесет години, огромно мнозинство држави ја укина задолжителната воена служба, односно обврската за воена обука.
Германија, на пример, ја суспендираше задолжителната воена служба во 2011 година. Воениот рок може да се активира само доколку Бундестагот утврди дека има тензии или дека е неопходна одбрана.
Исто или слично е и во многу други европски земји. Од денешните 29 европски земји на НАТО, вклучително и Турција, само шест ја задржаа воената обврска од 1993 година до денес. Велика Британија, САД и Канада имаат професионални армии педесет или повеќе години.
Кој повторно го воведува воениот рок?
Во контекст на руската агресија врз Украина, задолжителната воена служба повторно стана тема. Многу земји не само што ги зголемија буџетите за одбрана, туку размислуваат и за повторно воведување воен рок. Досега само неколку земји направија големи чекори во оваа насока.
Украина и Литванија
Набргу по анексијата на Крим, Украина (2014) и Литванија (2015) повторно го воведоа воениот рок за мажи на возраст од 18 до 26, односно до 25 години, соодветно.
По големиот руски напад врз Украина минатата година, украинската влада донесе закон со кој се дозволува сите мажи на возраст меѓу 18 и 60 години да бидат регрутирани во војска.
Летонија
Оваа балтичка земја е една од трите држави членки на НАТО што граничат со Русија. Другите две се Естонија и новата членка Финска, која никогаш не го укина воениот рок. Сега и Летонија сака повторно да го воведе.
Од 2024 година, сите мажи на возраст меѓу 18 и 27 години ќе мора да поминат единаесет месеци воена обука. Од 2028 година, секоја година треба да се регрутираат 7.500 Летонци – толку професионални војници имала земјата во 2022 година, покажуваат податоците на НАТО.
Романија
Во 2015 година, обидите за повторно воведување на задолжителна воена служба не успеаја во Романија. За ова повторно се разговара од пролетта оваа година. Премиерот и пензиониран генерал Николае Јонел Чиука ја поддржува иницијативата.
Посебно барање на Министерството за одбрана е, во случај на општа мобилизација, сите млади Романци кои живеат во странство да се пријават за воен рок во рок од 15 дена.
Холандија
На холандските вооружени сили им недостасуваат околу 9.000 регрути. Затоа владата размислува за проширување на армијата преку задолжителен воен рок, како што тоа го прави Шведска од 2018 година.
Шведска
Најголемата скандинавска земја би можела да стане следната членка на НАТО. Шведска го укина воениот рок во 2010 година, но повторно го воведе во 2018 година бидејќи немаше доволно доброволци.
Оттогаш сите 18-годишници мораат да се пријават за воен рок. Меѓутоа, како и во Норвешка, само мал дел од нив служат воен рок.
Норвешка и Данска
Во татковината на генералниот секретар на НАТО, Јенс Столтенберг, од 2016 година не само сите мажи, туку и сите жени постари од 18 години мораат да поминат регрутација.
Меѓутоа, само околу 9.000 од 60.000 кои секоја година се подложени на воен медицински преглед се повикани на 19-месечна воена служба. Поради строгиот процес на селекција, официјални извори велат дека воената служба во Норвешка има сличен престиж како и другите високообразовни дипломи.
Во Данска, воениот рок е теоретски задолжителен, но има доволно доброволци за да ги задоволат потребите.
Франција
Франција дебатира за еден вид „лајт воен рок“. Претседателот Емануел Макрон во 2019 година ја воведе Универзалната национална служба, во која младите волонтираат еден месец за доброто на земјата.
Владата сега размислува да го направи тоа задолжително за сите Французи и Французинки на возраст меѓу 15 и 17 години. За тоа младите би поминале две недели во воени објекти.
Германија
Германскиот канцелар Олаф Шолц го отфрли предлогот на неговиот министер за одбрана Борис Писториус за воведување задолжителен воен рок. Сепак, повиците за дебата за тоа доаѓаат од целиот политички спектар во Германија.
Неодамна, комесарката на германскиот парламент за Бундесверот, Ева Хејгел – социјалдемократ како Шолц и Писториус – предложи да се разговара за задолжителна „година на служба“ во армијата или во цивилните институции. Се предвидува претставниците на армијата да зборуваат за нивната работа во училиштата.
фото: МИА
