Во средината на минатиот век, повеќето селски домаќинства имаа мало стадо овци, вкупно повеќе од три милиони. Денес ги има нешто повеќе од 1,7 милиони, но ова е нагорен тренд по лоши децении. Проблемот е што овците се одгледуваат за месо, бидејќи тоа е начин да се направи брз профит. Волната нема корист, велат сточарите, а тоа е и економски и еколошки проблем. Фрлањето волна е нашата лоша секојдневна рутина, наведува РТС.
Во селото Козељ, Милодраг Петровиќ, машински инженер кој откако се пензионирал на имотот на својот татко основал стадо од 50 овци и двојно повеќе јагниња, за РТС раскажува дека ја фрла волната.
„Никој нема да го купи, а порано беше толку евтин што не вреди ни превозот до местото на купување. Пред една година возев до Уб, каде го земаа во замена за малку сточна сол, кога ќе се земе предвид горивото за да стигнеш, неисплатливо е. Годинава го спакував во вреќи, жал ми е што пак фрлам, повеќе од 120 килограми волна“.
Без разлика на околностите, овците мора да се кратат, бидејќи со топло руно, тешко од два до три килограми, тешко би се преживеало летото. Сточарите кои не се вешти за стрижење треба да платат по 350 динари по „фризура“ за фризер за овци, додека за килограм волна, во најдобар случај, добиваат 30 динари.
Речиси и да нема занаетчиски дуќани кои чешлаат или предат волна за ракотворби, бидејќи нема побарувачка за нивните услуги. Во селата ткајачите се ретки, а плетачите сè помалку.
Од неколку причини, волната не е лесно да се фрли. Лесен е, но отпорен, силно гори, а сепак сточарите го палат, го закопуваат, фрлаат на јавни и диви депонии. И потребни се најмалку 50 години за една нишка од волна да се распадне во природата.
Имаат ли план одговорните за сточарството, екологијата и економијата за проблемот кој продолжува и расте?
Во одговорот на Стопанската комора на Србија велат: „Сите производители се согласни – за да опстане волненото производство во Србија неопходна е помош од државата која би го субвенционирала откупот на волна. Неопходно е да се создаде стратегија“.
Во исчекување на веќе задоцнетата стратегија, да потсетиме дека српската волна му е позната на светот.
До деведесеттите и рецесијата, нашата волнена индустрија извезуваше 95 отсто од своето производство.
Поради оваа извозна зависност, моќните компании брзо пропаднаа.
Голем чекор напред во промоцијата на волнените ракотворби направи во 60-тите години Добрила Смиљаниќ, со основањето на првата женска задруга во Сирогојно, собирајќи повеќе од две илјади жени кои годишно испраќаа 50.000 рачно изработени џемпери и друга трикотажа во светот.
Од 2005 година „Етно мрежата“ која собира занаетчиски здруженија и откупува волна за ракотворби, се труди да ја зачува традицијата. Дел од овие ракотворби се протоколарни подароци од нашата земја за претставници од други земји.
Плачете за субвенции
Од неколку сотини во минатото, денес на прсти од едната рака може да се избројат волнените предилници, а ги има само во Златиборскиот крај, Пирот и Димитровград. Најголемата „Костекс ДОО“ има посебна мисија, бидејќи произведува предиво за килими Пиротик, домашни килими, но и волна за плетење, волнени јоргани и перници.
Сопственикот на Котекс, Драгослав Костиќ вели дека како текстилен инженер со повеќе од половина век искуство знае дека има само едно решение за одржливост на волнената индустрија.
„Треба да погледнеме што прават успешните земји. Волната е ресурс кој нема цена и секаде сериозните земји даваат субвенции за оние што купуваат волна. И Словенија го воведе, а на тој пат е и Црна Гора“.
Друго решение нема, вели Костиќ и нагласува дека и да ги удвоел капацитетите, би имал на кого да извезува волнени производи. Нашата волна е најценета за теписите, па најмногу се извезува во Индија и Турција.
Сто тони измиена волна, за потребите на предилницата, купува од најголемиот купувач на волна во Србија, фирмата „ММ 155“ од Прњавор кај Баточина.
„Во сезоната ги испратив работниците дома, до сега се каравме. Проблемите започнаа со корона, но постојано извезувавме во Индија. Но, контејнерскиот транспорт толку поскапе, двојно се зголеми, извезувавме преку пристаништата во Солун и Риека, а сега не можеме да ја направиме пресметката според која би биле во плус“, вели Ненад Зечевиќ, сопственик на компанијата. ММ 155“.
„Нашиот партнер од Турција сам го организираше транспортот, но веќе не извезуваме и таму. За 25 центи што ги нудат за килограм не можеме да организираме подготовка на волната, да ги платиме работниците и се останато. Војната во Украина влијаеше на падот на побарувачката и цената на волната на светскиот пазар. Порано извезувавме во Германија, Франција и Бугарија, но тоа престана, бидејќи сите сега се ориентирани прво да ги користат ресурсите на својот добиток“.
Иако само државата можеше да им помогне на работниците во приказната со волна, Зечевиќ се сомнева дека тоа ќе се случи. Тој наведува дека за потребите на домашните компании секогаш може да организира испорака од десет до сто тони волна, но под овие услови веќе не се остварливи големи извозни работни места.
Во следните три месеци ќе одлучат што ќе прават со компанијата. Засега ги плаќа работниците и кога не работат, како што вршеше кога не е сезона.
Добра и лоша статистика
Најдобрата цена на волната кај нас беше во периодот од 2015 до 2018 година кога достигна едно евро за килограм.
Целосно задоволни од добивката, купувачите го сортирале и го извезле за 1,20 евра.
Но, и тогаш беа фрлени стотици тони волна, бидејќи немаше доволно капацитет да се купи.
Најлошо досега е билансот од лани. Експертите проценуваат дека биле фрлени дури 2.000 тони волна, покажуваат податоците на Стопанската комора на Србија. Токму толку е купено, што математички одговара, бидејќи со стрижење на 1,7 милиони наши овци се добиваат 4.000 тони волна.
Дека се фрлени 50 отсто од волната говори и тоа што поради состојбата на пазарот најголемиот домашен откупувач иако има капацитет од илјада купил само 400 тони волна.
Уште пред оваа состојба, во западните земји, како и во соседните земји, волната почна да се користи како изолационен материјал во градежништвото, како пелети и органско ѓубриво во градинарството.
