По речиси една деценија напорни преговори, членките на Европската унија конечно дадоа зелено светло за револуционерен ремонт на политиката за миграција и азил: Пактот за миграција и азил, кој е резултат на масовниот бран илегални бегалци во 2015 година. кога беа откриени многу недостатоци на законската регулатива во оваа област. Што носи сето тоа?
Што предвидува новиот механизам за солидарност?
Една од главните промени е дека Регулативата за управување со азил и миграција ќе ја замени Даблинската регулатива и ќе воспостави нов механизам за солидарност. Досега, само неколку земји-членки беа одговорни за огромното мнозинство на барања за азил. Секој поединечен член ќе може да избере како да покаже солидарност. Или преку трансфери на баратели на азил и корисници на меѓународна заштита, финансиски придонеси во заеднички фонд или оперативна поддршка, како што е распоредувањето на персонал и техничка опрема.
На годишно ниво, бројот на преместувања во рамките на Европската унија ќе биде утврден на минимум 30.000 лица, а минималниот годишен износ на финансиски придонеси ќе изнесува 600 милиони евра. Бројките може да се менуваат во зависност од потребите. „Дозволете ми да илустрирам со бројки што значи ова за Словенија: во преговорите беше предложена бројка од 30.000 лица за преселување годишно на ниво на ЕУ. Земајќи го предвид дистрибутивниот клуч, уделот за трансфер за Словенија би изнесувал 126 лица. Оваа бројка не значи преголем товар на системот за азил на Република Словенија“, објасни министерот за внатрешни работи Боштјан Поклукар на крајот на април.
За секое префрлено лице, земјата-членка ќе добие по 10.000 евра од европските фондови. Во согласност со Законот за меѓународна заштита, учеството на Словенија во системот за преместување бара соодветна владина одлука. Доколку државата не одлучи за преселби, ќе треба да придонесе со 22.000 евра по лице (или приближно 2,8 милиони евра годишно за Словенија).
Членката ќе може да побара прогласување вонредна состојба од Брисел доколку масовното пристигнување на државјани на трети земји предизвика пропадне националните системи во областа на азил, прием, заштита на децата и враќање. Комисијата ќе треба да даде оценка во рок од две недели. Истовремено до Советот на ЕУ ќе предложи мерки за солидарност и можни отстапувања од правилата на пактот.
Правилата од регулативата за кризни состојби ќе важат и во случај на инструментализација на миграцијата.
Нови правила на надворешните граници
Пактот, исто така, воведува процедура на надворешните граници на ЕУ, со која безбедносните власти брзо ќе проценат дали да започнат процедурата за азил или да се вратат во земјата на потекло.
Побрзите процедури за азил на или во близина на надворешната граница на ЕУ вообичаено ќе траат максимум 12 недели, а по исклучок и до 16 недели. Поединците чие барање е одбиено, исто така, ќе треба да бидат вратени во рок од 12 недели.
Граничните процедури ќе бидат задолжителни за лицата кои ја загрозуваат националната безбедност или јавниот ред, ги доведуваат властите во заблуда со лажни информации или ги прикриваат вторите. Истото важи и ако тие биле државјани на една од земјите чии жители добиваат барања за азил во помалку од 20 проценти од случаите. Малолетниците без придружба ќе бидат исклучени од процесот освен ако не претставуваат безбедносна закана.
На овој начин треба да се олеснат системите за азил и прием на земјите-членки, а лицата на кои им е потребна заштита побрзо да стигнат до нив. Од друга страна, дезертерите кои немаат право на заштита ќе бидат побрзо вклучени во процесот на враќање во нивната земја на потекло или транзит. Пактот предвидува систем за враќање на ниво на Европската унија.
Процедурите за разгледување на барање за меѓународна заштита сега ќе бидат исти во сите земји членки, побрзо, а до донесувањето на првата одлука може да поминат најмногу шест месеци. Законодавството воспоставува единствени стандарди за доделување статус на бегалец, кој мора да важи најмалку три години, или супсидијарна заштита, која мора да важи најмалку една година.
Регулативата за управување со азил и миграција, исто така, менува која земја-членка е одговорна за обработка на барањето за азил. Според новата регулатива, барателите на азил мора да аплицираат во земјата-членка на првиот влез или легален престој. Одговорноста за обработка на барањето сега може да се пренесе и на друг член. Меѓу критериумите се семејните врски, стекнувањето диплома во одредена земја членка и познавање на јазикот. Доколку не е исполнет ниту еден од другите услови, првиот член во кој поединецот има поднесено барање.
Пактот носи права и обврски за барателите и примателите на заштита
Примателите на заштита ќе мора да останат во земјата-членка каде што ја добиле. На овој начин сакаат да ја спречат секундарната миграција во рамките на ЕУ. Законодавството, исто така, ги утврдува правата поврзани со статусот на меѓународна заштита, меѓу другото во областа на образованието, вработувањето, социјалната помош и медицинската нега.
Државите, исто така, ќе треба да обезбедат одредени права, материјални услови и медицинска нега, како и можност за работа најдоцна во рок од шест месеци од регистрацијата, на оние кои само поднеле барање за заштита. Правна помош ќе им биде достапна во сите управни постапки.
Детално евидентирање на податоци и откривање на криминал
Друг столб на пактот е регулативата за верификација, која има за цел да ги зајакне контролите врз лицата на надворешните граници. Проверката, која ќе треба да се изврши во рок од најмногу седум дена, ќе опфати идентификација, здравствена и безбедносна проверка, како и земање отпечатоци и регистрација во базата на Еуродак.
Така ќе се зголеми базата на податоци за отпечатоци на Еуродак, а задолжително ќе биде собирањето биометриски податоци на сите лица над шест години. Досега старосната граница беше поставена на 14 години.
Ажурираната регулатива Eurodac треба да го подобри справувањето со неовластени движења и да овозможи следење на патувањето на барателите на азил и лицата со нерегуларен статус низ Европската унија.Измените овозможуваат регистрација на индивидуални апликанти, а не само на барања за азил. На овој начин, на безбедносните органи ќе им биде полесно да ги идентификуваат лицата кои поднеле повеќе барања и како резултат на тоа ќе биде полесно да се утврди која земја-членка е одговорна за обработка на барањето за азил.
Промената во верификацијата исто така ќе биде клучна за идентификување на потенцијалните закани за земјите-членки. Во одредени околности, безбедносните органи ќе треба да евидентираат во системот Евродак дали по безбедносна проверка сметаат дека дезертерот може да претставува закана за внатрешната безбедност на земјата.
Дополнително, органите за спречување, откривање и истрага на кривични дела ќе можат да добијат одредени податоци во Еуродац со цел да се спречат или истражат терористички акти и други тешки кривични дела.
Кога ќе стапи на сила новиот закон?
Советот на ЕУ и Европскиот парламент постигнаа политички договор за неколку предлози за законодавни акти во 2017 година, но за некои од нив земјите-членки не успеаја да се договорат ниту меѓу себе.
Така, во 2020 година – во меѓувреме се одржаа и европските избори во 2019 година – комисијата дополни или даде нови предлози. Членовите и пратениците постигнаа политички договор во декември минатата година, а Европскиот парламент го одобри целиот пакет пред еден месец. ЕУ, а ќе стапи на сила дури по две години, односно во јуни 2026 година.
Дотогаш ќе важи сегашното законодавство, а Брисел и земјите членки ќе се подготвуваат за спроведување на новото. Овој јуни Европската комисија ќе претстави заеднички план за имплементација, врз основа на кој членките ќе подготват уште подетални национални планови. За тоа ќе имаат рок до јануари 2025 година.
Министерот за внатрешни работи Боштјан Поклукар очекува Словенија да го подготви планот до крајот на годинава. Министерството веќе формираше група која ќе подготви се што е потребно, а најави и формирање меѓуресорска работна група.
