Во не толку далечното минато, лидерот на сириските бунтовници, Абу Мухамад ал Џолани, носеше долга брада и џихадистички турбан.
Меѓутоа, човекот, кој во неделата го собори режимот на Башар ал Асад, денеска изгледа како сосема поинаква личност. Како политички камелеон, тој носи зелени кошули во стилот на украинскиот претседател Володимир Зеленски или елегантни блејзери, а неговата брада е уредно потстрижена, анализира Политико.
Тој дури неодамна го отфрли своето „воено име“ и му се врати на своето вистинско име, Ахмед Хусеин ал Шара.
Прашањето сега е колку е убедлива оваа трансформација и дали Сиријците треба да бидат загрижени дека човекот, кој некогаш се заколнал на верност на Ал Каеда, сега е најмоќниот во нивната земја и е подготвен да одигра голема улога во транзицијата од 54-годишната автократија на Асад. Може да се најде дури и на чело на државата.
Многумина се прашуваат и дали можат да веруваат во новата слика на неуспешен студент по медицина кој стана салафист или целата приказна за толеранцијата е измама.
Ова се прашања со кои се борат и западните лидери и официјални лица додека ги планираат своите следни чекори. Франција и Германија веднаш се согласија да соработуваат со сириските опозициски групи кои ја презедоа власта во Дамаск, додека, пак, САД и Велика Британија размислуваат дали да ја отстранат Хајат Тахрир ал-Шам (ХТС), главната бунтовничка исламистичка фракција, предводена од Ел Џулани, од листата на терористичките организации.
Засега, сите гледаат и чекаат, „склопуваат коцки“ за тоа кој е навистина Ел Џулани и каква е иднината на Сирија со ХТС – инклузивна и демократска, која ја опфаќа целата разновидност на земјата, нејзините верски секти и етнички малцинства, вклучително и христијани, Алавити, Друзи и Курди – или, пак, исламистичка држава која ги угнетува малцинствата и го издигнува сунитското мнозинство? Постои можност да биде некаде помеѓу.
Знак на зрелост или маскенбал?
Ел Џолани се обиде да ги смири стравувањата во првите изјави, при влегувањето на ХТС во Дамаск. Тој се обиде да се дистанцира од своето екстремистичко минато, неговите врски со водачот на Ал Каеда и со озлогласениот емир на Исламска држава (ИД), Абу Бакр ал-Багдади.
– Личност во нивните 20-ти е поинаква личност од некој во 30-те или во 40-те години, а секако некој во своите 50-ти. Тоа е човечката природа – рече тој.
Тој инсистираше на тоа дека малцинствата немаат од што да се плашат, тврдејќи дека за кршењето на нивните права за време на владеењето на ХТС во енклавата Идлиб, во последните 8 години, може да се обвинат „одредени поединци за време на периодот на хаос, но ние се справивме со овие прашања“.
– Никој нема право да избрише друга група. Тие секти коегзистираат на овие простори стотици години и никој нема право да ги елиминира – додаде тој.
Во текот на викендот, друг командант на бунтовниците, Анас Салкади, ја засили оваа порака за толеранција.
– Нашата порака до сите секти во Сирија е дека Сирија е за секого – рече тој за сириската државна телевизија.
Но, има и предупредувачки знаци, вели Едмунд Хусеин, висок соработник во Советот за надворешни работи и висок советник на поранешниот британски премиер Тони Блер од 2014 до 2017 година.
– Остануваат многу мистериозни нешта за Ел Џолани. Не знаеме, не можеме ни да потврдиме каде е роден. Некои велат дека е во Саудиска Арабија, други тврдат дека е роден во Сирија. Уште полошо, не знаеме колку Американци и Арапи убил. Сите разговори во Вашингтон, за отстранување на него и на неговата група (од листата на терористи), се избрзани и опасни – изјави Хусаин.
Кога не разговара со Си-Ен-Ен, Голани ги фали муџахедините
НИКОГАШ НЕ Е ДОЦНА Најстарата дива птица во светот на 74…Изборот на Ал Голани за познатата Омајадска џамија од 7 век во Дамаск, како локација на неговиот победнички говор, откако Асад побегна од Сирија во Русија, не остана незабележан. Можеше да избере секуларно место, но не го направи тоа. Иако го критикуваше „ширењето на секташкото размислување“, тој го поврза исклучиво со шиитите и со Иран, исто така, не ги спомна умереноста, инклузивноста и плурализмот, како во интервјуто за Си-Ен-Ен, туку зборуваше за триумфот на сунитите.
– Оваа победа, браќа мои, е победа за целата исламска нација. Оваа победа е родена од луѓе кои венеа во затвор, а муџахедините им ги скршија синџирите – рече тој.
Тие муџахедини имаат малку заедничко со посекуларните и умерените фигури кои беа јавното лице на бунтот против Асад, а „продемократските сириски активисти“ се грижат за тоа што ХТС прави за земјата.
Басам ал-Куватли, претседател на сириската либерална партија Ахрар, стравува дека западните сили ќе ги повторат грешките од минатото, давајќи ѝ приоритет на стабилноста пред демократијата.
– Дури и Асад пред револуцијата се сметаше за добар партнер. тие се фокусираат само на малцинствата и тоа може да биде инклузивно, но не е јасно до кој степен – рече тој.
Најголемата грижа на Куватли е дека Сирија нема да се движи кон вистинска демократија под Ел Џолани.
– Не сум видел многу воени лидери во историјата кои ја презеле власта, спремни лесно да се откажат од неа. Не очекувам ништо поинаку. Фактот што тој еднострано го назначи премиерот испраќа многу силен сигнал дека тој се однесува како да е единствен. Во основа, не се надевам на инклузивен процес – додаде тој.
Крвава историја на конфликт меѓу бунтовниците
Сириските „продемократски умерени“ движења не можат да го заборават времето кога Ел Џолани првпат се прослави во хаотичната војна во разурнатата северна Сирија каде што беше испратен да ја основа Џабхат ал Нусра, сирискиот огранок на Ал Каеда.
Неговата група првично одржуваше сојуз со Исламската држава на Ал Багдади и се обиде да посредува во споровите. Но, Ел Џолани се повеќе се дистанцираше од идеологијата на транснационалниот џихад и почна да ја претставува својата борба повеќе како исламистичка. Во интервју во 2014 година, тој рече дека сака Сирија да биде управувана според исламскиот закон и нагласи дека ќе има малку простор за алавитските, шиитите, друзите и христијанските малцинства во земјата.
Во меѓувреме, Ал Нусра и ИД почнаа да се судираат додека се бореа за превласт, при што двете фракции ги убиваа ривалските водачи. Во атмосферата на чести странични престрелки и мали престрелки создадени од бруталната војна во Сирија, многу бунтовнички групи, кои се спротивставуваат и на ИД и на властите во Дамаск, ја сметаат Ал Нусра за умерена сила. За овие бунтовнички фракции, џихадистичката идеологија на Ал Нусра беше секундарна во однос на борбата против Асад, а Ал Голани ја позиционираше својата дисциплинирана и воено ефикасна група како незаменлив сојузник.
Во исто време, Ал Нусра продолжи со својата заканувачка реторика кон Западот. Во изјавата од 2014 година, Ел Џолани ги предупреди американските и европските цивили.
– Вашите лидери нема да бидат единствените кои ќе ја платат цената на војната, вие ќе платите уште поголема цена. Освен ако не престанат воздушните напади во Сирија и ако Америка не се повлече од Блискиот исток, Ал Каеда ќе ја донесе битката во вашите домови – рече тој тогаш.
Во 2016 година, Ел Џолани ги прекина врските со Ал Каеда и ја преименуваше својата група Џабхат Фатех ал-Шам во „Сириски освојувачки фронт“. Фактот што Ал Каеда мирно ја прифати оваа пауза, без осуда, наведе некои да се посомневаат дека Ел Џолани ги убедил претпоставените на џихадистите дека подискретна и постепена стратегија може да биде посоодветна во Сирија. Други сметаат дека тоа е доказ за политичка вештина.
Како и да е, Ел Џолани успеа да воспостави постојано затегната контрола врз фрагментираните милитантни групи и да ја консолидира својата моќ во Идлиб, уште еднаш да ја „ребрендира“ и да ја нарече својата фракција „Хајат Тахрир ал-Шам“ (ХТС), Сириска ослободителна организација. Во бунтовничката енклава во Идлиб, со која тој владееше, групата почна да го омекнува својот став кон христијанските и малцинските Друзи. По заземањето на Алепо, Ел Џолани им ветил на христијаните дека ќе бидат безбедни, а црквите во градот продолжиле непречено да функционираат.
– Се разбира, постојат акутни ризици. За Европејците, драматичната трансформација е добредојден шок, но и длабока неизвесност. Загриженоста веќе се појавува за она што претстои, со стравувања за исламистичката природа на ХТС и со изгледите за нови хаос, насилство и фрагментација во услови на можни спорни транзиции – рече Џулиен Барнс-Дејси од Европскиот совет за надворешни односи.
Сепак, другите се повнимателни. Тие стравуваат дека ХТС штотуку претрпе „козметичка трансформација“, заменувајќи ја облеката, но не и она што се крие под нејзе, милитантното исламистичко срце. Поранешниот американски дипломат, Алберто Фернандес, верува дека довербата во Ел Џолани и во ХТС е „исклучително како познатата шега на Оскар Вајлд за вторите бракови како триумф на надежта над искуството“.
