Лидерите на НАТО ќе се состанат следната недела во Вилнус за да разговараат за желбата на Украина и Шведска да се приклучат на алијансата, трошоците за одбрана, зголемените резерви на муниција и плановите за одбрана.
Самитот од 11 до 12 јули ќе биде четврти самит на НАТО откако Русија ја нападна Украина. Првиот беше виртуелен на 25 февруари 2022 година, само еден ден по почетокот на крвавата војна, а потоа беа одржани уште две, во Брисел и Мадрид.
Зголеменото темпо на собири е во спротивност со претходниот распоред на годишните самити и покажува како војната пред вратата на НАТО ја врати алијансата во политичкиот фокус.
Безбедносните мерки во главниот град на Литванија ќе бидат исклучителни. Алијансата на НАТО го претвори Вилнус во тврдина бранета со напредно оружје за заштита на американскиот претседател Џо Бајден и другите лидери на блокот, кои се состануваат на само 20 милји подалеку од границата со бодликава жица со рускиот сојузник Белорусија.
Некои земји – особено САД и Германија – се претпазливи за се што би можело да ја приближи Алијансата до активна војна против Русија.
„Мислам дека (Украина) не е подготвена за членство во НАТО“, изјави американскиот претседател Џо Бајден за Си-Ен-Ен во петокот. „Не мислам дека има консензус во НАТО за тоа дали Украина треба или не да биде внесена во семејството на НАТО сега, во овој момент, среде војна“, рече Бајден.
Источните членки, од друга страна, бараат јасен распоред за членство во Украина. Украинскиот претседател Володимир Зеленски посети неколку од нив пред самитот за да добие поддршка – Чешка, Словачка и Бугарија.
Генералниот секретар на НАТО, Јенс Столтенберг, кој е на чело на алијансата од 2014 година и чиј мандат е продолжен до 1 октомври 2024 година, на прес-конференција во петокот рече дека лидерите на НАТО на нивниот самит ќе потврдат дека Украина еден ден ќе стане член и да се договорат за начините како да го доближат до таа цел.
Зеленски рече дека на неговата земја, која 17 месеци војува против руските агресори, и треба многу повеќе од општа изјава дека вратата на НАТО штотуку „се отвори“.
„Зборуваме за јасен сигнал, нешто конкретно во насока на поканата“, рече Зеленски на прес-конференцијата што ја одржа во четвртокот со својот чешки колега Петр Павел.
Столтенберг претходно посочи дека на Украина нема да и биде испратена покана за членство од самитот во Вилнус и дека земјата не може да стане дел од алијансата додека трае војната.
Во Вилнус ќе се одржи првиот состанок на Советот НАТО-Украина, нова платформа која значи зајакнување на статусот на Украина во односите со НАТО.
Тоа ќе биде платформа за консултации и одлучување во чии рамки Украина ќе учествува подеднакво на полето на заедничките безбедносни прашања.
Се очекува претседателот Зеленски да присуствува на основачкиот состанок на Советот НАТО-Украина, најави Столтенберг.
Пристапување на Шведска
Руската инвазија на Украина во февруари го ревитализираше НАТО, основан во 1949 година за одвраќање и одбрана од Советскиот Сојуз. По децениска неутралност, Шведска и Финска побараа членство во НАТО веднаш по почетокот на инвазијата.
Финска стана членка во април, но Шведска како 32-ра членка нема зелено светло од Турција и Унгарија. Будимпешта најави дека ќе ја укине блокадата веднаш штом Турција го направи тоа.
НАТО сè уште не ја изгубил надежта дека Шведска би можела да стане членка на самитот, иако шансите се прилично мали.
Столтенберг во четвртокот имаше средба со министрите за надворешни работи на Турција и Шведска и рече дека пристапот на Шведска во НАТО е на дофат. Сепак, се чини дека немаше пробив во разговорите.
Затоа, во понеделник се очекува нова средба, овој пат со турскиот и шведскиот лидер во Вилнус, каде повторно би се разговарало за приемот на Шведска.
Турскиот претседател Ердоган вели дека Шведска засолниште за членови на милитантни групи, главно поддржувачи на Курдистанската работничка партија (ПКК), која тој ја обвинува за организирање протести и финансирање терористички групи.
Одбранбени планови
Сојузниците постигнаа договор во петокот за зголемување на целта на НАТО за воени трошоци на најмалку 2 отсто од БДП. Овој договор треба да биде потврден на самитот, со што претходно договорените два проценти од БДП за одбраната треба да бидат долната граница, а не повеќе горната граница.
НАТО, исто така, ќе подигне цели за складирање муниција, бидејќи Киев изгорува низ гранати многу побрзо отколку што можат да ги произведат западните земји, а повеќе од една година конфликтот во Украина остави залихите на сојузниците сериозно исцрпени.
Водачите на НАТО треба да усвојат и нови одбранбени планови на самитот со цел да се формулира одговор на потенцијалните напади.
Ова се првите одбранбени планови од крајот на Студената војна, кои детално ќе одговорат на прашањето што да се прави во случај на евентуален руски напад.
НАТО со децении немаше потреба од големи одбранбени планови, но ситуацијата се промени откако на границите на нејзините земји беснее најкрвавата војна во Европа од 1941-1945 година.
