Во март 1972 година, поранешна Југославија добро се сети што значи зборот епидемија. Проповедникот на верата Вариола бил учител од Тутин, бил сместен во болницата Чачан. После тоа, малите сипаници почнаа масовно да се шират, а меѓу заразените има и новороденче.
Имено, Зоран Бојовиќ со само осум месеци беше еден од најтешките пациенти во болницата во Чачани. Иако штотуку го виде светот, тој беше невакциниран како многу мало дете и затоа погоден за оваа болест. Денеска животот му го должи на доктор Мијушковиќ кој му „даде“ сопствен имунитет.
Му кажаа како изгледа.
„Осипот беше по целото тело. Во тие денови, од Белград, од Воено медицинската академија, потполковник др. Пуниша Мијушковиќ во жешката точка во Чачак. Се обидуваа да најдат лек, да ме спасат. Меѓутоа, тогаш ништо не беше ефективно. Решил и да направи трансфузија на крв. Бидејќи не можеа ни да ми ја најдат вена, тој сето тоа го направи директно од неговата вена во мојата петица. Му направиле трансфузија на крв и откако, како што велат, по неколку дена веќе била видлива реакција и красти почнале да паѓаат. Бев исцелен. Добив имунитет затоа што докторот веќе беше имун, тој имаше имунитет на мали сипаници затоа што ја преболи болеста. Така што покрај моите биолошки родители, тој ми доаѓа како друг татко“, изјави Зоран за агенцијата РИНА.
Хуманоста на д-р Мијушковиќ Зоран го следи во текот на целиот негов живот. Поучен од неговиот гест, научил голема лекција.
„Ја сфатив големата хуманост на др. Мијушковиќ, кој ми го спаси животот, па и јас почнав доброволно да дарувам крв. Можеби со мојата крв спасив нечиј живот. Сфатив колку е вреден животот и колку треба да му помогнеш некому кога се тешки времињата“, заклучи Зоран.
Мајката на Зоран, Билјана, тие денови поминала низ пекол, плашејќи се за животот на своето дете. Најголема радост за таткото на Зоран, Петар, било сознанието дека неговиот син закрепнува.
„Зоран лежеше во креветчето, само се гледа дека е жив, не ги движи ни рацете ни нозете како осуммесечно дете скока на креветот. А кога докторот му даде крв, вечерта ми рече: не заспивај, храни го што повеќе. Имавме сокови таму, ни цедеа природни. Заспав пред зори, кога се разбудив се преврте во креветчето. Се исплашив, се јавив на лекар. Дотрча докторот, вели дека е добро, сега се е во ред. И така полека почна неговото закрепнување…“, вели мајката на Зоран.
Пред точно педесет и една година од сипаници не се разболе само осуммесечниот Зоран Бојовиќ, туку и многумина од Чача. Милка Ѓурашиќ, 23-годишна медицинска сестра, како и многу нејзини колеги, се бореше да го спаси секој човечки живот. Во знак на благодарност што го остави животот и најубавите години на работа, Чачани и подигнаа споменик.
Како сето тоа започна?
Пред 51 година избувна последната голема епидемија на сипаници во Европа, поточно во Југославија, поточно на подрачјето на Косово и Белград. Кога еден муслимански аџија се вратил од Блискиот Исток во 1972 година, тој со себе донел вирус кој потоа се проширил низ целата земја. Заразени се 175 лица, од кои 35 починале. Најголемиот проблем е што прва беше погодена белградската болница бидејќи пациентот дошол таму кога ги добил првите симптоми. Отпрвин, никој не знаеше што е болеста.
Државата веднаш прогласи вонредна состојба и воведе карантин. На сите граѓани без никакви исклучоци им е строго ограничено движењето, а на помош беа повикани Светската здравствена организација и светски познатиот епидемиолог Доналд Хендерсон. Почна и масовна вакцинација на жителите, поради што епидемијата заврши за само два месеци. Сепак, ограничувањата во секој случај продолжија извесно време по последниот регистриран случај на болеста.
За Нова.рс изјави српскиот епидемиолог Радмило Петровиќ. се потсети на овој настан и го спореди со моменталната ситуација кога вакцинацијата се одвива многу побавно, а некои граѓани покажуваат отпор кон тоа.
„Стравот од сипаници и високата смртност ги натера луѓето да брзаат да се вакцинираат – без да пишуваат, да се јавуваат и да молат. Изгледа луѓето не се плашат од корона, па се премислуваат дали да се вакцинираат или не“, вели епидемиологот.
Учествувал во војната против сипаници и се сеќава како здравствените работници го победиле опасниот вирус.
„Тогаш беше работа, не чекаше термин, па полека, пиј кафе. Сето тоа е културно, по моја заслуга, но бавно. Треба да одите десет пати побрзо. Во 1972 година имаше колони и редови за вакцинација. Засукуваш ракав и колоната продолжува понатаму, време не се губи“, опиша за Нова.рс како изгледало пред речиси пет децении.
Како клучно прашање тој ја наведува универзалната вакцинација. На сите треба да им биде јасно дека тоа е единствениот можен начин да се победи епидемијата. Тоа беше успешно уште во 1972 година, бидејќи здравствените услуги беа различни, т.е. многу подобро организиран.
„Водев осум белградски карантини. Имавме четири болнички и четири вонболнички изолации. Се внимаваше, се трудевме да нема повеќе од две лица во собите. Реагиравме брзо и успеавме да го прекинеме синџирот на белградската епидемија на сипаници, вели Радановиќ.
Стапката на смртност од сипаници е поголема од онаа од корона, а сепак имало многу помалку жртви, најмногу благодарение на брзата реакција.
„Тој што ја донесе епидемијата во Белград, само во Белград зарази 27 лица. Неколку од нив заразил и во Нови Пазар и Чачак, а метастазирал во Моровиќ. Реагиравме енергично, ако ништо не беше направено во Белград немаше да има само 27, ќе беа 150. Успеавме да го пресечеме синџирот. Само пет пациенти биле во вториот бран, а тие пет не заразиле никого, таму завршил синџирот, потсетува епидемиологот.
За болеста сипаница
Вариола е многу заразна болест предизвикана од вирусот вариола, кој припаѓа на семејството Orthopoxvridae. Смртноста од сипаници е до 30%. Оваа болест сега е искоренета низ целиот свет. Најголема опасност за појава на епидемија на сипаници денес е биотероризмот. По инфекцијата, се појавуваат тешки општи симптоми и карактеристичен осип со пустули. Третманот е поддржувачки. Болеста се спречува со вакцинација.
Од 1977 година, во светот не се појави ниту еден случај на мали сипаници, благодарение на стратегијата за вакцинација. Во 1980 година, Светската здравствена организација (СЗО) препорача прекин на рутинската вакцинација против големи сипаници. Од 1972 година, во САД не се спроведува рутинска вакцинација против сипаници. Бидејќи човекот е единствениот природен домаќин на вирусот вариола и вирусот не може да преживее во околината повеќе од два дена, СЗО прогласи искоренување на природната инфекција. Сепак, денес постои опасност од можна злоупотреба на постоечките залихи на вирусот на мали сипаници за цели на биотероризам, што може да доведе до обнова на болеста.
Бидејќи имунитетот на сипаници опаѓа со текот на времето, речиси сите луѓе денес – дури и оние кои претходно биле вакцинирани – се подложни на инфекција со сипаници.
Етиологија и патофизиологија
Постојат најмалку два вида на вирусот на мали сипаници. Повирулентниот сој предизвикува вариола мајор (класична сипаница), а помалку вирулентниот сој предизвикува вариола мол.
Сипаниците се пренесуваат од човек на човек со директен контакт или преку капки. Заразената облека или постелнина исто така може да игра улога во пренесувањето на инфекцијата. Болеста е најзаразна во првите 7 до 10 дена по појавата на осипот. Кога се формираат красти на кожата, инфективноста се намалува.
Во невакцинирана популација, процентот на заразени по изложеност може да биде до 85%, а еден пациент може да зарази 10-20 луѓе.
Вирусот ја напаѓа мукозната мембрана на орофаринксот или респираторниот систем и се размножува во регионалните лимфни јазли. Може да се локализира во малите крвни садови на кожата и орофарингеалната мукоза.
Околу 10% од пациентите со сипаници развиваат хеморагична или малигна форма на болеста. Хеморагичната форма е поретка и има пократок, многу интензивен продромален стадиум, проследен со генерализирана еритема на кожата со крварење на мукозните мембрани. Оваа форма доведува до смрт во рок од пет до шест дена. Малигната форма на болеста има слична потешка продромална фаза, по која на кожата се развиваат рамни конфлуентни промени кои не се претвораат во пустули. Кај ретки преживеани пациенти, епидермисот се лупи, се вели во Медицинскиот прирачник.
