Пневмококната болест, предизвикана од бактеријата Streptococcus pneumoniae, продолжува да биде сериозен проблем со јавното здравје, особено кај децата и лицата над 65 години.
Иако воведувањето на вакцината значително го намали бројот на тешки инфекции, најновите податоци од Референтната лабораторија за стрептококи укажуваат на зголемување на случаите на пневмококни серотипови кои не се опфатени со вакцината.
Оваа бактерија често се наоѓа на мукозните мембрани на носот и грлото, особено кај децата, каде што колонизацијата е присутна кај дури 60 проценти од децата под двегодишна возраст. Иако е асимптоматски кај здрави лица, пневмококот може, под одредени околности, да предизвика низа болести, од отитис медиа, кој ги зафаќа речиси 80 проценти од децата под двегодишна возраст, до тешки и потенцијално фатални инфекции како што се пневмонија, сепса и менингитис.
Ризикот значително се зголемува кај луѓе со хронични заболувања, како што се дијабетес, ХОББ, малигни тумори и срцеви заболувања, како и кај оние без слезина или со тешки имунолошки нарушувања. Пневмококната пневмонија е најчестата бактериска пневмонија, со проценета стапка на смртност од околу 15 проценти. Уште потешки форми, познати како инвазивна пневмококна болест, се јавуваат кога бактериите навлегуваат во крвотокот, мозокот или плеврата, а стапката на смртност од пневмококен менингитис достигнува до 30 проценти.
– Во нашата земја се регистрирани четири пневмококни вакцини. Според Законот за здравствена заштита од заразни болести, имунизацијата со пневмококни вакцини е задолжителна за бројни индикации. Од 2018 година, вакцината е дел од задолжителниот распоред за имунизација кај децата. Потоа државата обезбеди вакцина што содржи 10 пневмококни серотипови (PCV10) и обезбеди заштита за околу 70 проценти од децата. Четири години подоцна, во 2022 година, се префрливме на вакцина што содржи 13 пневмококни серотипови (PCV13), која вклучува три дополнителни серотипови – 3, 6A и 19A, но во 2024 година, од економски причини, се вративме на PCV10. Според анализите на нашата Референтна лабораторија за стрептококи, чиј раководител сум јас, моменталната десетвалентна вакцина штити само 11 проценти од децата под две години, додека мултивалентните вакцини (PCV13, PCV15, PCV20) обезбедуваат заштита од повеќе од 50 проценти. Падот на заштитата е последица на доминацијата на серотиповите 3 и 19А во Србија, кои десетвалентната вакцина не ги содржи. Сличен тренд се забележува и во земји како Белгија и Нов Зеланд, кои, по слични проблеми, се откажаа од PCV10 и воведоа поефикасни вакцини. Доколку употребата на декавалентната вакцина продолжи, заштитата дополнително ќе се намали, што наметнува итна потреба од враќање кон вакцините со поширок спектар на заштита. Ситуацијата е уште полоша кај возрасните кои се изложени на ризик од пневмококна болест. Иако вакцинацијата е пропишана со стручни методолошки упатства, таа речиси никогаш не се спроведува. Ова ги загрозува луѓето со хронични заболувања кои се изложени на ризик од тешки инфекции како што се пневмонија, сепса и менингитис, кои можат да се спречат со вакцинација – нагласува проф. д-р Наташа Опавски од Институтот за микробиологија и имунологија и раководител на Референтната лабораторија за стрептококи.
Сепак, експертите посочуваат и на загрижувачкиот факт дека поради честата употреба на антибиотици, особено кај децата, пневмококот станал отпорен на многу лекови, што го отежнува лекувањето. Затоа професијата сè повеќе бара подобрена политика за вакцинација и поширока употреба на вакцини што опфаќаат поголем број серотипови на овој опасен патоген.
– Како педијатри и пулмолози, забележуваме зголемување на бројот на луѓе кои страдаат од комплицирана пневмонија. Спроведовме клиничка студија која покажа дека најчестата причина за оваа комплицирана пневмонија е пневмококен серотип кој не е опфатен со тековната вакцина. Не можеме да кажеме дека вакцината што ја користиме сега не е добра. Кога беше воведен, значително го намали бројот на случаи на инвазивна пневмококна болест. Но, тоа не штити од соеви кои сега се во пораст, и има потреба од подобрување на покриеноста. Дополнително, пневмококната болест не е сезонска како грипот, иако се јавува почесто во постудените месеци. Од пракса знаеме дека се случува дури и вакцинираните деца да развијат потешки форми на болеста, што дополнително укажува на потребата од подобрување на политиката за вакцинација во согласност со тековните епидемиолошки трендови. Републичкиот експертски комитет за пулмологија едногласно достави предлог до Министерството за здравство за вклучување на конјугирана вакцина со поширок спектар на серотипови во програмата за имунизација, земајќи ги предвид сите расположиви податоци. Истите заклучоци се донесени и во соседните земји каде што имунизацијата се спроведува со вакцини што содржат поголем број серотипови – објаснува проф. д-р Александар Совитиќ, претседател на Републичката експертска комисија за пулмологија, раководител на Одделот за пулмологија и заменик-директор на Институтот за мајка и дете „Д-р Вукан Чупиќ“.
Кога станува збор за постари лица, Оља Ќоровиќ, потпретседателка на Српскиот форум на пациенти, истакнува дека Ситуацијата е многу поалармантна.
– Многу луѓе, особено оние кои страдаат од сериозни хронични заболувања, не се ни свесни дека имаат право на бесплатна пневмококна вакцина. За жал, тие често дознаваат за тоа дури кога се соочуваат со тешка инфекција што можела да се спречи. Вакцината не е само за превенција, таа може да значи разлика помеѓу живот и смрт за многу хронични пациенти. „Затоа ги повикувам сите возрасни лица кои се изложени на ризик да се обратат кај своите лекари и да ја искористат она што им следува со право, бесплатна и ефикасна заштита“, рече Ќоровиќ.
Situacijata e mnogu poalarmantna.
