Новата 2024 година започна со беснее конфликти во Украина, Газа и Судан, а во целиот свет се прават напори да се запрат војните, но овие напори досега беа неуспешни.
Форин полиси објави листа од 10 клучни конфликти на кои треба да се внимава оваа година.
1. Газа
Бруталниот напад на Хамас на 7 октомври и израелското уништување на Газа отвори сосема ново поглавје во повеќегодишниот конфликт меѓу овие страни. По речиси три месеци судир, сè поверојатно е дека израелските воени операции нема да доведат до истребување на Хамас без целосно уништување на Газа.
Недовербата кон израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху исто така расте, но Израелците сепак се согласуваат со него дека не можат да живеат со Хамас. Тие сметаат дека заканата од Хамас е значајна.
Во исто време, израелското уништување на Газа достигна големи размери, а немирите се шират на Западниот Брег
Израелски одбранбени сили/Прирачник преку REUTERS/илустрација
ли. Американската влада досега го поддржуваше Израел, но во последните неколку недели, се повеќе американски функционери почнаа да ги доведуваат во прашање и цената и времетраењето на оваа израелска кампања.
И додека, од една страна, не може ни да се замисли каква би можела да биде судбината на Газа по конфликтот, а од друга страна, многу Палестинци и голем дел од арапскиот свет стравуваат од повторување на Накба во 1948 година, кога стотици илјадници Палестинци избегаа и беа протерани од областа што сега е Израел – се чини дека мирот никогаш не бил подалеку.
2. Поширок конфликт на Блискиот Исток
Ниту Иран, ниту Израел, ниту САД не сакаат поширок регионален конфликт, но постојат неколку начини на кои конфликтот меѓу Израел и Хамас може да доведе до тоа. На некој начин, тоа би играло во рацете на Иран.
Имено, војната во моментов го замрзна договорот на кој Иран се спротивстави, а кој се однесува на нормализација на односите меѓу Израел и Саудиска Арабија. Понатаму, милитантните групи кои го сочинуваат т.н Движењето на отпорот (Хезболах, Хути, Исламски џихад и други) даде одреден придонес во овој конфликт и го поддржа Хамас.
Вашингтон се обиде да спречи ширење на војната, распоредувајќи две групи носачи на авиони во Медитеранот и трошејќи огромен дипломатски капитал, иако американскиот претседател Џо Бајден досега одбиваше да повика на прекин на огнот.
Дополнително на загриженоста е дека Иран е се поблиску до изградба на нуклеарно оружје. Иако ниту една страна не сака поширока војна, многу може да тргне наопаку – секој напад на либанската граница или во Ирак, Сирија, Црвеното Море или Персискиот Залив може да има сериозни последици.
3. Судан
Во април, судирите меѓу две судански воени фракции – армијата и паравоените сили за брза поддршка (РСФ) – ескалираа во сеопфатна војна, доведувајќи го Судан на работ на колапс. Војната е вкоренета во внатрешните борби во војската по соборувањето на моќниот Омар ал-Башир за време на народното востание во 2019 година.
Раните битки уништиле поголем дел од градот. Борците на РСФ, главно од западниот дел на Судан, освојуваа квартови, а армијата бомбардираше од воздух. Во Дарфур, војната се прели во етнички убиства, а РСФ масакрираше цивили во Западен Дарфур. Се чинеше дека насилството стивнуваше во текот на летото, но ситуацијата се разгоре во текот на есента.
Во октомври и ноември, РСФ ги зазеде главните градови во Дарфур, а се појавија нови приказни кои ја опишуваат бруталноста против Масалит, неарапска заедница која со години беше малтретирана од милициите. Армијата го пресели својот команден центар во Порт Судан на Црвеното Море. Во декември, РСФ започна молскавична офанзива источно од главниот град во државата Ел Гезира, а нејзиниот главен град Вад Мадани падна речиси без борба, нанесувајќи му сериозен удар на моралот на суданската армија.
Не треба да се исклучи ни надворешен ангажман. Извештаите сугерираат дека РСФ добива оружје од Обединетите Арапски Емирати, додека армијата првенствено е поддржана од Египет. Додека РСФ маршира кон исток, африканските, арапските и западните дипломати изразија стравување дека желбата на ОАЕ за пристап до Црвеното Море може да одигра значајна улога. Дали армијата може да се прегрупира доволно за да го запре моментумот на РСФ е нејасно.
Потребна е итна дипломатија бидејќи колапсот на Судан би можел да одекнува во регионите на Сахел, Рог и Црвеното Море со децении, а просторот да се избегне таков исход се намалува.
4. Украина
Она што ќе се случи меѓу Украина и Русија ќе ја дефинира идната безбедност на Европа. На Украина и претстои тешка зима, особено по неуспешната долгонајавувана контраофанзива, а рускиот претседател Владимир Путин верува дека времето е на негова страна и смета на опаѓање на поддршката на Западот за Украина.
Многу европски лидери веруваат дека ова е егзистенцијална војна, но тие мора да преземат поголем товар, без оглед на тоа што се случува во Вашингтон. Ако Москва го освои поголемиот дел од Украина, не е тешко да се замисли дека делови од други поранешни советски републики се следните на листата на Путин.
5. Мјанмар
Бунтовничката офанзива која го протера ВојSku од североисточниот регион на Мјанмар и борбите на други места претставуваат најголема закана за хунтата која ја презеде власта пред речиси три години.
Засега се чини дека хунтата ќе издржи. Но, режимот, сепак, се соочува со решителни непријатели на неколку фронтови. Државниот удар ја врати земјата со децении наназад: здравствените и образовните системи се распаднаа, стапките на сиромаштија вртоглаво пораснаа и валутата драстично падна. Повеќе од 2,5 милиони луѓе се внатрешно раселени, а крајот на кризата не е на повидок.
6. Етиопија
Етиопија ја започна 2023 година со добри вести, но ја заврши со многу страв. На почетокот на годината, бруталната војна чиј центар беше најсеверниот регион Тигре, завршуваше. Тиграјските бунтовници кои се борат против федералните сили, заедно со милициите од регионот Амхара, според некои проценки убиле стотици илјади луѓе.
Тиграјските сили речиси маршираа кон главниот град Адис Абеба пред набрзина да се повлечат. Федералните сили потоа постепено ги опколија Тиграјците, а етиопскиот премиер Аби Ахмед склучи договор со регионалните водачи за да ја зацврсти својата победа. Договорот од ноември 2022 година му донесе олеснување на Тиграј, но и го постави теренот за борба на друго место.
Тензиите дополнително се зголемија во октомври, кога Абиј го потврди „правото“ на Етиопија да пристапи до морето, нагласувајќи го нејзиното историско право на брегот на Црвеното Море. Регионалните лидери ги толкуваа овие изјави како имплицитна закана за заземање на дел од Еритреја, чие отцепување од Етиопија во 1991 година ја остави последната без излез на море. Оттогаш, Аби јавно вети дека нема да изврши инвазија, иако немаше смирување на тензиите.
Етиопија можеби не планира итна воена акција, но сите вклучени страни се полни со недоверба и мобилизираат сили и складираат оружје, така што постои сериозен ризик од избивање на конфликт.
7. Сахел
Во 2023 година, војската на Нигер го собори Мохамед Базум, реформист, пријател на Западот претседател, консолидирајќи ја воената власт во регионот Сахел – по државните удари во Мали и Буркина Фасо. Бранот удари најавува ново поглавје во кризата која датира од најмалку 2012 година.
Јавното незадоволство од несигурноста делумно ги поттикна државните удари и поддршката за водачите на хунтата. Во 2020 и 2021 година, група полковници предводени од Асими Гоита извршија серија преврати во Мали, консолидирајќи ја власта. Следеа државни удари во Буркина Фасо, поттикнати од гневот поради џихадистичките масакри на војниците, а потоа и во Нигер.
Неизвесно е што ќе се случува понатаму. Кој и да ја има власта во Сахел ќе му треба многу повеќе отколку само да се бори.
8. Хаити
Хаиќаните се надеваат дека странските сили кои ќе пристигнат на почетокот на 2024 година ќе се справат со хипер-насилните банди кои ја растурија земјата во изминатите неколку години.
Повеќе за големата хуманитарна криза на Хаити прочитајте ТУКА.
9. Ерменија и Азербејџан
Минатата година, громобранската офанзива на Азербејџан во Нагорно-Карабах поттикна егзодус на речиси сите што живеат таму – повеќе од 100.000 луѓе. Прашањето оваа година е дали Азербејџан ќе продолжи понатаму или ќе успее да најде начин за мир.
10. САД и Кина
Состанокот меѓу американскиот претседател Џо Бајден и кинескиот претседател Си Џинпинг во ноември требаше да ги одмрзне нивните односи, но изборите во Тајван и тензиите во Јужното Кинеско Море може да го стават на тест.
Пекинг и Вашингтон веќе подолго време се обидуваат да ги намалат тензиите. Кси сака да се фокусира на болната кинеска економија и да ги спречи дополнителните трговски ограничувања на САД, а администрацијата на Бајден бара смирување пред изборите во САД во 2024 година.
Засега најголемата опасност е веројатно судир на кинески и американски авиони или бродови. Според Пентагон, бројот на ризични средби во последните две години ги надминал оние во претходните две децении.
