Анатомија на една институционална катастрофа
Пред вас е составот на Националната комисија за УНЕСКО за Северна Македонија – 23 лица кои ја држат судбината на Охридско-Струшкиот регион во свои раце. Но кој се всушност овие луѓе и зошто нивната работа претставува најголемата бирократска пречка за развојот на нашето светско наследство?
Проблемот со стручноста: Каде се архитектите?
Три архитекти за цела Македонија?
Од 23 члена на комисијата, едвај можете да најдете три лица архитекти-урбанисти, а останатото е под знак прашалник. Ова е алармантен податок кога се знае дека комисијата треба да донесува одлуки за:
- Урбанистичко планирање во заштитените зони
- Архитектонски интервенции на историски објекти
- Просторно уредување на светското наследство
- Градежни дозволи за комплексни проекти
Како може комисија без соодветна стручна структура да донесува квалитетни одлуки за така сложени прашања?
Големата помпа од 2019 – Резултат: Хаос
Од заштита до блокада
Во 2019 година се крена голема помпа за заштитата на Охрид и Струга од УНЕСКО. Властите гордо најавија формирање на комисија која ќе ги заштити нашите светски вредности. Резултатот? Комисија која уште повеќе створи проблеми отколку што реши.
Зошто се случи ова?
Затоа што ваков конгломерат од комисија се покажа крајно нефункционална. Наместо заштита, добивме:
- Бирократски лавиринт каде предметите се губат
- Годишно чекање за основни одлуки
- Блокирање на развојот наместо негова стимулација
Случајот “Охридски аеродром”: Симбол на неефикасноста
Кога владата мора да интервенира за основна работа
Најилустративен пример за катастрофалното функционирање е случајот кога АД Аеродроми Македонија бараше мислење за реновирање на Охридскиот аеродром “Свети Апостол Павле”.
Што се случи?
- Комисијата со месеци не даваше никакво мислење
- Проектот застана во мртва точка
- По интервенција на владата, претседателката Беса Татеши конечно ја свика седницата
- Мислењето беше дадено дури по политички притисок
Ова не е нормално функционирање на институција!
Статистиката на неуспехот
Две години – пет седници
Во изминатите две години, оваа комисија одржа едвај 4 до 5 седници. За споредба, ова значи:
- Помалку од 3 седници годишно
- Една седница на секои 4-5 месеци
- Стотици нерешени предмети што чекаат
Безброј барања испратени до Националната комисија за УНЕСКО за Македонија чекаат подобри времиња и милост на претседателката Беса Татеши да ја свика комисијата и да дојдат на дневен ред за решавање.
Проблемот со составот: Има се и сешто
Од директори до новинари – сите се експерти за УНЕСКО?
Во постојната комисија има се и сешто:
- Директори на научни установи (кои треба да даваат мислења, а не да одлучуваат)
- Невладини организации (без јасна стручна компетентност)
- Новинари (што прават во комисија за архитектура и урбанизам?)
Таквиот однос на своевидна системска глупост треба да престане!
Решението: Професионализација и ефикасност
Како да се излезе од институционалниот лавиринт
Премиерот на владата на РСМ мора да најде соодветно решение за ново законско решение:
РАСФОРМИРАЊЕ на постојната комисија
Тековната структура покажа дека е неспособна за ефикасна работа.
ФОРМИРАЊЕ на професионална комисија
Во рамките на владата или Министерството за транспорт, каде:
- Членовите ќе бидат во редовен работен однос
- Во опис на работната обврска ќе биде исклучиво решавање на предмети поврзани со УНЕСКО
- Ќе има јасни временски рокови за решавање
- Ќе одговараат за својата неефикасност
ЈАСНА ПОДЕЛБА на надлежностите
Институциите треба да даваат мислења, а не да одлучуваат:
Мислења ќе даваат:
- ЈУ Хидробиолошки институт
- НУ Завод и музеј Охрид
- НП Галичица
- МПЦ ОА и ИВЗ
Овие мислења ќе бидат составна документација на барателот до комисијата за УНЕСКО на РСМ.
Претставниците на истите институции НЕ треба да бидат и членови на комисијата!
Итни мерки што треба да се преземат
1. Законска интервенција
- Донесување на нов закон за УНЕСКО комисијата
- Расформирање на постојната структура
- Воспоставување на професионални критериуми
2. Кадровска реорганизација
- Назначување на стручни лица со релевантно образование
- Воспоставување на редовни работни места
- Јасни описи на работни задачи
3. Процедурални реформи
- Задолжителни временски рокови за решавање
- Транспарентни процедури
- Редовно известување за работата
4. Контрола и одговорност
- Систем за следење на ефикасноста
- Санкции за неисполнување на обврските
- Јавно известување за работата
Заклучок: Доволно е со институционалната комедија!
Националната комисија за УНЕСКО за Северна Македонија во моментов е пример за сè што не треба да биде една државна институција:
Некомпетентна – без соодветни стручни кадри
Неефикасна – 5 седници во 2 години
Неодговорна – блокира развој наместо да го стимулира
Нетранспарентна – работи по милост на претседателката
Охридско-Струшкиот регион заслужува професионална институција што ќе ја штити и промовира неговата вредност, а не бирократска пречка што ја блокира секоја иницијатива за развој.
Времето е да се стави крај на оваа институционална фарса и да се воспостави систем што навистина функционира во интерес на граѓаните и заштитата на нашето светско наследство!
Секој ден на каснење е ден на загуба за развојот на регионот и кредибилитетот на македонските институции.
Сашо Денесовски
