Леукемијата е малигно заболување на коскената срцевина, односно нејзините клетки кои мутираат и не можат да се развиваат и функционираат нормално. Постојат неколку видови на леукемија, а методот на лекување се разликува во зависност од тоа од кој тип боледува пациентот.
Леукемијата или ракот на крвта, за разлика од другите видови на рак, генерално не создава видлива маса, односно тумор кој е лесно видлив. Леукемијата потекнува од грчките зборови – leukos, што значи бело и haima, што значи крв. Леукемијата главно се однесува на мутирани бели крвни зрнца, но понекогаш може да бидат црвени крвни зрнца, како и крвни тромбоцити.
Зошто се јавува леукемија?
Оваа болест потекнува од ДНК на клетките на коскената срцевина. ДНК има улога да и кажува на клетката кога и како да расте, како да се развива и кога да умре. Кај леукемијата се случува ДНК да им дава ‘погрешни’ упатства на клетките, кои потоа се развиваат со мутација и во прекумерна количина. Сепак, сè уште не е точно познато што ја предизвикува оваа мутација на клетките на коскената срцевина.
Како што се вели, секој може да добие леукемија. Сепак, истражувањата покажаа дека луѓето кои се изложени на одредени фактори имаат поголеми шанси да се разболат од другите. Луѓето кои претходно биле лекувани од рак и биле подложени на зрачење или хемотерапија имаат поголема веројатност да развијат некој вид леукемија.
Ризици од леукемија
Луѓето кои пушат активно или пасивно може да имаат зголемен ризик од развој на оваа болест, како и луѓе кои биле изложени на индустриски хемикалии кои се користат во градежни материјали и некои хемикалии за домаќинство, како што се бензен и формалдехид.
Ако некое лице страда од одредени генетски нарушувања, како што се неврофиброматоза, синдром Klinefelter, Schwachman-Diamond синдром и Даунов синдром, тие може да имаат зголемен ризик од развој на леукемија.
Истражувањата покажаа дека некои видови леукемија можат да се појават во семејствата, односно да бидат наследни. Сепак, ова не може секогаш да биде случај, така што може да се направи генетско тестирање за да се процени ризикот од добивање на оваа болест.
Видови на леукемија
Видот на леукемијата се одредува според тоа колку брзо болеста напредува, дали се проширила надвор од клетките на коскената срцевина и лимфните јазли и кои крвни клетки ги зафатила. Некои видови леукемија се почести кај децата, а некои се почести кај возрасните.
Така, постои класификација на леукемијата која може да се подели во две групи: оние кои се одредуваат според брзината со која болеста напредува и оние кои се однесуваат на клетките кои се зафатени.
1. Леукемии според брзината на прогресијата на болеста:
• Акутна леукемија – клетките на леукемијата брзо се делат и болеста брзо напредува. Ако некое лице има акутна леукемија, ќе се чувствува болно неколку недели по формирањето на клетките на леукемијата. Овој тип на леукемија е опасен по живот и бара итен третман, а воедно е и најчестиот облик на рак кој се јавува кај децата.
• Хронична леукемија – кај овој тип на леукемија клетките се однесуваат и како незрели и како зрели крвни зрнца. Некои клетки се развиваат до точка каде што функционираат речиси идентично со „оригиналните“ клетки, но не го прават тоа како „вистинските“ клетки кои се развиле нормално. Со хронична леукемија, симптомите можат да бидат невидливи со години, а почеста е кај возрасните отколку кај децата.
2. Леукемија според типот на засегнатите клетки:
• Миелоидна леукемија – влијае на миелоидните клетки, кои кај здравите луѓе подоцна се развиваат во црвени и бели крвни зрнца и тромбоцити.
• Лимфоцитна леукемија – влијае на лимфоцитите лоцирани во лимфното ткиво, кое е дел од имунолошкиот систем.
3. Леукемија според брзината на прогресијата на болеста и според типот на клетката:
• Акутна лимфоцитна леукемија (АЛЛ) – е најчест тип на леукемија кај деца, тинејџери и лица до 39 години, но може да се појави кај возрасни без разлика на нивната возраст.
• Акутна миелоидна леукемија (АМЛ) – најчест тип на акутна леукемија кај возрасните, а најчесто се јавува кај лица постари од 65 години, но може да се појави и кај деца.
• Хронична лимфоцитна леукемија (ХЛЛ) – најчеста хронична леукемија кај возрасните, особено кај оние над 65 години, а симптомите може да не се појават неколку години.
• Хронична миелоидна леукемија (ХМЛ) – почеста е кај возрасни постари од 65 години, но може да влијае на возрасни од која било возраст и ретко се јавува кај деца, а може да потрае и до неколку години за да се појават првите симптоми.
Симптоми на леукемија
Леукемијата може да заболи секого, но често од првата фаза на болеста до појавата на првите симптоми трае долго време. Во зависност од видот на леукемија, симптомите исто така се разликуваат, но некои општи вклучуваат:
• Зголемен замор како и лесно заморувачки
• Треска или ноќно потење
• Чести инфекции
• Скратен здив
• Бледа кожа
• Необјаснето губење на тежината
• Болка или осетливост во коските и/или зглобовите
• Болка или чувство на ситост под ребрата на левата страна
• Отечени лимфни јазли
овие на вратот, пазувите, препоните или стомакот
• Зголемена слезина или црн дроб
• Лесни модринки и крварење, вклучително и крварење од носот, крварење на непцата
• Исип што изгледа како ситни црвени точки на кожата или виолетови или затемнети дамки на кожата
Дијагноза
Резултатите од рутинските тестови на крвта може да укажуваат на тоа дека можеби страдате од акутна или хронична форма на леукемија и ќе бидат потребни дополнителни тестови. Така, дијагностичките прегледи може да вклучуваат:
1. Физички преглед
Лекарот го прегледува пациентот за симптомите и чувствува дали има отечени лимфни јазли, како и дали слезината или црниот дроб се зголемени, непцата се проверуваат и дали има крварење и оток, а кожата се испитува дали има осип. Исто така, непцата може да се испитаат за крварење и оток.
2. Комплетна крвна слика
Овој тест на крвта му покажува на лекарот дали пациентот има абнормални нивоа на црвени или бели крвни зрнца, како и тромбоцити.
3. Анализа на крвни зрнца
Дополнителни примероци од крв се земаат за да се проверат дали има маркери кои укажуваат на присуство на клетки од леукемија.
4. Биопсија на коскена срцевина
Ако се открие дека пациентот има абнормален број на бели крвни зрнца, тогаш може да се направи биопсија на коскената срцевина.
5. Лумбална или спинална пункција
Овде, примерок од ‘рбетната течност се тестира за да се види дали леукемијата се проширила на’ рбетната течност што го опкружува мозокот и’ рбетниот мозок.
6. Снимање и други тестови
Лекарот може да го испрати пациентот на рендген на граден кош, КТ или МРИ ако симптомите укажуваат дека леукемијата се проширила на коските, органите или ткивото.
Леукемија и третман
Сè уште нема лек за леукемија, но тоа не значи дека луѓето не можат да се излечат од неа. Како ќе изгледа третманот зависи од видот на леукемијата, но и од други фактори како што се возраста и целокупното здравје и дали болеста се проширила на други органи и ткива. Тоа е главно комбинација од неколку терапии.
Хемотерапијата е исто така најчеста форма на третман на леукемија, која вклучува употреба на хемикалии за убивање на клетките на леукемијата или спречување на нивната репродукција. Се користи и имунотерапија во која се земаат одредени лекови за зајакнување на имунолошкиот систем. Терапијата со зрачење користи високоенергетски зраци или Х-зраци за да ги убие клетките на леукемијата или да го запре нивниот раст. Целната терапија е метод кој користи лекови дизајнирани да нападнат одредени делови од клетките на леукемијата кои можат да го спречат размножувањето на клетките на леукемијата, да го прекинат снабдувањето со крв до клетките или целосно да ги убијат. Друга можност е трансплантација на матични клетки или коскена срцевина.
Три фази на третман на леукемија
Во зависност од видот на третманот, едно лице може да има долготраен третман или третман на леукемија во одредени фази. Генерално, третманот се состои од три главни дела: индукциона терапија, консолидација и терапија на одржување.
Целта на индукциската терапија е да убие што е можно повеќе клетки на леукемијата во крвта и коскената срцевина за да се постигне ремисија. При ремисија, бројот на крвни зрнца се враќа на нормално ниво, а во крвта нема клетки од леукемија, а сите знаци и симптоми на болеста исчезнуваат. Оваа терапија обично трае четири до шест недели.
Втората фаза од третманот, консолидација, има за цел да ги убие сите преостанати неоткриени клетки на леукемијата за да не се врати ракот. Обично се зема во циклуси кои можат да траат од четири до шест месеци.
Третата фаза е терапија на одржување. Во оваа фаза тие се обидуваат да ги убијат сите клетки кои можеби ги преживеале првите две фази за да спречат враќање на ракот, односно леукемијата. Оваа фаза трае околу две години.
Заклучок
Леукемијата е рак на крвта кој може да го зафати секое лице на која било возраст, а симптомите може да се појават години по почетокот на првата фаза на болеста. Иако не постои лек за леукемија, тоа не значи дека луѓето не можат да постигнат долготрајна ремисија. Но, тоа исто така не значи дека леукемијата не може да се врати по долг период на одмор. Неопходно е да се следат упатствата на лекарот и да се прими препорачаната терапија.
