Првите туристи од домати не беа ниту ревносни, ниту „скржави“ – напротив, трошеа сол. Но, не на Јадранот, туку во Грција. Беа со Југословените.
Таканаречените „домат туристи“ одамна му се трн во око на нашиот јужен сосед, особено на гостинот, за кој веќе пишувавме.
Со ова име ги означуваат оние туристи кои патуваат на море со полни фрижидери од месо, месни производи, овошје, зеленчук, цели закуски. Тоа, секако, значи дека тие трошат минимална сума на пари во продавниците, особено во рестораните.
Во оваа група спаѓаат и оние туристи кои во гостилница нарачуваат литар минерална вода за пет или десет луѓе, а потоа со часови инсистираат на тоа, поради што гостите „издуваат пареа од ушите“. Некои луѓе ги вклучуваат и оние кои носат целодневни оброци и грицки на плажа, и на кои мислам дека се најалергичните сопственици на брзи барови покрај брегот.
Во времето на поранешните колективни држави, за такви се сметаа главно туристите од Источна Европа, кои важеа за посиромашни, како и туристите „стискачи“ од западните земји. Денес, туристи од домати на Јадранот се претежно туристи од Босна и Херцеговина и Србија.
Како настанал терминот „домат турист“?
Сепак, дефиницијата за турист од домати, каква што ја знаеме денес, не е најточна. Имено, изразот настанал во 80-тите години на минатиот век, а се однесувал на српските туристи кои летувале во Грција.
Како што објаснува српскиот новинар Драган Гулиќ, во 1980-тите Грција стана популарна шопинг и туристичка дестинација, особено за Србите. „Нема да верувате, но првите туристи од домати кои дојдоа во Грција од поранешна Југославија воопшто не беа ревносни, па летуваа во Грција поинаку отколку дома. Во Грција наидоа на големи песочни плажи, кои никогаш ги немале дома – со исклучок на Улцињска во Црна Гора, па тие биле рај за децата кои не сакале да ја напуштат плажата ниту за време на ручек. Освен тоа, таму можеа да видат локални туристи, кои јадеа токму на плажите, но вие нарачавте цел пикник таму, што не беше наш обичај“, објасни Гулиќ за утринската програма на српската телевизија Нова.
Така српските мајки почнале да подготвуваат косила дома, ја носеле храната во грчки пекари, каде што ја готвеле во рерна, се разбира за плаќање, но ја печеле, па отишле да ја бараат и групата јадела на плажата. „Тоа беа туристи кои уживаа“, објасни Гулиќ. Практиката на уживање (во минатото дури и готвење) започна на плажа и со текот на времето се „надградуваше“.
„Во тоа време доматите во Грција имаа поинаков вкус од оние што ги јадевме во Југославија“, рече Гулиќ, „и беа евтини“. Затоа Србинките почнаа на големо да купуваат грчки домати, пиперки, а понекогаш и модри патлиџани и сос, бидејќи во Грција за време на одморот готвеа ајвар за зимата, кој потоа го носеа дома“.
Така во Грција (главно српските) туристите од поранешна Југославија се нарекуваат „домат туристи“. „За разлика од денешните туристи од домати, оригиналните туристи од домати беа целосно среќни и не штедеа бидејќи немаше да имаат доволно пари. „Значи со тој метод задржаа малку пари, но сепак го пуштија денарот во Грција. Не за угостителски услуги, туку за „шопинг“, особено фармерки и други работи, кои во тоа време не можеа да се набават во Југославија, но беа поскапи од Грција“, вели Гулиќ.
Значи првично, терминот не се однесуваше на некој што ќе дојде на одмор со вагон домашно подготвена храна, па дури ни југословенски турист кој се врати дома од Грција со товар храна (во случајов, ајварја) и „шопинг. ”
