Милица Тошиќ, експерт за екстремни ситуации, објаснува на кој начин моменталното време е невообичаено и екстремно – но зошто тоа е и предвесник на нашата иднина.
Претходниот викенд, во текот на ноќта и рано наутро меѓу сабота и недела, 13 и 14 јули, температурата требаше да падне и да им овозможи на Вршачани да се одморат и спијат пред уште еден топол ден, пишува Клима101.
Но, тоа не се случи во овој банатски град. Во текот на таа ноќ температурата не паднала под неподносливите 30 °C, што е речиси невидена појава за локални услови — цели 10 степени Целзиусови над границата што укажува на појава на т.н. тропски ноќи.
Имаше само една крајност во прашање во овој пеколен јули.
Откако го оставивме зад себе најтоплиот јуни во историјата на мерењата во нашата земја, сега сме сведоци на еден од најинтензивните и најдолготрајните топлотни бранови во историјата на мерењата во Србија, кој го тестира нашето здравје, економија, енергија, земјоделство, и нерви низ целата земја.
Започна на 7-ми јули и сè уште не е ни блиску до крај. И еве неколку податоци кои можеби најдобро ги илустрираат размерите на овој невиден настан.
Четири последователни денови со максимални температури над 40 °C се забележани во Ќуприја. Просечната максимална јулска температура во Ќуприја е 29 °C (што, патем, е веќе за 1,5 °C потопло од јулскиот просек во средината на минатиот век, што многу јасно ни кажува за влијанието на климатските промени).
Во овој период се забележани тропски ноќи низ целата земја, од Сомбор и Зрењанин, преку Белград и Панчево, до Лозница, Ниш и Врање. По рекордниот Вршац за време на еден екстремен викенд, најжешките ноќи беа во Белград и Нови Сад, поради феноменот на урбаниот топлински остров.
Дури и во Сјеница, традиционално еден од најстудените градови во земјава, кој се наоѓа на над 1.000 m надморска височина на висорамнината Пестер, досега се измерени шест последователни денови со температури над 30 °C.
Во Белград и Нови Сад се забележани 10 последователни тропски ноќи, а тој број ќе продолжи да расте
Сепак, потребно е да се зборува за Белград.
Иако во главниот град не се измерени највисоките температури во земјава, важно е да се истакне дека веќе поминаа 10 дена, а температурата ниту еднаш не се спуштила под 20 °C. Со други зборови, во Белград досега има девет последователни тропски ноќи.
За жал, тој тренд ќе продолжи, па лесно може да се случи во Белград да има полни две недели, а уште повеќе последователни тропски ноќи.
Но, не е само до тој праг: на 13, 14 и 16 јули минималните дневни температури во Белград беа над 27 °C.
Следењето на минималната дневна температура за време на топлотен бран е исто толку важно како и максимумот: посвежите ноќи му овозможуваат на човечкото тело да се опорави од топлинскиот стрес што го доживува во текот на денот поради екстремно високите температури, така што тропските ноќи се голем товар за телото. .
Причина за толку високите минимални температури се урбаните топлински острови, чиј ефект деновиве, покрај во Белград, се чувствува и во Нови Сад: во главниот град Војводина, исто така, 10 последователни денови траат тропските ноќи, а иако температурите не се толку високи како во Белград, неколку пати се движат околу 25 °C.
Што точно се топлотните бранови?
Топлотните бранови се метеоролошки настани за време на кои условите се натпросечно топли во споредба со она што вообичаено го очекуваме и долг временски период. Но, што точно е нормално?
Во метеорологијата, за да се идентификуваат екстремните временски услови, т.н деведесеттиот перцентил. Замислете дека имате 100 дена со максимални температури забележани за секој ден. Ако ги рангирате тие температури (т.е. денови) од најниска до највисока, деведесеттиот перцентил би бил температурата под која се наоѓаат 90 од тие 100 дена. Така, во овој случај, 10-те најтопли денови имаат температури над деведесеттиот перцентил.
Топлотните бранови се тогаш периоди во кои максималните дневни температури со денови се во тој опсег, т.е. потопли од 90% од историските температури за тој дел од годината. Тие всушност можат да се појават во текот на секоја сезона (оваа година, на пример, имаше топлотен бран во февруари кој траеше 8 дена), но летните топлотни бранови се најчести – и највидливи.
Причината за овој топлотен бран е антициклон, т.е. систем за висок воздушен притисок, кој со денови е неподвижен над подрачјето што ја опфаќа Србија и го блокира доаѓањето на постуден воздух од северозапад.
Овој топлотен бран е веќе потопол од претходниот рекордер по должина, топлотниот бран од јули 2012 година.
Дали овој топлотен бран е рекорд? Одговорот е да, на повеќе различни начини, но други рекордери од минатото ни помагаат да ја разбереме нејзината скала.
Имено, најтоплото лето досега во историјата на мерењата во Србија беше во 2012 година. Таа година во јули се случи и екстремен топлотен бран кој во просек траеше 12 дена, а во некои делови од земјава 15 дена (инаку просечната должина на топлотниот бран е 7 дена).
Засега останува да се види дали овој бран ќе го надмине по должина, но должината не е единствената релевантна мерка овде. На пример, во Белград, за време на топлотниот бран во 2012 година, минималната дневна температура никогаш не била повисока од 25,5 °C, додека годинава биле измерени повеќе од 27 °C, па тропските ноќи овојпат се дефинитивно „потропски“.
Дури и максималните дневни температури за време на тој топлотен бран беа нешто пониски: на пример, максималните температури во Белград беа во просек за 1 °C пониски од денешните.
Се разбира, овој топлотен бран сè уште трае и постојат сите шанси тој да трае подолго од досегашните рекордни 12 дена од јули, па ќе можеме да ги споредиме кога оваа жештина конечно ќе заврши, или барем ќе се намали на одредена поподнослива точка.
Досегашните научни сознанија велат дека, за жал, во иднина ќе доживуваме почести и поинтензивни топлотни бранови.
Според последниот извештај на Меѓувладиниот панел за климатски промени (IPCC), топлотните бранови поради климатските промени се почесто се појавуваат во текот на годината, дури и во делови од светот каде што претходно ги немало. Предвидувањата за климата покажуваат дека зачестеноста и интензитетот на овие настани ќе се зголемат до крајот на векот.
Овие сознанија важат и за Србија: во споредба со периодот од втората половина на минатиот век, кога просечниот број на топлотни бранови се случуваше беше помал од 1 годишно, денес имаме до 3-4 топлотни бранови само во лето. Особено се издвојуваат годините 2007, 2012, 2015, 2017 и 2022 година, со топлотни бранови кои траат околу 10 дена во текот на летото.
Проекциите на регионалните климатски модели укажуваат на зголемување на бројот на топлотни бранови во Србија, за 2-5 повеќе во одредени години, но и зголемување на нивниот интензитет, имајќи предвид дека уште поголем број тропски ноќи и денови со максимални температури се повисоки. се очекуваат 35 степени Целзиусови.
Посебно опасно е појавата на два или повеќе екстремни настани во исто време, каде типичен пример е топлотен бран и суша. Досегашните научни сознанија покажуваат дека сушите и топлотните бранови ќе се комбинираат сè почесто, не само во Србија, туку и во Европа, Австралија, неколку региони на САД, Кина и Индија. Истовремените топлотни бранови и суши често предизвикуваат поволни услови за пожари, бидејќи високите температури, ниската влажност на почвата и воздухот создаваат идеални услови за избувнување и ширење на пожарите.
Во меѓувреме, овој јули продолжува да руши непријатни рекорди. Ќе треба време за целосно разбирање, но едно е сигурно: овој топлотен бран ќе стане репер за идните екстремни летни услови. Барем, како што ни кажуваат проекциите, додека некој иден екстремен настан не го надмине во наредните години.
