Д-р Бобан Павловиќ од Рударско-геолошкиот факултет во Белград пишува за тоа колку енергијата на домаќинствата во Србија заостанува зад Европа – и што би можеле да направат државата и граѓаните за да ја забрзаат транзицијата.
Колку енергија трошиме за греење во Србија, а колку треба да потрошиме?
Можеби најлесниот начин да се покаже ова е преку споредба. Како што ни кажуваат научните сознанија, просечната потрошувачка на енергија за греење по станбена единица во Србија е поголема или е во ист опсег со потрошувачката во скандинавските земји – и покрај тоа што скандинавските земји се, се разбира, многу постудени, пишува Клима101. .
Речиси половина од домаќинствата во Србија користат огревно дрво за греење, а локалните системи за греење сочинуваат околу 75% од вкупното греење. Меѓу нив, најбројни се печките и печките на цврсто гориво, кои претставуваат застарени технологии кои се помалку ефикасни во споредба со посовремените системи за греење и локално испуштаат значителни количини на загадувачи во воздухот.
Кога станува збор за корисници-производители на електрична енергија, од над 2,5 милиони домаќинства, бројот на корисници на фотоволтаични панели е нешто поголем од две илјади (околу 0,1% од вкупниот број домаќинства).
Со други зборови, сегашната слика на домаќинствата во однос на клучните елементи за успешна транзиција ја става Србија на периферијата на Европа.
Во ЕУ енергетската транзиција на домаќинствата се планира со посебни директиви и регулативи
Се разбира, дури и во Европа процесот на енергетска транзиција во домаќинствата е само на почеток, вели Павловиќ.
Податоците покажуваат дека просечниот Европеец поминува 90% од своето време во затворен простор и користи енергија за греење, ладење, осветлување, работа на апарати за домаќинство и други апарати итн.
Во домаќинствата во ЕУ, над 60% од потрошувачката на енергија се користи за греење. Фосилните горива, првенствено природниот гас, но и нафтата и јагленот, сè уште играат клучна улога во греењето на зградите, со околу 42% од енергијата што се користи за греење во станбениот сектор.
Енергетската транзиција на домаќинствата е особено предизвикувачка за креаторите на политиките, бидејќи домаќинствата се исклучително различни по големина, навики, потрошувачка и ставови. Оваа транзиција е неопходна и важна поради големината на потрошувачката во овој сектор, како и негативните ефекти што ги има врз локалното загадување на воздухот и здравјето на локалната заедница.
„Просечната потрошувачка на енергија за греење по станбена единица во Србија е поголема или е во ист опсег како потрошувачката во скандинавските земји“, рече Павловиќ.
Регулаторниот пакет на ЕУ „Чиста енергија за сите Европејци“ е развиен преку систем на директиви и регулативи кои треба дополнително да го зајакнат спроведувањето на прокламираната климатска и енергетска политика. Овој пакет се фокусира на декарбонизација, обновливи извори на енергија (ОИЕ), подобрување на енергетската ефикасност и создавање конкурентен единствен европски енергетски пазар.
Иако самиот пакет „Чиста енергија за сите Европејци“ е од општа природа и им остава можност на државите да ги дефинираат патиштата за спроведување на политиките, индиректно е можно да се идентификуваат клучните елементи за успешна транзиција во домаќинствата:
– подобрување на енергетската ефикасност во домаќинствата преку енергетско реновирање на зградите, замена на застарени системи за греење, но и на електрични уреди во домаќинствата по истекот на нивниот корисен век.
– зголемување на учеството на ОИЕ во потрошувачката на домаќинствата, преку промовирање на соларни панели и топлински пумпи, на пр.
– создавање услови за домаќинствата самостојно да управуваат со нивната потрошувачка на енергија преку паметни уреди и системи за наплата на потрошувачката.
– развој и поддршка за создавање на т.н „енергетски заедници“, кои им овозможуваат на граѓаните да ги здружат силите во производството, дистрибуцијата и потрошувачката на енергија, а со тоа да ја зголемат локалната енергетска автономија.
А легислативата на Србија гази зад Европската Унија, но самата транзиција качи многу повеќе
Законодавството во Србија, како земја кандидат за членство во ЕУ, ја препознава важноста на енергетските политики засновани на рамката „Чиста енергија за сите Европејци“. Хронолошки гледано, беа донесени клучни закони или беа направени измени за усогласување една до две години по стапувањето во сила на нивните колеги од ЕУ.
Но, кога станува збор за реалната состојба – односно спроведувањето на политиките, Србија трча значително повеќе од тоа.
Еден од клучните проблеми несомнено лежи во помалата куповна моќ на граѓаните во однос на ЕУ. Овој проблем е препознаен во Србија и дефинирани се инструменти кои се присутни и во земјите на ЕУ, како што се стимулации за користење обновливи извори на енергија и зголемување на енергетската ефикасност, како и помош за ранливите домаќинства.
Меѓутоа, во практиката не стана широко применета и не даде значителни ефекти.
Во моментов, не постои јавен преглед на ефикасноста и целокупното влијание на постојните политики за поддршка на домаќинствата во енергетската транзиција во Србија. Оваа анализа секако би била корисна, бидејќи би обезбедила увид во ефективноста на инструментите за поддршка на домаќинствата. Исто така, би овозможило идентификација на можните недостатоци во маркетингот и промоција на нивните ефекти генерално на општинско ниво.
