Од клучно значење за нашиот електроенергетски систем зимава е работењето на ТЕ-ТО Скопје, што се покажа клучно и во 2021 година. Домаќинствата и јавниот сектор, пак, мора максимално рационално да ја користат енергијата и на тој начин да се остварат одредени заштеди кои ЕСМ ќе може да ги насочи кон индустријата, а треба и да се засили и максимално да се поедностави поставувањето на фотоволтаици на покрив, порачува во интервју за МИА, Александар Дединец, експерт од МАНУ во областа на енергетиката и животната средина.
– За жал, само луѓето од Министерството за економија и ЕСМ, ги имаат податоците за тоа колку точно количини на јаглен имаме и кои и колку енергенти можеме да увеземе по прифатливи цени. Она што можам јас да го кажам е дека ова ќе биде тешка зима не само за Македонија, туку за регионот и пошироко. Ретки се земјите кои имаат мали проблеми со кризата – вели тој.
Тој објаснува дека електраните на јаглен почнувајќи од 2011 година, па сѐ до 2021 година во континуитет го намалуваат своето производство на електрична енергија, па така ако во 2011 година произвеле околу 5600 гигават часови, а во 2021 година имаат произведено само околу 2100 гигават часови. Според Дединец, причините за ова се повеќе, почнувајќи од тоа дека ЕСМ со либерализацијата на пазарот не успеа да фати чекор со пазарот на електрична енергија, односно како се отвораше пазарот ЕСМ се откажуваше од тие потрошувачи и се насочуваше само кон потрошувачите на регулираниот пазар. Една од причините за намалувањето на производството е тоа што нема доволно јаглен, а и оној кој го има, според податоците на ЕСМ, е со многу ниска калорична вредност споредено со калоричната вредност на јагленот кој се копал пред 10 години.
– Работата на трите блока ќе зависи најпрво од тоа дали ќе се обезбеди увоз на јаглен и со која калорична вредност. Трите блока заедно со полна работна снага немаат работено одамна така што ова ќе биде вистински предизвик за ЕСМ. Дополнително, работењето на двата блока на ТЕЦ Неготино е неизвесно и ова претставува предизвик. Затоа од клучно значење за електроенергетскиот систем оваа зима е работењето на ТЕ-ТО Скопје, што се покажа клучно и во 2021 година. Ќе нагласам повторно дека оваа зима ќе биде вистински предизвик за одговорните луѓе во енергетските компании – вели Дединец.
Тој објаснува дека формирањето на цената на пазарот на електрична енергија е комплицирано и ретко кој од обичните граѓани може да го разбере.
– Ќе се обидам накратко само да кажам дека цената на пазарот на електрична енергија се одредува врз основа на технологијата која нуди највисока цена, што е спротивно од сите пазари кои ги знаеме. Имено, ако на пазарот има потреба да се обезбедат 100 гигават часови, a се нудат три електрани кои произведуваат електрична енергија – на пример соларни електрани кои произведуваат 20 гигават часови по цена од 20 евра за мегават час, електрани на јаглен кои произведуваат 70 гигават часови по цена од 70 евра за мегават час и електрани на природен гас кои произведуваат 10 гигават часови по цена од 200 евра за мегават час, цената на сите 100 гигават часови нема да биде просек од цените на секоја технологија, туку ќе биде 200 евра за мегават час. Токму ова е и причината за зголемување на цените на пазарот на електрична енергија. Ако се изостават електраните на природниот гас цената од 200 евра за мегават час ќе се намали на 83 евра за мегават час. Така што ако ова се случи цените за стопанството драстично ќе се намалат.
Другата опција е да работат ТЕ-ТО и ТЕЦ Неготино кои ќе испорачуваат енергија за компаниите. Но, мора да биде јасно дека ова нема да е лесен процес. Секоја компанија која има излезено на слободен пазар има свој снабдувач со електрична енергија со кој има потпишано договор, па треба да се види како ќе се решат и овие договори. Домаќинствата и јавниот сектор мора максимално рационално да ја користат енергијата и на тој начин да се остварат одредени заштеди кои ЕСМ ќе може да ги насочи кон индустријата. Мора да се засили и максимално поедностави поставувањето на фотоволтаици на покрив, кое ќе има одреден придонес кон ублажување на ценовниот шок – објаснува експертот.
Тој вели дека одлична можност е снабдувањето на гас за ТЕ-ТО од Србија доколку успеат преговорите, бидејќи и Србија се снабдува со природен гас од Газпром. Единствено, додава Дединец, Газпром ќе треба делот од гасот што ќе биде наменет за работење на ТЕ-ТО наместо до Србија да го дистрибуира кај нас преку гасниот интерконектор со Бугарија, кој руската компанија го има закупено до 2030 година. Интерес за тоа има и Србија која има недостиг на електрична енергија што треба да ја обезбеди од увоз.
Дединец не верува дека за домаќинствата ќе има рестрикции.
– Ако се види кои се потребите на универзалниот снабдувач во последните неколку години и колку енергија произведува ЕСМ ќе се види дека има доволно енергија за домаќинствата и за малите потрошувачи. Но, овде има еден проблем, а тоа е што има најави кај универзалниот снабдувач да се вратат одредени потрошувачи кои ќе ги зголемат потребите на универзалниот снабдувач, а тоа значи дека ЕСМ ќе мора да произведува повеќе од она што има произведено во последните три години. Затоа ќе повторам уште еднаш, тоа ќе биде вистински предизвик – вели тој.
МАНУ изработи Стратегијата за развој на енергетиката до 2040 година која се базира на пет столбови од кои еден е сигурност во снабдувањето. Како индикатор во овој столб е ставена увозната зависност, која е драстично зголемена во последните 15 години и тоа за речиси 20 проценти поени, односно во 2021 година зависност е над 65 отсто. Тоа значи дека 65 проценти од потребната енергија ја увезуваме што е загрижувачки. Со Стратегијата се предвидуваат големи инвестиции, пред сз, во соларни и ветерни електрани, со што увозната зависност би се намалила на 55 отсто, со тенденција за дополнително намалување.
– Никој не можеше да предвиди дека цената на електричната енергија толку ќе се зголеми, но она што го предвидува Стратегијата и што во неколку наврати го потенциравме е дека цената на пазарите на електрична енергија по 2020 година ќе оди над 100 евра за мегават час, нешто што беше незамисливо кога се правеше стратегијата, затоа што цената во периодот 2010-2020 се движеше од 30-55 евра за мегават час. Стратегијата е за развој на Македонија, но беше анализирано, и тоа со научни алатки, што ќе се случува во ЕУ, особено со јаглеродниот данок кој моментално исто така значително учествува во цената на електрична енергија. Стратегијата е за период од 20 години и во првите години не беше предвидено да се реализираат некои големи проекти, туку да се подготвуваат проекти за од 2023-2024 година да се започне со реализирање. Она што е напишано во Стратегијата во голем дел се реализира, но се уште е рано да се носат заклучоци. Засега се оди во добра насока – вели Дединец.
Тој советува дека мора да бидеме мудри, зашто природниот гас е енергенсот кој моментално ги прави најголемите проблеми. Прекинувањето на неговата испорака ќе значи пораст на цените на другите енергенси, сѐ е поврзано. Вели дека ќе има негативно влијание врз животната средина, но ако проблемите се само за оваа година, тогаш граѓаните не треба да стравуваат.
– Долг е списокот на мерки кои може да се преземат од страна на граѓаните, но мислам дека треба да се биде сериозен и да се излезе со три-четири препораки за да не ги збунуваме дополнително затоа што и онака се збунети. Не треба да излегуваме со препораки да се исклучуваат полначите за мобилни кога не се полнат телефоните затоа што зборуваме за минорни заштеди. Главно треба да се фокусираме на греењето и да се заменат панелките, греалките, па и термопечките со инвертер клима уреди. И покрај тоа што цената на електричната енергија е зголемена нема поевтино загревање на домовите од инвертер клима уреди. Сметам дека и треба да се засилат субвенциите за инвертер клима уреди.
Загревањето на топла вода е втората препорака за која што сакам да зборувам. Користењето на малите бојлерчиња кои се користат во кујните да се сведе на минимум или да се исклучат, ако има можност за тоа. Големите бојлери да се полнат само на евтина струја и тоа не мора да се вклучуваат од 10 навечер до 7 наутро, туку само два часа. Тоа може да се направи со тајмери кои сега се продаваат по цена од 200-300 денари. Фрижидерите за длабоко замрзнување да се исклучат. Ова носи заштеди од 500 до 1000 денари во сметките. Осветлување, да се заменат светилките со лед светилки кои сега ги има и по цена од 50 денари – препорачува Дединец.
Валентин Јанковски, МИА
фото: Дарко Попов
Александар Дединец, фото МИА
