Не многу од нив се уште се живи. Поранешните затвореници од Аушвиц ќе бидат единствените кои ќе раскажуваат приказни таму во понеделник, додека кралевите, претседателите и премиерите ќе слушаат само тивко.
Повеќе од 50 државни делегации, главно од највисоко ниво, ќе се соберат на комеморативната церемонија по повод 80 години откако војниците на Црвената армија го ослободија најстрашниот од логорите на смртта. Аушвиц стана симбол на холокаустот што нацистичка Германија го изврши врз шест милиони Евреи, од кои еден милион починаа токму на тоа место од 1940 до 1945 година.
Официјални лица на музејот на местото на поранешниот концентрационен логор Аушвиц I и логорот за истребување Аушвиц-Биркенау, изграден во окупирана Полска во близина на градот Освиечим, изјавија дека овојпат не сакаат говори на политичарите.
Само преживеаните ќе раскажуваат – а од нив ќе дојдат педесетина – веројатно на последната голема комеморација, каде што ќе ги има во значителен број.
Меѓу светските лидери кои ќе дојдат на комеморацијата ќе бидат францускиот и германскиот претседател Емануел Макрон и Франк-Валтер Штајнмаер, таму ќе биде и британскиот крал Чарлс Трети, а ќе учествува и хрватската делегација предводена од премиерот Андреј Пленковиќ.
„Нема да има политички говори“, рече Пјотр Цивињски, директор на Меморијалот и музеј Аушвиц-Биркенау, во неодамнешното интервју за Гардијан.
„Сакаме да се фокусираме на последните преживеани кои се меѓу нас и на нивната приказна, нивната болка и траума и на моралните обврски што ни ги оставаат“, додаде тој.
А ги има сè помалку бидејќи повеќето од нив се многу стари и често со лоша здравствена состојба.
Преживеаните кои зборуваат пред годишнината за агенцијата Франс прес ја нагласуваат важноста да се зачува сеќавањето на она што се случило кога тие повеќе нема да бидат живи сведоци. Тие исто така предупредуваат на растечката омраза и антисемитизам во светот и зборуваат за нивните стравувања дека историјата ќе се повтори.
Еден ослободител е во војна со друг
Актуелната политика ги попречува подготовките за меморијалната церемонија. Полскиот премиер Доналд Туск неодамна изјави дека секој израелски политичар, вклучително и премиерот Бенјамин Нетанјаху, може да дојде во Полска без страв од апсење, иако Полска е членка на Меѓународниот кривичен суд (МКС), кој издаде налог за апсење на Израелците. премиер.
Цивињски целата ситуација ја нарече „медиумска провокација“ за „Гардијан“ затоа што вели дека нема индикации дека Нетанјаху некогаш планирал да присуствува на церемонијата. Израелската делегација ќе ја предводи министерот за образование.
Русија, иако поранешна ослободителна војска, не беше поканета поради војната во Украина.
Цивињски нагласи дека и Русите и Украинците служеле во Црвената армија која го ослободила кампот и дека конфликтот во Украина е „војна што ја води еден ослободител против друг“.
Не станува збор за покана на која било руска делегација во сегашната клима, рече тој.
Руската делегација секоја година учествува на церемонијата, а ова е трета година како не е поканета.
Директорот на музејот Аушвиц-Биркенау отфрли какви било паралели меѓу злоделата на Русија во Украина и нападот на Израел врз Газа.
„Се обидувам да го одвојам Аушвиц од политиката и барам од политичарите да не влегуваат во Аушвиц со политика. Но, ситуацијата е, се разбира, сосема поинаква“, рече тој.
Војната во Украина е „напад од една земја врз невина и независна земја“, а Израел, со војната во Газа, иако е „трагична“, „се обидува да се заштити од огромен терористички напад“, рече тој. .
Седум илјади преживеани
Како што Советите се приближуваа до Аушвиц во јануари 1945 година, германските СС принудија 60.000 затвореници да маршираат кон запад, познат како Марш на смртта.
Пред да побегнат, нацистите се обидоа да ја уништат нивната фабрика на смртта, кревајќи ги во воздух гасните комори и крематориумите во Биркенау.
На 27 јануари, Црвената армија пристигнала на местото на „апсолутното зло“, наоѓајќи околу 7.000 преживеани таму.
ОН го прогласија тој ден за Меѓународен ден на сеќавање на холокаустот.
Во најголемата фабрика за смрт во Втората светска војна, точниот број на загинати не е познат со сигурност, но историчарите проценуваат дека околу 1,1 милион мажи, жени и деца, од кои околу еден милион биле Евреи, биле егзекутирани или умреле од болест , глад и исцрпеност.
Останатите беа претежно Полјаци, Роми и руски затвореници.
Аушвиц-Биркенау стана најцрното место за егзекуција на Евреите во рамките на нацистичкото „Конечно решение“.
Местото, впишано на списокот на светско наследство на УНЕСКО, го посетуваат околу два милиони луѓе секоја година.
Никогаш не заборавајте
Околу четириесет преживеани се согласија да разговараат со агенцијата Франс прес во пресрет на годишнината. Од 15 земји, од Израел до Полска, Русија и Аргентина, од Канада до Република Југославија, ги раскажаа своите приказни.
„Како светот може да дозволи Аушвиц“ прашува 95-годишната Марта Нојвирт од Сантијаго, родена во Унгарија. Таа имала 15 години кога била пренесена во Аушвиц.
Џулија Валах, која денес има речиси 100 години, тешко зборува за тоа што и се случило. Парижанката во последен момент била симната од транспортот до гасната комора. Но, колку и да и е болно да сведочи за ужасите, таа не се откажува.
Како и Нафтали Фурст, 92-годишен маж роден во Братислава, кој со години ги посетува Германија, Австрија и Чешка за да им ги пренесе спомените на младите за и тие „никогаш да не заборават што се случило“.
Французинката родена во Полска, Естер Сено (97) и ветила на својата сестра која умира дека „ќе зборува за тоа што ни се случило…да не нè заборави историјата“. Затоа, во декември таа придружуваше група млади луѓе во Биркенау.
За многумина, сведочењето му даде смисла на животот откако ги видоа нивните родители испратени во гасни комори, браќата или сестрите понесени од глад, исцрпеност, болест. Многумина дури по војната дознале дека ги изгубиле целото семејство.
Осумдесет години подоцна, дали нивните сведоштва имаат некаква корист? На новинарите им велат дека се повредени и загрижени за состојбата во светот.
За некои оваа ера потсетува на триесеттите години на минатиот век.
Од Италија предводена од Џорџија Мелони, лидер на партијата „Браќата на Италија“ до подемот на Алтернатива за Германија (АфД), враќањето на екстремната десница ги преплаши.
„Сегашноста е многу мрачна“, вели Виенецот Ерих Ричард Финшес (97), преживеан од Аушвиц-Биркенау кој со чудење ја гледаше историската победа на Партијата на слободата (FPÖ) во Австрија. Тој вели дека австриските гласачи биле измамени на ист начин како што Адолф Хитлер – роден во Австрија – некогаш ги измамил Германците.
