Почетокот и пајажината на урбаната мафија во Охрид – критичка анализа
Охрид, градот кој веками се гордее со својата богата историја и културно наследство, во последните децении се соочува со сериозни предизвици поврзани со развојот на организираниот криминал. Оваа појава, која локално се нарекува “урбана мафија”, претставува сложен феномен кој ги има своите корени во социо-економските промени што ги зафатија градот во транзициониот период.
Историски контекст и корени на проблемот
Појавата на организираниот криминал во Охрид не е изолиран феномен, туку е дел од пошироките процеси што ги зафатија целиот Балкански регион во периодот на политичките и економските транзиции во 1990-тите години. Распадот на социјалистичкиот систем и преминот кон пазарна економија создадоа правен и институционален вакуум кој беше искористен од страна на различни криминални групи.
Во случајот на Охрид, географската позиција на градот игра клучна улога. Близината до албанската граница, како и позицијата на важни транспортни патишта, го направија градот атрактивен за активности поврзани со шверцување и други форми на организиран криминал. Охридското Езеро, со својата продолжена брегова линија и бројни заливи, дополнително ги олесни активностите кои бараат дискретност.
Социо-економски фактори
Економската криза која ја зафати земјата во транзициониот период создаде плодна почва за развој на паралелни економски структури. Високата невработеност, особено меѓу младите, и недостигот на легитимни економски можности, многумина ги натераа да бараат алтернативни извори на приходи. Оваа ситуација ја искористија организираните криминални групи кои понудија “брза” заработка преку вклучување во нивните активности.
Туристичкиот бум во Охрид, иако економски корисен, исто така создаде нови можности за перење пари и други форми на финансиски криминал. Инвестициите во туристичката инфраструктура честопати се користеа како маска за легализирање на средства од сомнително потекло.
Структурни карактеристики на урбаната мафија
Урбаната мафија во Охрид се разликува од традиционалните претстави за организираниот криминал. Наместо хиерархиски организирани семејства, овде се работи за помалку формални мрежи кои се базираат на локални врски, роднински односи и регионални лојалности. Овие групи често се концентрираат околу специфични активности како што се:
Економски криминал: Илегални градежни активности, корупција во јавните набавки, даночни измами и злоупотреба на европските фондови се сметаат за главните извори на приходи на локалните криминални мрежи.
Шверцување: Географската позиција на Охрид го прави транзитна точка за различни форми на шверцување, од цигари и алкохол до дроги и оружје.
Рекет: Системот на принудно наплаќање “заштитна такса” од локалниот бизнис се смета за една од најраспространетите активности на урбаната мафија.
Предлабоки конекции во државните институции
Едната од најзагрижувачките карактеристики на урбаната мафија во Охрид се нејзините предлабоки конекции во клучните државни институции. Овие криминални групи успеале да воспостават широка мрежа на врски која се протега низ полицијата, јавното обвинителство и во последно време дури и во највисоките политички врвови.
Јавна тајна е дека во овој нелегален бизнис се перат милионски суми на евра кои завршуваат во џебовите на судии, политичари, полицајци и други јавни функционери. Оваа мрежа на корупција создала паралелен систем на власт кој функционира наспроти законските рамки и демократските принципи.
Полицискиот апарат: Инфилтрирањето на криминалните групи во полицијата е особено загрижувачко, бидејќи им овозможува на овие организации да добиваат навремени информации за истражните акции, да влијаат врз текот на истрагите, па дури и да ги елиминираат несаканите сведоци или конкуренти. Постојат сериозни индиции дека дел од полицајците не само што ја игнорираат криминалната активност, туку активно учествуваат во неа.
Јавното обвинителство: Корупцијата во обвинителството претставува уште поголема закана за владеењето на правото. Кога обвинителите се дел од корупциската мрежа, правдата станува илузија. Случаите се “заборавуваат”, докажувањата исчезнуваат, а обвиненијата се повлекуваат под различни изговори.
Политичките врвови: Најтревожниот развој е продирањето на криминалните интереси во највисоките ешелони на власта. Политичарите кои требаше да бидат чувари на законот стануваа дел од системот кој го крши. Милионските суми што се перат преку нелегалните канали финансираат политички кампањи, купуваат гласови и обезбедуваат позиции што им овозможуваат на криминалците да влијаат на донесувањето одлуки.
Влијанието врз локалната заедница
Последиците од активностите на урбаната мафија се далеку пошироки од непосредните материјални штети. Тие создаваат климат на страв и недоверба во институциите кој ја подрива основата на демократското општество.
Економски ефекти: Нелојалната конкуренција и монополизацијата на одредени сектори ја нарушува слободната пазарна економија и ги обесхрабрува легитимните претприемачи.
Социјални последици: Нормализацијата на насилството и корупцијата како начини за решавање проблеми создава долгорочни негативни ефекти врз социјалните вредности и моралот на заедницата.
Институционален кредибилитет: Перцепцијата за поврзаност помеѓу криминалот и властите ја намалува довербата во државните институции и го слабее владеењето на правото.
Предизвици за правосудниот систем
Борбата против урбаната мафија во Охрид се соочува со бројни препреки кои стануваат уште покомплексни заради длабоката инфилтрираност на криминалните структури во самиот правосуден систем. Кога оние што требаше да го бранат законот се дел од проблемот, правдата станува практично недостижна.
Корумпираноста во правосудниот систем не е повеќе само перцепција – таа е болна реалност која ја парализира целокупната борба против криминалот. Милионските суми што циркулираат низ нелегалните канали овозможуваат купување на “правда”, каде што исходот на судските процеси се определува не според законот, туку според големината на мито.
Заплашувањето на сведоците станува секундарен проблем кога обвинителите и судиите се дел од истата корупциска мрежа како и обвинетите. Недостигот на соодветни ресурси за истрага е само изговор кога постои недостиг на волја за спроведување на законот.
Дополнителен предизвик претставува и фактот што многу од активностите на урбаната мафија се движат во сивата зона помеѓу легалното и нелегалното, што го прави нивното процесуирање особено сложено, особено кога оние што требаше да ги процесуираат се дел од истиот систем.
Меѓународни димензии
Урбаната мафија во Охрид не е изолиран феномен. Таа е дел од пошироки регионални и меѓународни криминални мрежи. Врските со албанските криминални групи, како и со италијанската андрангета и другите европски организации, ја прават борбата против овој феномен уште покомплексна.
Заклучок и препораки
Борбата против урбаната мафија во Охрид бара сеопфатен пристап кој ќе вклучува не само репресивни мерки, туку и превентивни политики насочени кон подобрување на социо-економските услови. Неопходни се:
Зајакнување на институциите на правосудниот систем и нивна ослободување од политичките влијанија. Подобрување на економските можности за младите и создавање алтернативи на нелегалните активности. Поголема транспарентност во работењето на локалните власти и зајакнување на механизмите за контрола на корупцијата.
Само преку координирани напори на државните институции, граѓанското општество и меѓународната заедница може да се очекува успешна борба против овој деструктивен феномен кој ја загрозува не само безбедноста туку и иднината на овој историски град.
Охрид заслужува да биде запаметен по својата убавина и културно наследство, а не по сенките на организираниот криминал кои ја затемнуваат неговата репутација.
Сашо Денесовски
