Руски истражувачки новинар тврди дека режимот на рускиот претседател Владимир Путин лови, киднапира и апси обични луѓе, негови противници ширум светот.
Во својата статија за Њујорк Тајмс, Лилија Јапарова се присети како уредниците во ноември 2022 година побарале од неа да биде многу внимателна што јаде и пие и да престане да нарачува храна однадвор.
„Владимир Путин прави нешто што никој во светот не го забележува“, е насловот на нејзиниот специјален текст што го објави угледен американски весник.
– Не размислував многу за тоа. Но, набргу ја сфатив важноста на нивните совети кога само еден месец подоцна колешката Елена Костјученко откри дека е отруена во Германија, веројатно тоа беше обид за атентат од страна на руската држава – вели Јапарова.
Како што рече таа, во меѓувреме ваквите приказни зачестија. Минатата година во Чешка беше малтретирана истражувачката новинарка Алеша Мароховска, а во февруари во Шпанија беше пронајдено изрешетаното тело на рускиот пилот Максим Кузминов кој со хеликоптер Ми-8 пребегна во Украина. Во двата случаи се претпоставуваше дека е вмешан Кремљ. Руските опозиционери знаат дека се цел на руското разузнавање дури и кога се во егзил.
Меѓутоа, не се само новинарите во опасност, туку и стотици илјади обични Руси кои ги напуштија своите домови затоа што не сакаа да имаат никаква врска со војната на Владимир Путин или беа протерани затоа што не ја поддржуваа доволно војната. И тие нископрофилни неистомисленици се исто така надгледувани и киднапирани, но тоа најчесто се случува во тишина, далеку од рефлекторите и често со премолчена согласност – или недоволна превенција – на земјата во која побегнале.
И тоа е најлошото: „Кремљ лови обични луѓе ширум светот и се чини дека никому не му е грижа“, пишува Јапарова.
Од почетокот на војната во Украина, новинарката собира информации за тоа како Русија ги прогонува своите неистомисленици. Нејзините извори се луѓе кои самите преживеале киднапирања и следења, водачи на руската дијаспора ширум светот и активисти за човекови права кои им помагаат, а најчесто зборуваат под услов да останат анонимни.
– Кремљ, се разбира, негира каква било вмешаност и вели дека не може да коментира што се случува со луѓето во другите земји. Но, има се повеќе докази – пишува Јапарова.
Таа даде неколку примери.
– Во Казахстан, на барање на Москва, беше уапсен гласовен тренер кој полуде во локалниот затвор. Во Црна Гора по наредба на Русија и во акција на Интерпол е затворена негувателка за стари лица. Една наставничка беше уапсена од ерменската гранична полиција откако на своите ученици им кажала за руските злосторства во Буча. Во мрежата на Кремљ се фатени и сопственик на продавница за играчи, индустријалец, панк рокер… Ова е глобална операција – вели Јарапова.
Таа истакна дека и во Британија се следат прогонетите.
– Има многу јасно видливи агенти на опозициските настани во Лондон, ми рече Ксенија Максимова, активистка против Кремљ. Руски разузнавачи беа испратени да ги следат дијаспорите во Германија, Полска и Литванија, вели Евгениј Смирнов, адвокат кој се занимава со случаи на предавство и шпионажа. Загрозени се и емигрантите во Рим, Париз, Прага и Истанбул. Списокот е долг – пишува Јапарова.
Новинарката продолжува да ги опишува подмолните методи што ги користеле руските агенти.
– Лев Ѓамер, прогонет активист во Полска, веќе две години добива пораки, наводно од неговата мајка. ‘Левушка, синко, многу ми недостигаш, кога ќе ме посетиш?’, ‘Сине, те чекам. Врати се брзо’ и слично. Но, тој ги игнорира овие пораки бидејќи неговата мајка Олга починала пред пет години. Друг руски иселеник, чии родители сѐ уште живи, но многу болни, му поверувал кога негувателката на неговите родители по телефон му кажала дека во нивната куќа има пожар. Тој побрза дома од Финска, но веднаш беше уапсен и измачуван во затвор – рече Смирнов.
Се разбира, никогаш немало пожар. Оние кои не успеале да се вратат во Русија со измама се постојано следени.
– Работничка во организација која ги поддржува правата на ЛГБТК луѓето се шетала низ нејзината населба во Тбилиси, Грузија, кога забележала дека ја следи дрон. Брзо се вратила да се сокрие во својот стан, но сепак го слушнала зуењето. Тогаш забележала дрон во близина на нејзиниот балкон – пишува Јапарова.
Земјите каде што дисидентите нашле засолниште често се соучесници
– Понекогаш локални полицајци вршат надзор во име на нивните руски колеги. Во Казахстан, локалните специјални служби и помагаат на Русија да ги фати оние го избегнале мобилизација. Во Киргистан, полицијата користи технологија за препознавање лица за да ги идентификува оние што ги бара Кремљ, поради што луѓето ги напуштаат градовите и се упатуваат кон планините. Кога не им помагаат активно на Русите, локалните власти понекогаш многу бавно го прекинуваат следењето и малтретирањето – вели Јапарова.
Таков беше случајот со Сергеј Подситник, член на мрежата на починатиот Алексеј Навални и новинар кој ги истражуваше воените врски меѓу Русија и Иран. Во март оваа година, откако слушнал дека фабриката за дронови што ја разоткрил ќе биде санкционирана, се вратил во својот дом во Дуизбург, Германија кога забележал странец како демне зад аголот и го набљудува секое негово движење.
И неговиот колега забележал дека го набљудува истиот човек, но им требале дури две пријави за локалните власти да покренат истрага. Се чинеше дека полицијата во Дуизбург едноставно не можеше да разбере дека е можно нивниот град да биде под надзор по налог на Русија. Случајот набрзо бил затворен без да биде пронајден сторителот, што веројатно било грешка. Имено, Дуизбург е едно од местата, според „Dossier Center“, истражувачка организација со седиште во Лондон, од која агенти на руската воена разузнавачка единица вршеле саботажа во странство.
Потсетувањето сега е безбедно, но не сите имаа толку среќа. Луѓето понекогаш исчезнуваат без трага, а потоа се појавуваат во руските затвори. Невозможно е да се процени колку често тоа се случува, но изворите велат дека има многу случаи како оној на Лев Скорјакин, кој минатиот октомври беше однесен од неговиот хостел во Киргистан, ставен во автомобил и депортиран назад во Русија.
– Многу Руси во странство се ранливи и немаат никаква заштита. Во летото 2023 година, групите на граѓанското општество поднесоа петиција до Европскиот парламент да им помогне на луѓето кои одбија да се борат во војската на Путин да добијат документи, но немаше одговор. Политичкиот азил не се одбива само на луѓето кои избегнуваат регрутирање, туку и на активистите – понекогаш со монструозни аргументи дека ‘ситуацијата во Русија е нормална и може да сметате на правично судење’ – рече Маргарита Кучушева, адвокатка за имиграција во Кипар.
На прогонетите им помагаат само неколку организации за човекови права, кои постојано се на работ на затворање поради недостиг на средства. Од друга страна, Русија троши многу пари на прогнози кои ги обвинува за предавство и тероризам и параноично ги гони низ светот.
– Тие се во непосредна опасност. Нема поголема опасност светот целосно да заборави на овие луѓе и зошто тие ја напуштија својата земја на прво место – пишува новинарката на Медуза, Лилија Јапарова за Њујорк Тајмс.
