Точно во 11 часот на автобуската станица во Крушчица, село над Витез, пристигнува автобусот на Травниктранс, управуван од жена, четириесет и тригодишната Едина Трако. Тоа е само едно од вкупно петте патувања што Едина ги прави секој ден освен недела на релација Крушчица – Травник – Крушчица.
Едина го започнува своето прво патување во 6:20 часот кога патот Витеза и Травник носи многу луѓе на работа, но и деца на училиште, а последното во 19:15 часот од Травник кога ги носи средношколците дома од втора смена. . На лицето нема замор, само насмевка, ведар дух и желба за одговорно и навремено превоз на патниците до и од нивната дестинација.
Едина ги поминала категориите Ц и Д, ја напуштила претходната работа и пред неколку месеци седнала зад воланот на автобус, со што, како што вели, и го исполниле сонот и докажале дека жената може се да направи кога нешто сака.
Анадолија
„Ова е мојата желба од порано. Дури и кога бев девојче. Завршив средно училиште, се оженив. Дојдоа три деца. Но, никогаш не ја изгубив надежта дека еден ден ќе ги поминам сите категории и ќе ја остварам мојата желба што ја имав и размислував уште од дете“, ја започнува својата приказна за Анадолу Едина Трако.
Женската волја е важна
Иако Крушчица е позната по храброста на жените низ Босна и Херцеговина бидејќи нивните активности спречија изградба на мини хидроцентрали и уништување на животната средина, Едина признава дека нејзината одлука да седне зад воланот на автобус била како гром од сина за жителите од населбата каде што живее.
„Да бидам искрен, тоа е. Тие беа зачудени. Ми рекоа – ај што е поентата, имаш работа, не е баш за жена. Не е за оние кои ја немаат таа силна желба и волја и храброст. Ова е прва одговорност. И голема. Второто е обврска. Особено за една жена. Затоа што не е само возење. Има многу што треба да се внимава на сообраќајот и патниците. Затоа што, како што сум, јас сум многу одговорна за сите и еден патник, 57 од нив“, истакнува Едина.
Тој наведува дека има целосна поддршка во компанијата во која работи, но дека имало чудни реакции и од други колеги возачи, мажи.
„Што се однесува до моите колеги во компанијата, тие навистина ме прифатија во ТравникТранс. Им благодарам за тоа. Но, тоа беше изненадувачки во минливиот сообраќај. Многумина се изненадени, се вртат. Знаат и да зборуваат на телефон, па малку зачудено гледаат надолу кога ќе ме видат зад воланот. Доволно беше да им биде чуден на народот. Но, повеќе би рекол дека е дури и интересно што ме гледаат. Но, повеќето од сите се согласија. Ми даваат поддршка. Сепак, морам да нагласам дека таа поддршка навистина од никого на почетокот ја немав. Сите велеа – зошто, некои дури и се смееја, ме советуваа дека врвот не е за мене, дека не е за една жена. Но сето тоа е зад мене“, изјави Едина.
Таа смета дека во голема мера ги скршила предрасудите за жените во Босна и Херцеговина.
„Жената може да направи се. И имај брак и деца. Истото го правам и дома. Ги храниме телињата, сееме, сушиме сено… Јас правам се како другите жени. Плус работам во фирма. Како да успеам и да стигнам таму? Со добра организација тоа е можно. Шест дена сум зад воланот и повторно успеав да направам се. Организацијата е половина работа“, вели Едина.
Таа смета дека жените не треба да се задржуваат во обидите да го променат својот живот и дека тоа не е добар став со кој се среќава на почетокот.
“Тоа е лошо. Повторно велам каков совет би сакал да дадам на сите. И јас од почетокот немав поддршка од никого. Но, јас бев упорен, одлучен. И на сите жени би им кажала што имаат желба, што навистина чувствуваат дека можат да постигнат, секако не го загрозуваат семејството за да не го почувствува, се осмелува да го направи. И за мене беше број еден да не го загрозувам моето семејство. Целта во животот ми беше да имам семејство и моето семејство да биде заедно. Но, жените треба да бидат упорни, да го постигнат тоа што го сакаат. И јас не можев веднаш. И јас работев во фирма, па трчав и работев приватно, а кој ми се јави, работев да заработам и да го постигнам тоа што го сакам. Затоа што, на крајот на краиштата, тоа чини пари. Тоа чини време и пари и нерви и се. Зашто, колку пати треба да се појавиш пред комисија, каде луѓето се професионални и нормално нема да дозволат никој да потпише документ ако не си способен и ако не си го исполнил тоа што го бара, овие критериуми. Успеав да поминам“, изјави Едина.
Таа истакнува дека 24 години чекори кон својата конечна цел, седејќи зад воланот на автобусот и дека од тоа не се откажала ниту еден момент. Сепак, процесот на полагање на возачки испит беше потфат сам по себе.
„Од моментот кога ќе почне, потребни се неколку месеци. Мора да има празнина во полагањето меѓу категориите, Ц и Д. Има и полагање на тестови“, рече Едина.
Повик и шанса
Откако ја помина Д категоријата, Едина не чекаше ново работно место.
„Ми се јавија од компанијата ТравникТранс. Слушнаа за мене и ми дадоа шанса. Тие ми овозможија да се обидам да ја остварам мојата желба. Слушнаа дека тоа е моја желба и навистина им благодарам. Тоа е агенција за пофалба. Мило ми е и чест ми е што сум во таа агенција. Се надевам дека ќе бидам таму до пензија“, низ смеа рекла Едина.
Едина има посебен однос со нејзините најважни луѓе, патниците нели.
„Никогаш немаше никакви проблеми со патниците. Ја чувствувам таа насмевка и таа радост. Имаше чудење, но во позитивна смисла“, вели Едина.
Имало, вели, интересни и смешни ситуации.
„Неколку пати господа, мажите стануваат сериозни и прашуваат жена дали има појас, овој или оној. Но, сето тоа е шега. После, кога си заминуваат, честитаат и велат дека никогаш не сме имале подобро, поудобно и полежерно возење“, нагласува Едина.
На прашањето дали наскоро ќе ја видиме зад воланот и на некои други линии низ Босна и Херцеговина, Едина има јасен одговор.
„Травниктранс е одлична агенција и верувам дека уште повеќе ќе напредувам со нив. Мислам дека тоа е и нивната цел“, вели тој.
Едина вели дека жените не смеат да бидат слаби, да седат и да кукаат и да чекаат нешто да се случи само по себе. Застрашувачки се вестите за малтретирање, злоупотреба и убиства на жени низ Босна и Херцеговина, на кои бевме сведоци во последните месеци.
„Треба само да се борите. Сфатете се и докажете се. Изградете се. Што се однесува до ова малтретирање, не го поддржувам во ниедна форма. И јас имам сопруг, со него имам прекрасен брак кој трае 24 години и ќе трае до смрт. Но, потребна е само борба и едноставна работа. да не зависи од никого. Без разлика на тоа колкава поддршка имате од семејството и сопругот, не треба да бидете зависни од никого туку да имате свој динар, бидете одлучни и храбри“, е пораката на Едина до жените во Босна и Херцеговина.
Анадолија
Таа истакнува дека нејзиниот пример бил поттик за другите жени да полагаат возачки испит, особено категорија Ц, за камиони, а веројатно подоцна и за автобуси.
“Така мислам. Веќе неколку жени се изјаснија дека ќе полагаат и дека јас сум нивна поддршка и пример, дека имаат желба за тоа. Велат ништо не сме решиле порано. Сега има голема побарувачка за возачи, без разлика дали се камиони или автобуси. И има многу способни жени, храбри жени. Само не знам што ги спречува, па не можат да одлучат и да кажат – сега одам и ќе полагам. Барем нека се обидат. И јас сум исто кога ми рекоа Едина не прави, кој ќе те вработи, никој нема да те сака на 43 години, ти си нана, децата ти се големи, стареат. . Сепак, секогаш постојат вистинските луѓе да препознаат квалитет кај некого. Така ќе биде и со другите. Би ги замолил барем да пробаат. Би ми претставувало големо задоволство лично да имам неколку колешки со мене во моето друштво, во мојата агенција. Едноставно да ги освежиме патиштата“, вели Едина.
Едина јасно укажува на прашањето од каде потекнува храброста на Крушчичанките, кои надалеку се препознаваат.
„Такви сме по природа. Сите жени се такви. Тие се борат. Тие работат, имаат фирми и одат на училиште, а навистина има многу борбени жени. Скоро цела Крушчица е таква. Зборувам и за помладите и за постарите. Тие навистина се борат. Тоа се борбени жени“, истакнува Едина.
Патници за Едина
И Намка Хурем од Крушчица речиси секој ден користи автобус до Витез или Травник.
„Ова е почетната станица. Фактот дека Едина е зад воланот е изненадување за многумина. Можам да видам како изгледа некој. Но, познавајќи ја Едина и нејзината упорност, таа се жртвува, колку што има своја цел и правец и фала богу и успева, не бев изненадена“, вели Намка.
Ништо помалку, но не се чувствува понесигурна дека зад воланот е Едина, наместо маж.
„Патував многу низ светот. Видов кој прави се и што. Таму се е нормално, кај нас овде можам да кажам, овие работни места се уште на почеток, како некакво изненадување. Мислам дека жените се поспособни од мажите на некои работи. А што ако жената е способна да седи дома“, истакнува Намка.
Карактеристична карактеристика на крушчичанки, вели тој, е што ја бранеле водата на населбата, која значи живот. Така вели Намка, врв на успехот, круна на се.
„Претпоставувам дека некоја друга жена ќе тргне по сличен пат, како Едина. Има и други успешни жени. Но некако не смеат да почнат. Можеби нешто ги кочи. Но, можеби ќе има. Верувам дека ќе. Да бев помлада ќе почнев сама“, изјави Намка.
Седумдесетгодишната Бахаџија Муслимовиќ, поранешен полицаец, од Крушчица нема ништо друго освен пофални зборови за Едина и нејзиното возење.
„Имав операција на очите и не можам да возам неколку години. Оваа линија ја имаме континуирано од пред војната. Знаев уште пред да почне да вози Едина дека го поминува. Многумина беа изненадени. Не сум, да бидам искрен. Дури и јас можеби бев меѓу првите што и дадов поддршка. И реков да не се откажува кога веќе одлучи. Не знам да возам автобус. Јас имам Б категорија, која е аматерска категорија за ова, а таа е професионалец. Како човек, кој има 70 години и работел во полиција, па имам искуство со возачи и возила и разни контроли, никако, ни за секунда да почувствувам нешто што Едина вози полошо од нашиот поранешен возач, како што ние го нарече Штрикан, кој беше во пензија. Воопшто нема разлика. Можеби тоа е уште почувствителен нагон од мажите кога е Едина во прашање“, истакна Бехаџија.
Порано, вели, немал никакво чувство, жените се жени, но од војната, а бидејќи жените презеле многу работни места, односот кон нив се променил.
„Сега дојдоа до израз. Девојкиве се веќе мажени, го завршуваа факултетот, додека порано, во мое време, тоа беше тоа беше значително помалку, само неколку. Сега има маса од оние кои студираат. Веројатно тука се создава моќта на овие жени. Тие имаат поинаков поглед на животот, кој не е само на село. Затоа, за Едина воопшто не ме изненади што успеа. Веројатно ќе има и други примери“, рече Бехаџија.
