Дали Србија подготвува нова војна на Балканот“, праша неодамна германскиот весник „Велт“. „Не, Србија се подготвува за иднината“, одговориле од Белград. И што велат во Берлин?
Оваа вест треба да ги алармира Западот и соседите на Србија“, пишува неодамна германскиот весник „Велт“. А она што, според весникот, треба да ги вознемири сите и да го потврди насловот „Дали Србија подготвува нова војна на Балканот?“ е следното: „Србија купува 20.000 ирански беспилотни летала од типот Шахед-136“.
Меѓутоа, при повикувањето на Западот на акција и алармирањето на соседите на Србија, од кои само Босна и Херцеговина не е членка на НАТО, додека Косово е практично под негова заштита, беше направен само еден пропуст: наводното купување на ирански беспилотни летала првично беше објавено на на сметката „Терор аларм“ на мрежата Х, страница која тврди дека е водечки светски портал во производството на „вести и ставови генерирани од вештачка интелигенција“, пренесува Дојче веле.
Но, ова не е првпат Србија во германските медиуми да се споменува како „Унрухестифтер“ (поттикнувач на немири), како што е конкретно формулирано во споменатиот текст.
Барањето на ДВ до Претседателството на Србија да го коментира пишувањето на некои германски медиуми остана неодговорено, но затоа на гореспоменатиот текст брзо стигна реакција од српската амбасадорка во Берлин, Снежана Јанковиќ: „Не, Србија не се подготвува за војна. но за во иднина“, напиша таа.таа во демантот објавен и во „Велт“. Како што напиша таа, Србија меѓу другото се подготвува и за Експо во Белград во 2027 година.
Јанковиќ не пропушти да потсети дека „српското Министерство за одбрана ги отфрли обвинувањата за набавка на беспилотни летала од Иран“.
До пишувањето на овој текст „Велт“ не се огради од ширењето на лажни вести, ниту им се извини на читателите. А она што исто така не успеа да го направи е ова: да пишува врз основа на факти.
„Србија е загрижена за својата безбедност“
Оние факти кои не се кријат во Белград, а кои, според зборовите на амбасадорот Јанковиќ, гласат вака: „Србија се грижи за својата безбедност и ја модернизира армијата, како и многу други европски земји, но исклучиво за одбранбени цели“. Или, како што рече претседателот Александар Вучиќ при неговата посета на Саемот за оружје во Абу Даби во февруари годинава, Србија со дополнителни инвестиции, кои не се вклучени во буџетот за 2023 година, издвојува околу 2,3 отсто од бруто националниот производ за овие цели. , но ќе, „како што тргнаа работите, моравме да го зголемиме на три“.
Факт е дека Србија почна да ја „модернизира армијата“ уште пред почетокот на руската агресија врз Украина. Факт е и дека, како што истакнува амбасадорот, тоа го прават и другите европски земји. Но, не само европски, туку и светски. Според податоците на Институтот за мировни истражувања СИПРИ, во 2022 година глобалните светски воени трошоци го достигнаа својот врв, а европските земји забележаа најголем пораст на трошоците за оружје од крајот на Студената војна.
Зошто Србија се вооружува?
Но, што е специфично кога станува збор за вооружување на Србија, односно кои се причините за тоа?
„На прво место е процесот на модернизација на вооружувањето на вооружените сили, бидејќи српското вооружување датира од времето на поранешна Југославија и не е адекватно на глобалното безбедносно опкружување и технолошката трансформација“, вели д-р Вук Вуксановиќ. виш истражувач во белградскиот центар за безбедносна политика (BCBP) и соработник на LSE IDEAS на надворешнополитичкиот тинк тенк при Лондонската школа за економија и политички науки (LSE).
Токму од тие причини, воениот аналитичар од Белград, Александар Радиќ, зборува за тоа дека „Србија мора да се модернизира“. „Воено неутрална земја мора да биде самодоволна во секој поглед кога станува збор за нејзината одбрана, за разлика од српската средина, која е во НАТО (освен Босна и Херцеговина) и има колективен одбранбен механизам и затоа може да преиспита некои потреби. “, смета Радиќ.
Во Сараево, пак, имаат сосема поинаква оценка: „Според мене, модернизацијата на српската армија е само покритие за создавање на воена сила која во иднина ќе овозможи проекција на сила во овој регион од страна на руската Федерацијата штом ќе заврши војната во Украина“, вели воениот аналитичар Неџад. Ахатовиќ.
Вооружувањето како инструмент на надворешната политика
Она за што се согласуваат и сараевските и белградските аналитичари е дека Србија, како што вели Вуксановиќ, „го користи процесот на вооружување како инструмент на надворешната политика каде Србија верува дека на овој начин може да добие подобро решение за регионалните спорови, како што е статусот на Косово, може подобро да балансира меѓу големите сили, но и да изгради подобри односи со земјите што го снабдуваат со оружје“.
Во исто време, како што вели воениот аналитичар Радиќ, Александар Вучиќ, тој создава слика на силна држава за домашното јавно мислење.
На почетокот на јули, претседателот Вучиќ, образложувајќи ја одлуката за воведување мораториум на извозот на муниција и секое оружје и алат од Србија, рече дека „неопходно е се да се подготви во случај на агресија врз Република Србија“.
Босна и Херцеговина го користи токму истиот аргумент за зголемено вооружување: „Босна и Херцеговина е принудена да се вооружува за да се заштити“, изјави за ДВ министерот за одбрана на земјата, Зукан Хелез.
Затоа и Србија и БиХ, според изјавите на официјални лица, се вооружуваат за да се одбранат.
(Не)почитување на Договорот за контрола на вооружувањето
Во овој контекст, несомнено се поставува прашањето што се случи со Субрегионалниот договор за контрола на оружјето потпишан во 1996 година, кој произлезе од Дејтонскиот мировен договор. Со тој договор, Босна и Херцеговина, Хрватска, Србија и Црна Гора се обврзаа да „утврдат мерки за регионална стабилизација и контрола на вооружувањето“ со цел да се воспостави доверба и да се избегне трка во вооружување во регионот.
Сите борбени тенкови, оклопни борбени возила, артилерија, борбени авиони и нападни хеликоптери, врз основа на Договорот, подлежат на нумерички ограничувања за секој потписник. До 2015 година Договорот беше под покровителство на ОБСЕ, по што стана сопственост на државите потписнички.
„Договорот не се почитува“, изјави за ДВ министерот за одбрана на БиХ Хелез. Тој наведува дека „БиХ била единствениот потписник што го почитувала“.
И покрај бројните обиди, ДВ не доби одговор на барањето од Министерството за одбрана на Србија до завршувањето на овој текст.
Министерот за одбрана на Босна и Херцеговина вели дека неговата земја ја предупредила меѓународната заедница за непочитување на тој договор. „За жал, немаше реакција од меѓународната заедница“, вели Хелез.
Во ОБСЕ, пак, неофицијално се дознава дека се горди на тој Договор и неговата имплементација. Во официјалниот одговор од седиштето на ОБСЕ во Виена, тие наведуваат дека организацијата, откако Договорот стана сопственост на државите, продолжила да дава поддршка за неговата имплементација и дека државите потписнички редовно разменуваат воени информации на годишните состаноци, „како како и сите информации за новите вооружени системи кои се воведени во нивните вооружени сили и потпаѓаат под одредбите на Договорот“.
Во Министерството за надворешни работи во Берлин, ДВ дознава дека Германија како членка на Контакт групата го следи овој процес и дека договорот „содржи договор за ограничување на категориите на тешко оружје, како и еднострано декларирано, доброволни горни граници на бројот на војници, кои се почитуваат со години“.
И независни аналитичари во Србија и Босна и Херцеговина, во изјава за ДВ, оценуваат дека сите земји потписнички го почитуваат Договорот. Но, Неџад Ахатовиќ од Сараево вели дека е почитуван во квантитативна, но не и во квалитативна смисла: „Ниту една земја на Балканот, па ни Србија, не ги надминала дозволените бројки. Но, првенствено Србија се здоби со висока воена технологија и модерно оружје со кое ја нарушува стратешката рамнотежа на силите во регионот“, вели тој.
Проблемот е во реториката
„Проблемот не е во самиот договор, ниту во механизмите на неговото спроведување. Проблемот е во политичката реторика на политичарите во регионот, најмногу во Србија и Хрватска, кои се уште веруваат дека ако плукате во насока на соседите, добивате поени во вашето јавно мислење. Таа реторика е причината зошто зборуваме за регионална трка во вооружување, а не за природен процес на замена на застареното оружје со ново“, вели Вуксановиќ, виш истражувач во белградскиот Центар за безбедносна политика.
Реторика? На неа се повика и амбасадорката на Србија во Берлин во нејзиниот демант за пишувањето на весникот „Велт“. Таа пишува дека „инсинуацијата на хегемонистичките амбиции на Србија е наратив од кој поединци не сакале да се повлечат уште од деведесеттите.
Меѓутоа, 1990-тите се токму проблемот поради кој Босна се плаши од вооружувањето на Белград: „За жал, Србија не ја напушти политиката на насилно решавање на сите отворени прашања со соседите“, вели Ахатовиќ, воен аналитичар од Сараево.
Тие не сакаат да бидат руски пиони на Балканот
Дали се оправдани стравувањата за можен вооружен конфликт? И овде одговорите обично зависат од земјата од која доаѓа соговорникот:
„Тоа зависи првенствено од Владимир Владимирович Путин, кој благодарение на политиката што Србија ја наметнува и спроведува во регионот со претседателот Вучиќ на чело, го претставува вистинскиот господар на војната и мирот“, вели Ахатовиќ.
Според Вуксановиќ, ако Русија сака да му создаде проблем на Западот, потребна ѝ е помош од локалните елити, а локалните елити не сакаат да бидат жртвувани како пиони на Кремљ. „Тие сакаат да ја искористат Москва за да го уценуваат Западот и да се промовираат пред своите гласачи, но не и да бидат топовско месо“, вели Вуксановиќ.
Воениот аналитичар Радиќ од Белград, кој е критичен кога станува збор за тоа како Србија ја претставува модернизацијата на своите вооружени сили во јавноста и како таа изгледа во реалноста, вели: „Поради јазот помеѓу активностите за модернизација и фактичката состојба на Српски вооружени сили, ценам дека никој не се закани со агресивниот медиумски тон на приказни за зајакнување на воената моќ на Србија. Прашањето е како во сегашните околности кога Србија е опкружена со НАТО, а на Косово има меѓународни сили, да се разгледа какво било реално сценарио освен војна против НАТО. Тоа го пробаа во 1999 година.
Самоубиствен потег
Затоа за Вуксановиќ нема дилеми. Тој смета дека секое иницирање на конфликт би било самоубиствен чин: „Западот сигурно би интервенирал против секој што ќе се обиде да го наруши статус квото“.
И на Запад, барем во германското Министерство за одбрана, има максимална воздржаност околу ова. „Го забележуваме пишувањето на медиумите. Како и обично, ние не ги коментираме“, одговори Арслан Дајсел, портпарол на германското Министерство за одбрана на барањето на ДВ за коментар на постојаното пишување на германските медиуми за можен вооружен конфликт во регионот.
Во МНР во Берлин дипломатски за Србија велат дека во рамките на берлинскиот процес „како најголема земја во регионот игра голема улога“, а помалку дипломатски дека – „мора да ја исполни таа одговорност, особено во дијалогот со Косово што го води ЕУ и јасно се обврзува да го спроведе Охридскиот договор“.
На актуелниот развој на ситуацијата во БиХ, пак, како што дознаваме од германското Министерство за надворешни работи, се гледа со „голема загриженост“, особено на „сецесионистичката реторика на Милорад Додик“. „Таа не е опасност само за Уставот на земјата, туку и за стабилноста на целиот регион“, наведуваат во Министерството за надворешни работи во Берлин.
