Од јули годинава Србија, која е еден од центрите на руската емиграција од почетокот на руската инвазија на Украина, признала најмалку тројца Руси како „закана за националната безбедност“. Поради ова, им било наредено да ја напуштат Србија или им била одземена дозволата за престој.
Рускиот сервис на Би-Би-Си пишува за тоа како проруското расположение во Србија може да влијае на можноста оние кои не се согласуваат со војната против Украина да останат во земјата.
Министерството за внатрешни работи на Србија објави дека повеќе од 370.000 Руси влегле во земјата од февруари 2022 година (почетокот на инвазијата) до април 2023 година. Заклучно со мај, повеќе од 30.000 од нив имале дозвола за престој.
Иако Србија е едно од засолништата за Русите, во изминатите неколку месеци српските власти изјавија дека најмалку тројца руски државјани се „закана за националната безбедност“ – политичките активисти Пјотр Никитин и Владимир Волохонски, како и бизнисменот Евгениј Иржански. Нив ги обединува организацијата на масовни настани – антивоени митинзи или концерти, чии учесници се противат на руската инвазија на Украина.
Никитин живее во Србија од 2016 година, а освен руско, има и холандско државјанство. Неговите деца се државјани на Србија. Останатите двајца се преселиле во Србија во пролетта 2022 година, откако добиле дозвола за привремен престој. Сега се обидуваат да ги оспорат одлуките на српските власти за нивно протерување.
Повеќечасовни тестови
Иржански во јуни мораше да биде сослушан во српскиот МУП, а распитот траеше со часови. Ги интересираа фактите од неговата биографија – информации за неговите родители, местото на студирање и работа, како и што се однесува на неговата политичка положба и живот во Србија. Меѓу другото, го испрашувале и за односот со Владимир Путин и Алексеј Навални. Неколку недели по сослушувањето, дозволата за престој му беше продолжена за една година.
Во август бил повикан на уште едно интервју, овој пат во Одделението за работа со странци на МВР. Му беше објаснето дека ова е стандардна процедура за оние кои имаат дозвола за престој за самостојни претприемачи, а самиот Иржански рече дека прашањата се поврзани со неговата работа.
„Потоа, вработениот си замина, а кога се врати, рече дека ми е откажана дозволата за престој и ме замоли да потпишам хартија со решение за протерување од Србија. Во пасошот имаше налепница за престој, на следната страна имаше печат за доставување на решение за напуштање на Србија до 4 септември со една година забрана за влез“, рече тој.
Никој не му објаснил зошто се случило тоа. Во решението на МВР стои дека тој е препознаен како закана за националната безбедност на Србија. „Можеби тоа е мојот антивоен став и работа со оние музичари кои се непожелни во Русија“, смета Иржански.
Министерството за внатрешни работи на Србија за Би-Би-Си не ги коментира овие настани.
Има ли политички мотиви зад безбедносната закана?
На настаните организирани од Иржански, активистите од непрофитното антивоено Руско демократско општество (РДС) дистрибуираа летоци со кои собираа пари за помош на украинските бегалци.
Оваа организација се нарекува себеси „гласот на руската дијаспора“ во Србија. На еден од помасовните собири – маршот на Русите во Белград против војната на крајот на декември, беа собрани повеќе од шест илјади евра, а парите се потрошени за набавка на агрегат за Украина.
Еден од основачите на ова друштво, Никитин, наведува дека на почетокот не чувствувале страв од учество во протестите. „Им објаснивме на луѓето дека нема за што да се грижиме. Ова не е Русија, овде ве штити полицијата“.
Но, и тоа се промени во последните неколку месеци. На Никитин, кој седум години е во Србија, во јули му беше забранет влез во земјата. На белградскиот аеродром му е врачено решение од МВР за забрана за преминување на државната граница. Никитин му се обратил на адвокатот кој ја подготвил тужбата. Додека ја чекал одлуката по жалбата, Никитин поминал повеќе од 24 часа во транзитната зона на аеродромот, по што му било дозволено да влезе.
Две недели подоцна, на Владимир Волохонски му беше одбиено продолжување на дозволата за престој.
„Единственото разумно објаснување за она што се случува е нашата активност“, вели Никитин.
Сите тие се обидуваат да ги оспорат одлуките на МВР на Србија и поднеле жалби и сега се во исчекување на одлуките. Но, не им беше објаснето точно по која основа добиле статус на „закана за националната безбедност“.
Депортација во Србија
Сите три случаи ги обединува тоа што во ниту еден од нив Министерството за внатрешни работи на Србија не даде соодветно образложение за својата одлука, вели Петар Видосављевиќ, адвокат во белградскиот Центар за човекови права.
Тој забележува дека Уставот на Србија, како и Европската конвенција за човекови права го гарантираат правото на поднесување жалба. Но, тоа е само можност, која не гарантира резултат.
Србија е членка на Советот на Европа од 2003 година и е предмет на Европската конвенција за човекови права и Женевската конвенција.
Според Женевската конвенција, активистите се бегалци засновани на страв од прогон поради нивните политички мислења, според Сара Ганти, виш соработник во Центарот за човекови права на Универзитетот во Гент.
И двете конвенции подразбираат обврска бегалците да не се враќаат на териториите каде што нивните животи се загрозени само поради нивните политички убедувања. Ганти тврди дека Србија мора да го почитува меѓународното право. „Она што се случува сега се чини дека е директно кршење на правото за човекови права и меѓународното право.
Статусот на „закана за националната безбедност“ што Србија им го додели на активистите е споредлив со забраната за влез во Шенген зоната на некои земји од ЕУ, забележува Сара Ганти. Така, балтичките земји, Полска и Финска не им дозволија влез на Русите, и покрај визите.
Да потсетиме и дека Србија ја поддржа резолуцијата на ОН со која се бара повлекување на руските војници од Украина, но не се приклучи на западните санкции воведени по почетокот на војната.
Според Ганти, мерките што ги презема Србија помагаат да се спроведе стратегијата на Владимир Путин за потиснување на антивоените гласови.
„Оваа ситуација е доста разочарувачка. Русите се пред избор: или мора да останат во земјата и да молчат, или да емигрираат и да молчат, плашејќи се од депортација“, заклучува тој.
