Во земјите од Југоисточна Европа поддршката за влез во ЕУ паѓа бидејќи жителите сметаат дека таа не сака да ги прифати, но има партнерски програми преку кои и овие земји можат да учествуваат во заеднички теми како „зелениот план“ и дигитализација, изјави специјалниот претставник на ЕУ за Западни Балкан, Мирослав Лајчак, во интервју за Хина.
Поминаа 20 години откако ЕУ и југоисточните земји за првпат во заедничка декларација изјавија дека „иднината на Балканот е во ЕУ“. Од тој состанок во Солун во 2003 година, само Хрватска стана членка во 2013 година.
„Мое лично мислење е дека Европа мораше да го свари огромното проширување во 2004 и 2007 година. Тоа донесе многу позитивни ефекти но и елементи кои ја искомплицираа ЕУ, особено што и е потешко да носи едногласни одлуки со 28, или сега со 27 земји, отколку што беше кога имаше 15“, рече словачкиот дипломат.
„Некои земји отстапија од европските норми и вредности, што исто така генерира скептицизам кон понатамошна експанзија. Понатаму, објективно гледано, Европа се соочи со повеќе кризи кои не беа ниту планирани, ниту очекувани, како што се финансиската криза, миграцијата и Брегзит. Сето ова го турна проширувањето надолу на листата на приоритети. Јавното мислење во многу западноевропски земји не беше позитивно кон отворањето на пазарот на трудот за нови членки, па политичките лидери не сакаа да промовираат понатамошно проширување“, додаде Лајчак.
Тој разговараше со Хина во Грција, каде што учествуваше на економскиот форум во Делфи. Токму под грчкото претседателство со ЕУ пред две години тој им вети членство на Црна Гора, Србија, Северна Македонија, Албанија и Босна и Херцеговина. На 1 јули шестмесечното претседавање со ЕУ ќе го преземе Шпанија, која исто така го поддржува членството на овие земји.
„Земјите од Западен Балкан, за разлика од земјите од Централна Европа, сè уште имаат нерешени прашања од минатото кои продолжуваат да ги окупираат. За мојата земја (Словачка), и за остатокот од Централна Европа, интеграцијата во ЕУ беше апсолутен приоритет, така што бевме целосно посветени на тоа да го постигнеме“, рече Лајчак.
Мирослав Лајчак, поранешен министер за надворешни работи на Словачка, е специјален претставник на ЕУ за дијалогот меѓу Србија и Косово.
Србија, која не ја признава независноста на Косово еднострано прогласена во 2008 година, отвори 22 преговарачки поглавја од 35. Но затвори само две.
Северна Македонија прво беше блокирана од Грција поради нејзиното име, а кога додаде „Северна“ на името, беше блокирана од Франција пред локалните избори, а потоа од Бугарија, оспорувајќи го нејзиниот национален идентитет и јазик. ЕУ само заеднички ги отвори преговорите со Северна Македонија и Албанија во 2022 година.
„Не сакам да зборувам во смисла на нечија вина, но имаше фактори и од страна на ЕУ и од балканска страна кои не водат до ситуација кога зборуваме за иднината на ЕУ, но без напредок. изјави Лајчак.
„Но, сега, по руската агресија врз Украина, гледаме дека и ЕУ и Балканот мора сериозно да го сфатат проширувањето. Ова не може да се постигне ако едната страна го сфати сериозно, а другата не“, додаде тој.
Босна и Херцеговина е сложено прашање, Црна Гора е лидер
Босна и Херцеговина доби кандидатски статус во декември 2022 година.
„Ситуацијата во БиХ се уште е многу комплицирана. Основната работа е од каде доаѓа легитимитетот, а тоа треба да биде разликата во одговорноста и компетентноста меѓу државното и ентитетското ниво. Гледаме различни толкувања во Сараево и Бања Лука и бројни несогласувања засновани на разлики во овие толкувања“, рече Лајчак, кој работеше како висок комесар на меѓународната заедница во Босна и Херцеговина од 2007 до 2009 година.
„Потребно е да се допре до функционалноста на таа земја. Гледаме и позитивни елементи, Советот на министри се формираше многу брзо, многу побрзо отколку на последните избори. Важно е одлуките да ги носат сите три конститутивни народи. „БиХ, исто така, мора да најде улога за оние народи кои не се конститутивни, со цел да се осигура дека никој не е дискриминиран врз основа на нивната етничка припадност“, додаде тој.
Во 2006 година, Лајчак го надгледуваше и одржувањето на референдумот за независност на Црна Гора, земјата која напредуваше најдалеку во преговорите со ЕУ, во име на ЕУ. Таму минатиот месец претседател стана Јаков Милатовиќ, на местото на Мило Ѓукановиќ, кој помина 33 години на водечки државни функции.
„Очекувам Црна Гора помалку да се фокусира на себе, а повеќе на европската агенда. Црна Гора сè уште е лидер, иако брзината на европските реформи значително се намали. Но, добро е што е вратена функционалноста на Уставниот суд“, рече Лајчак.
Во јуни земјата ја очекуваат парламентарните избори.
„Очекувам новиот претседател и владата целосно да се посветат на евроинтеграциите, но она што го сакаат мнозинството жители. Црна Гора долги години е фактор на стабилност на Балканот, затоа очекувајте го да продолжи да ја има таа улога“, рече дипломатот.
Зоран Миљаниќ, министер во техничката влада на Црна Гора, на форумот во Делфи рече дека „оптимално би било Црна Гора да стане членка во следните четири години“.
„Неблагодарно“ е да се предвидуваат датуми на нови проширувања
Лајчак, пак, вели дека е „неблагодарно да се зборува“ за датумите на следното проширување на ЕУ.
„Но, она што би сакал да го видам е нашите партнери од Западен Балкан да почнат повеќе да учествуваат во програмите за партнерство на ЕУ. Да се биде во иста просторија. Не само кога разговараме за Западен Балкан, туку и тие да бидат дел од дискусијата за други теми, за да видат дека сме сериозни за нив“, вели тој.
„На пример, кога ги прашуваме за мислење за Зелениот план, за дигитализацијата и други области разговараме, за да се навикнеме. Треба да ја освежиме методологијата, без да ја менуваме, не барам да менуваме повелби или документи бидејќи тоа ќе не чини време. Но, во рамките на постоечките структури, мислам дека има простор што треба да го искористиме за приближување на Западен Балкан“, додаде тој.
Меѓу таквите платформи се и макро-регионалните стратегии на ЕУ за областа на Јадранското и Јонското Море и реката Дунав. Како дел од оваа политичка рамка, учествуваат и земјите од ЕУ и оние надвор, кои припаѓаат на овие географски области. Прекуграничните земји соработуваат во транспортот, заштитата на животната средина и туризмот користејќи средства од ЕУ и истите правила. Во јули, покрај претседателството на БиХ, во Сараево ќе се одржи и Јадранско-јонскиот форум, со кој потоа ќе претседава Хрватска.
„Понекогаш нашиот јазик е премногу строг, премногу бирократски“
Лајчак често патува во земјите од Југоисточна Европа и вели дека „не видел дека луѓето таму не сакаат да бидат дел од ЕУ“.
„Но, видов луѓе кои се плашат дека ЕУ не сака да ги види во своето членство. ЕУ дефинитивно има позитивен имиџ во регионот, но поддршката за европската интеграција паѓа, едноставно затоа што луѓето стравуваат дека ЕУ е несериозна“, рече тој.
„Тоа мора да се промени. ЕУ треба повеќе да разговара со регионот како партнер, а помалку да му држи лекции“, додаде тој.
Во Србија бројот на луѓе кои го поддржуваат влезот во ЕУ падна од 70 на 35 отсто, што е најниско ниво во историјата, покажуваат информациите на Здружението на српските економисти на форумот во Делфи.
„Понекогаш нашиот јазик е премногу строг, премногу бирократски, кога зборуваме за условеност. Мораме да покажеме почит кон тој регион, неговите жители, да ги третираме како партнери. И да бидеме јасни што им ветуваме. Кога ќе испорачаат нешто, мораме да испорачаме и ние“, рече Лајчак.
„Никој повеќе не ја гледа Хрватска како нова членка“
Во последните десет години само Хрватска успеа да влезе во ЕУ, од која Обединетото Кралство се повлече. Во јануари Хрватска отиде чекор понатаму со прифаќање на еврото како валута и влегување во Шенген зоната, каде што нема гранични контроли меѓу членките.
Лајчак вели дека веќе поминале 10 години, па Хрватска веќе никој не ја гледа како нова членка.
„Хрватска е важна членка во многу области бидејќи донесе свое искуство. Нејзината улога ја гледам како конструктивна. Ја ценам нејзината улога кога разговараме за работите во овој регион и очекувам таа да биде силен поддржувач на натамошното проширување на ЕУ“, рече тој.
Тоа може да ја подобри комуникацијата на ЕУ со земјите од регионот“, заклучи Лајчак.
