Францускиот писател и филозоф Мишел де Монтењ уште во 16 век тврдел дека – спомените најмногу се фиксираат со желбата да се заборават, што е особено изразено во случај на непријатни спомени кои нè вознемируваат.
Непријатните сеќавања се резултат на различни стресни настани – ТРАУМА – каде траумата ја дефинираме како застрашувачка ситуација во која постои значителна можност за повреда или смрт, каде што едно лице може да биде директен учесник или набљудувач на настанот, објаснува д-р Наташа. Шиканиќ, психијатар и психотерапевт, за порталот N1.
„Сите сме доживеале некаква траума или трауматично искуство. Никој не е имун на ефектите од трауматски настан, без разлика дали се работи за „мала или голема траума“ (мала Т или Голема Т), вели д-р Шиканиќ.
Тој додава дека малите трауми би ги опфатиле настаните од секојдневниот живот кои речиси секој човек ги доживува, а кои прават да се чувствуваме несигурни, несакани, без контрола или надеж (понижувања, неуспеси, загуби од секаков вид, настани во семејството, бракот, на работа , во сообраќајот итн.).
Големите трауми вклучуваат искуства кои мора да се дијагностицираат како посттрауматско стресно растројство, односно настани кои се интензивни и се случуваат ретко и кои лицето ги доживува како опасни по живот (злоупотреба/насилство, војна, природни катастрофи/поплави, земјотреси, урагани, миграција, болест, загуба на сакана личност, пожари…).
„Овој тип на трауматски настан го поткопува нашето основно чувство на сигурност и го поставува прашањето дали „светот“ е доволно безбедно место, дали постои опасност што демне зад секој агол, дали некогаш повторно ќе се чувствувам безбеден“, вели соговорникот. на порталот N1.
Таа наведува дека без разлика колку е големо товарот на траумата, ние имаме капацитети и природни одбрани да ги надминеме овие ситуации, да ги надминеме, да го вратиме чувството на сигурност и повторно да се издигнеме. Стравот и несигурноста лежат во основата на трауматичното искуство.
Траума на односот
„Некои од најчестите трауми се релациони трауми, односно трауми кои настанале во односите со другите. Тоа може да бидат трауми во односот со родителите, во смисла на занемарување, критикување, злоупотреба, отфрлање, недостаток на љубов и внимание, токсичен однос со партнерот (контрола, љубомора, злоупотреба, вербална и физичка агресија), врсници (злоупотреба, потсмев , задевање…) , мобинг на работа…“, објаснува д-р Шиканиќ.
Таа истакнува дека во вакви токсични врски каде што има цела низа вознемирувачки и трауматски ситуации, создаваме ирационални верувања за себе, дека не сме доволно добри, дека не сме достојни за љубов, дека сме беспомошни, неадекватни, безвредни. , дека заслужуваме само лоши работи, дека не можеме да се заштитиме итн.
„Тие верувања можат да бидат силни и можеме сосема да веруваме во нив, а ако не се справиме со таквите трауми, тие можат да резултираат на различни начини, предизвикувајќи анксиозност и депресија, напади на паника. недостаток на самодоверба, можеме да продолжиме да правиме погрешен избор на партнер, мислејќи дека не вредиме и дека не заслужуваме љубов и слично“, вели нашата соговорничка.
Посттрауматски ефекти
„По доживеана траума – посттрауматските ефекти значително ги обликуваат нашите животи и психолошкото функционирање. За некои овие настани брзо се интегрираат и оставаат само бледа трага, додека за други секојдневното функционирање е значително обоено и силно под влијание на трауматскиот настан, понекогаш дури и 20-30 години подоцна“, вели психијатарот.
Д-р Шиканиќ додава дека не секој ќе развие психијатриско нарушување откако ќе доживее траума. Мнозинството луѓе наскоро ќе закрепнат, додека само помал број ќе развијат посттрауматско стресно растројство (ПТСН), 7-8% (процентот е уште поголем кај одредени популации – полицајци, војници…). ПТСН значително го нарушува квалитетот на животот и секојдневното функционирање.
Последици од стрес
„Последиците од стресот можат да бидат мали фрустрации, но и значителни психолошки и физички здравствени проблеми. Нашата способност за успешно справување со стресот зависи од сложената интеракција помеѓу структурата на личноста, менталните/психолошките процеси и нашата околина, вклучувајќи ги и луѓето околу нас“, објаснува нашиот соговорник.
Д-р Шиканиќ додава дека кога доживуваме катастрофа, мораме да правиме разлика помеѓу моментални и продолжени реакции. Реакциите на трауматски и катастрофални настани се многубројни и различни и може да се каже дека ги има толку колку што има луѓе во светот, но сепак може да се издвојат некои општи карактеристики.
„Човекот веднаш по катастрофата е вознемирен, вознемирен, има неорганизирани мисли, слаба концентрација, не го „чува своето место“, во паника, ступорозен, вкочанет, замрзнат, дисоциран – чувство на вкочанетост, вкочанетост, отсуство на емоционална реакции, делумна свесност за околината, дереализација и обезличување. Сите овие симптоми не се наоѓаат кај едно лице, туку комбинација. Овие симптоми се минливи и краткотрајни, основните ресурси на личноста подоцна се регенерираат и трауматскиот настан не остава никакви последици“, посочува психијатарот.
Таа додава дека помал процент од луѓето развиваат различни психолошки и физички пори
виулици. Најчести нарушувања поврзани со стресот се акутни стресни реакции, ПТСН, психосоматски нарушувања…
Дијагноза
„За да се постави дијагноза на ПТСН, неопходно е лицето да доживее/било изложено на трауматска ситуација – директно или како набљудувач, дека ситуацијата била заканувачка и може да влијае на психолошкиот и физичкиот интегритет на личноста, услови за закана од повреда или смрт, како на самата личност, така и на луѓето во околината“, вели д-р Шиканиќ за N1.
Тој додава дека за време на трауматска ситуација, лицето доживува интензивен страв, ужас и беспомошност (кај децата тоа може да се манифестира во неорганизирано и вознемирено однесување). Подоцна, лицето постојано ја преживува ситуацијата во форма на наметливи дневни спомени („флешбекови“), се повторуваат вознемирувачки соништа за настанот, со повремено однесување како трауматскиот настан да се случува сега.
„Има интензивни психолошки реакции на симболични претстави на настани или симболични потсетници. Составен дел на ова нарушување е и однесувањето на избегнување стимули кои се поврзани со траумата, заедно со затапени реакции кои не се поврзани со траумата (избегнување активности, луѓе, места кои се поврзани со траумата, постои неможност да се потсетиме на важни аспекти на траумата, намален интерес и учество во вообичаените животни активности, чувство на отуѓеност и отфрлање, чувство на негирана иднина). Зголемената возбуда (хипервозбуда), која ја немаше пред траумата, се манифестира преку несоница, раздразливост, нервоза, изливи на гнев, тешкотии во концентрацијата, неможност за фокусирање на вниманието, претерани реакции“, нагласува психијатарот.
Последици
„Лицата кои развиваат нарушувања поврзани со стрес често покажуваат зголемен замор, чести главоболки, болки во градите, други синдроми на болка, разни кардиоваскуларни и гастроинтестинални нарушувања, заедно со намален имунитет, дебелина, дисфункција на тироидната жлезда. Често се сметаат себеси за недоволно физички здрави и често развиваат различни облици на соматизација – бројни соматски симптоми кои се резултат на психолошка состојба, без објективна физичка болест и за кои често бараат помош од лекар. Некогаш како последица на траумата се развива секундарен алкохолизам, злоупотреба на супстанци и дроги, злоупотреба на цигари и слично“, објаснува соговорникот за Н1.
Д-р Шиканиќ истакнува дека е многу сложено прашање кој ќе развие посттрауматско стресно растројство откако ќе биде изложен на трауматска ситуација.
„Она што е стрес за еден човек не е за друг, ако различни луѓе набљудуваат ист настан, тие имаат различни реакции на него. Индивидуалните реакции играат клучна улога. Многу луѓе учествуваат во војна или природна катастрофа, така што не сите развиваат психолошки нарушувања. „Предтрауматски фактори на ризик би биле структурата на личноста, историјата на траума во детството и раната зрелост, менталното здравје, психобиолошките и генетските фактори“, објаснува психијатарот.
Според неа, по катастрофално/трауматско искуство, повеќето луѓе доживуваат повлекување на симптомите и се враќаат на претходното ниво на функционирање. Ако тоа не се случи, а ги забележиме симптомите опишани погоре, тоа значи дека траумата не поминала спонтано, туку се формирало психолошко нарушување поврзано со стрес, кое треба да се лекува што е можно поскоро. Неопходно е да се упати лицето кај психијатар/психотерапевт, кој ќе примени некои од адекватните методи на лекување.
Третман на психотраума
„Еден од најефикасните психотерапевтски методи за третман на психотраума е EMDR (Eye Movement Desensitization Reprocessing) – терапија за репроцесирање со помош на движења на очите, со често користена билатерална тактилна и аудитивна стимулација. Со помош на оваа терапија повторно се обработуваат трауматски спомени, емоции и верувања кои му помагаат на личноста да се врати на преморбидното ниво на функционирање. ЕМДР се занимава со емоции, физички сензации, ставови, однесувања и со тоа, човекот може да почувствува радост и љубов, да се врзува, да се поврзе и да се чувствува добро со себе“, објаснува психијатарот.
Тој додава дека сите процедури ги опфаќаат минатото, сегашноста и иднината, имајќи предвид дека актуелните психолошки проблеми се сфаќаат како последица на несоодветно обработено и зачувано сеќавање на трауматските искуства.
Умот може да лечи психолошка траума
„ЕМДР терапијата покажува дека умот всушност може да заздрави од психолошка траума исто како што телото лечи од физичка траума. Кога ќе ја исечете раката, вашето тело работи за да ја залечи раната. Ако туѓ предмет или повторена повреда ја иритираат раната, таа ќе гнојни и ќе предизвика болка. Кога ќе се отстрани последицата од повторената повреда, заздравувањето продолжува“, вели психијатарот.
Д-р Шиканиќ вели дека EMDR терапијата покажува дека сличен редослед на настани се случува и кај менталните процеси. Системот за обработка на информации на мозокот природно се движи кон менталното здравје. Ако системот е блокиран или неурамнотежен поради влијанието на вознемирувачки настан, емоционалната рана се згнојува и може да предизвика интензивно страдање. Откако ќе се отстрани блокот, заздравувањето продолжува.
Ефективноста на овој метод лежи во неговиот директен ефект врз неврофизиолошките механизми на мозокот.
„Исто така, ефикасен начин на лекување е примената на когнитивно-бихејвиорални психотерапевтски методи. Кој метод на лекување ќе се примени зависи од личноста и проценката на стручното лице“, вели д-р Наташа Шиканиќ, психијатар, психотерапевт EDMR.
