Откако Брисел значително го намали приливот на пари од фондовите на ЕУ, унгарскиот премиер Виктор Орбан се впушти во опсежни реформи за да го врати пристапот до милијарди евра наменети за Унгарија.
Но, не се работи само за пари.
Некои функционери велат дека парите од Европа се единствената вистинска алатка за наметнување на демократски норми, но отворено е прашање дали се можни овие реформи во Унгарија под актуелната власт, пишува Политико.
Унгарскиот премиер сака да биде силен со зборовите, а на меѓународната сцена се претставува како главен поборник на конзервативната христијанска политика. Но, дома, неговата моќ почива на многу поедноставен концепт: покровителство.
Дали сакате договор за изградба на патишта? Проект за вашето село? Лиценца за радио станица? Работа за дете? За многу Унгарци, патот до сето ова води директно или индиректно до владејачката партија Фидес.
Многу бизнисмени, политичари од малите заедници, телевизиски ѕвезди, дури и музичари се лојални на Орбан бидејќи знаат дека поддршката на Орбан е добар потег за нивните кариери.
Сепак, за да се одржи таков систем во живот потребни се огромни ресурси и со години фондовите на ЕУ имаат клучна улога во тоа.
Сега, Европската унија го условува пристапот до милијарди од фондот за закрепнување на пандемијата со спроведување на долга листа на реформи, а исто така го суспендираше пристапот до милијарди од редовните фондови на ЕУ, поради загриженоста за владеењето на правото во Унгарија.
Доколку државните ресурси одеднаш се распределат според заслугите и ако се отворат истраги за корупција против најблиските пријатели и членови на семејството на унгарскиот премиер, системот на Орбан би можел да се распадне, велат експертите.
„Корупцијата е дел од методологијата на владата“, вели Миклош Лигети, правен директор во Транспаренси интернешнал Унгарија.
Целосната транспарентност, заедно со деполитизацијата на работата на главниот обвинител, полицијата и судовите, вели Лигети, „би биле директно спротивставени на коруптивно организираниот систем под кој моментално функционира Унгарија“.
Од друга страна, доколку Брисел ѝ дозволи на Унгарија пристап до милијарди од фондовите на ЕУ без значителни реформи, европските функционери би го разнишале сопствениот кредибилитет и би ризикувале политички последици на претстојните избори за Европскиот парламент, кои ќе се одржат следната година.
Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен е под најголем притисок да не го отвори пристапот до пари.
„Мислам дека таа не може да победи овде политички“, вели германскиот европратеник од групата на Зелените, Даниел Фројнд, кој исто така е остар критичар на унгарската влада, „без да стане кристално јасно дека нешто се променило“.
Нејасен пат до вистински реформи
Унгарската влада почна да спроведува промени за да добие пристап до пари од европскиот фонд за закрепнување од коронавирус, но набљудувачите велат дека таа веќе не ги исполнува своите ветувања.
Во декември минатата година, земјите-членки на ЕУ одобрија план за резервирање на 5,8 милијарди евра субвенции за Унгарија во планот за закрепнување, но под услов Будимпешта да спроведе 27 реформи. Тие вклучуваат зајакнување на независноста на правниот систем и мерки за борба против корупцијата.
Рокот за пристап до средства од планот за закрепнување е многу краток – парите мора да се искористат до крајот на оваа година.
Во исто време, ЕУ суспендираше 6,3 милијарди евра од редовните фондови поради прекршување на нормата за владеење на правото, што, заклучи ЕУ, го доведе во ризик буџетот на ЕУ. Пристапот до пари ќе биде повторно отворен доколку Унгарија докаже дека ефективно ги спроведе ветените реформи.
Компромисот од декември донекаде го ослабна притисокот врз унгарската економија, која е во неволја.
Сепак, на Унгарија и требаат пари. Обичните граѓани ги чувствуваат ударите од високите цени на енергијата и храната, па дури и шефот на унгарската централна банка ја критикува економската политика на владата.
И додека експертите гледаат дека се воведени некои регулативи за подобрување на транспарентноста и борбата против корупцијата, вистинските последици од овие регулативи сè уште не се видливи, а некои структури се инхерентно со недостатоци.
Реформите за борба против корупцијата се фокусирани околу новото тело за интегритет, но тоа „ќе мора да се потпре“ на неефикасни институции кои всушност доведоа до негово формирање, предупредува Андраш Ледерер, член на унгарскиот Хелсиншки комитет.
Друг клучен услов е Унгарија да ги зголеми овластувањата на Националниот судски совет, тело на судии избрано од други судии што помага да се надгледува работата на судовите.
Дури и самите судии изјавија дека првиот нацрт на владините реформи не ги исполнил целите.
Европски претставник потврди дека преговорите меѓу Брисел и Будимпешта за содржината на предложените законски реформи се уште траат.
Некои функционери и политичари во Брисел се надеваат дека раководството на Унгарија ќе го направи тоа – земајќи ги предвид економските притисоци дома и потребата да се одржи довербата на меѓународните пазари – давање приоритет на стабилноста и спроведување на реформите.
Во овој процес „не се работи само за поминување низ список“, изјави неодамна европскиот комесар за буџет Јоханес Хан. „Мислам дека сега постои интерес за решавање на проблемот.
Тибор Наврачич, унгарскиот министер за фондови на ЕУ, изјави за Политико по минатонеделните разговори со Комисијата дека е „оптимист дека можеме да го решиме секој проблем, чекор по чекор“.
Прашањето за човековите права
Но, како што реформите полека напредуваат, опасноста од потенцијално уште поголем проблем расте.
Кога објавија дека речиси 22 милијарди евра од средствата за регионален развој во буџетот 2021-2027 година ќе одат за Унгарија, Европската комисија тивко стави до знаење дека Унгарија нема да има пристап до голем дел од овие пари додека не почне да се придржува кон Европската повелба за основните права.права. Овие пари се достапни на долг рок, што може да предизвика проблеми за раководството на земјата.
„Комисијата смета дека делови од унгарскиот таканаречен закон за заштита на децата, како и сериозните ризици за академската слобода и правото на азил, имаат сериозни и директни последици за придржувањето кон Повелбата“, напиша Комисијата минатиот декември.
Во последниве години, Орбан жестоко се залагаше за платформа против имигрантите и ЛГБТК+ правата, а во исто време ја зајакнуваше владината контрола врз образовните институции. Во светло на ова, исполнувањето на барањата од Повелбата ќе бара драстична промена во политичката насока.
Унгарските власти веќе јасно ставија до знаење дека тоа би било премногу.
„Има некои политички дебати кои ќе останат недовршени“, рече Балаш Орбан, близок соработник на премиерот.
Пошироките дебати за пристапот на Унгарија до европските пари, исто така, предизвикуваат дополнителни разговори за егзистенцијалната природа на она со што се соочува Орбан.
„Европската унија бара значително учество на граѓанското општество, и со право“, вели Каталин Чех, унгарска европратеничка од опозицијата. „Проблемот е што имплементацијата на оваа реформа би била во спротивност со целата логика на режимот на Орбан.
„Досега Европската комисија беше доволно попустлива и им дозволуваше да се извлечат со површни промени и заобиколување на правилата“, додаде таа. „Овој пат приказната може да биде поинаква.
