Трите земји од алијансата Аукус – Австралија, Велика Британија и САД – а не целата меѓународна заедница, понеделник ќе го паметат како важен ден. Во Сан Диего, Калифорнија, лидерите на трите земји претставија договор за план Австралија да добие подморници на нуклеарен погон во наредните години. Зошто Австралија има потреба од такви подморници? Како таа ќе ги добие? И што велат областите во Пекинг за тоа?
Австралија започнува проект кој ќе биде најголемиот сингл во историјата на земјата во областа на одбраната: со помош на сојузничките земји од сојузот Aukus формиран минатата година – односно Велика Британија и САД – Австралија ќе добие нуклеарно- напојувани подморници. Проектот, во кој е поднесен, веќе ќе чини 368 милијарди австралиски долари или добри 230 милијарди евра во следните три децении (од кои повеќе милијарди ќе бидат во наредните години).
Планот што австралискиот премиер Ентони Албанес, американскиот претседател Џо Бајден и британскиот премиер Риши Сунак го претставија на почетокот на неделата, предвидува Австралија да формира флота од подморници на нуклеарен погон, кои, за разлика од конвенционалните подморници, ќе можат да останат во длабочините на морето неколку недели. Подморниците што ќе ги набави Австралија нема да бидат опремени со нуклеарно оружје.
Зошто Австралија сака подморница на нуклеарен погон?
Се вели дека Австралија има потреба од подморници на нуклеарен погон поради зголемените тензии во Јужното Кинеско Море, каде Кина има големо или растечко влијание. Ваквите подморници би можеле да се користат и за напад и за одбрана, пишува британски Гардијан. Конвенционалните подморници Колинс, кои Австралија моментално ги користи, се очекува да ја изгубат својата конкурентност по летот во 2030 година.
Според говорите на британскиот премиер Сунак, како што цитира Ројтерс, трите подморнички флоти ќе „учествуваат“ за прв пат во историјата, така што „нашите океани ќе останат слободни во следните децении“.
Австралискиот премиер Албанес рече дека подморниците на нуклеарен погон за Австралија не само што ќе претставуваат огромна цена, туку, меѓу другото, ќе донесат околу 20.000 работни места во следните три децении.
За што всушност се договорија лидерите на САД, Велика Британија и Австралија?
Планот на Австралија за набавка на подморници на нуклеарен погон предвидува четири фази. Според британски Гардијан, првата фаза претпоставува дека австралискиот персонал ќе биде обучен од американската и британската морнарица, а американските подморници исто така почесто ќе ги посетуваат австралиските пристаништа. По првата фаза ќе следи посета на американски и британски подморници во Австралија, набавка на до пет американски подморници од класата Вирџинија и развој на нов тип на подморница на нуклеарен погон – SSN-Aukus. И Австралија и Велика Британија ќе ги користат овие подморници.
Како што наведува Гардијан, Австралија по летот во 2040 година ќе ги добие подморниците SSN-Aukus, бродоградилиште за нивно производство и ќе започне со изградба оваа година, поточно во Озборн во Јужна Австралија.
Договорот за подморници на нуклеарен погон, исто така, претставува уште една важна пресвртница за Австралија: САД ќе ја споделат технологијата на нуклеарен погон за прв пат откако и беше предадена на Велика Британија во 1950-тите.
Покрај САД и Велика Британија, подморници на нуклеарен погон се во сопственост и на Русија, Кина, Франција и Индија.
Што ги загрижува експертите од областа на нуклеарното вооружување?
Австралија увери дека нема сама да збогатува ураниум, туку ќе го преработува искористеното подморско гориво, но ќе управува со радиоактивниот отпад што ќе го произведуваат пловилата.
Договорот за непролиферација на нуклеарно оружје (НПТ), кој е во сила од летото 1970 година, во однос на трансферот на нуклеарно гориво или одредени нуклеарни технологии меѓу земјите кои поседуваат нуклеарно оружје и земјите кои, во некои случаи, немаат предвидува исклучок во надзорот, кој го изваја Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ). Според Гардијан, која друга земја би можела да го искористи преседанот создаден од Аукус за да ги скрие збогатениот ураниум и плутониум, кои се клучна компонента на нуклеарното оружје.
Меѓународната кампања за нуклеарно разоружување (ICAN), која ја доби Нобеловата награда за мир пред седум години, исто така оцени дека одлуката на Австралија да купи и изгради подморници на нуклеарен погон ја претставува нејзината за ширење на нуклеарното вооружување, во меѓународната заедница, па лесно може да се сфати како еден од чекорите на патот на Австралија за стекнување нуклеарно оружје.
Како Кина одговори на договорот? А што прават во Русија?
Кина доста остро го критикуваше планот на Алијансата Аукус – кинеското претставништво во Обединетите нации рече дека планот претставува ризик за ширење на нуклеарното оружје, дека поттикнува трка во вооружување и ги поткопува мирот и стабилноста.
Тајван, кој е во спор со Пекинг, затоа, како што се очекуваше, го поздрави договорот Аукус, бидејќи ќе помогне во борбата против „авторитарната експанзија“ во регионот.
Во меѓувреме, планот за Алијансата Аукус, исто така, ги подигна веѓите во Москва. „Англосаксонскиот свет, со формирањето на структури како што е Аукус, и со проширувањето на воената инфраструктура на НАТО во Азија, сериозно се подготвува за долгорочна конфронтација“ во регионот, објави рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров. според СТА.
Формирањето на сојузот Аукус во есента 2021 година особено го вознемири Париз. Во тоа време, Австралија ја откажа нарачката на конвенционални француски подморници, вредни повеќе од десет милијарди евра, што прилично ја прекина врската меѓу Канбера и Париз.
