Застрашувачки слики од целосно уништениот источен град Дерна денеска пристигнаа од Либија. Откако силното невреме предизвика пукање на две брани, голем дел од овој пристанишен град беше „збришан“, однесени се илјадници животи, а најмалку 10.000 луѓе се водат како исчезнати. Во поројот пропаднаа цели семејства, маала… Браните се изградени во седумдесеттите од југословенска фирма. Зошто попуштија и што се случи?
Дерна е град со околу 100.000 жители, со својата околина и се наоѓа на околу 300 километри источно од Бенгази. Источната администрација на поделената Либија, која го контролира градот, соопшти дека досега се пронајдени повеќе од 5.300 тела. Како што јави Би-Би-Си, министерот од источната администрација изјавил: „Морето постојано исфрла десетици тела“.
Урнатини, кал, згмечени автомобили насекаде… Сè започна кога во долината Дерна при силно невреме се урнаа две брани, предизвикувајќи огромни количества вода да се втурнат кон морето и да го опустошат овој крајбрежен град. Експертите проценуваат дека при пукањето на браните биле испуштени 30 милиони кубни метри вода.
Еос: Брани исполнети со глинено јадро
Има статија на арапски на веб-страницата News Libya која ја објаснува историјата на браните. Тој забележува дека Дерна била изложена на серија поплави, а најголемите биле во 1941, 1959 и 1968 година. Поплавата од 1959 година, според сите сметки, била особено катастрофална. Затоа, велат, во седумдесетите биле изградени брани.
Наградуваното научно списание Eos, издадено од Американската геофизичка унија (AGU), наведува дека студиите во 1960-тите покажале дека е неопходно да се изградат брани за да се заштити градот. Браните биле изградени во 1970-тите од југословенска компанија, според Еос. Едната брана имала капацитет за складирање од 1,5 милиони кубни метри вода, додека другата, според овој медиум, била со капацитет до 22 милиони кубни метри. Браните имале јадро од набиена глина со камен „оклоп“, според оваа локација.
Инаку, на веб-страницата на српската компанија Хидротехника-Хидроенергетика е наведено дека во периодот од 1973 до 1977 година во провинцијата Дерна изградиле две брани и голем број објекти (тунел, пумпна станица, акумулација) наменети за наводнување површини и снабдување со вода на самиот град и околните места.населени места.
Специјализираното, научно списание „Еос“ забележува дека Дерна претрпе големи поплави и во 1986 година и дека браните успеале да ја контролираат водата и дека тогаш немало сериозни штети во градот.
Заменик-градоначалникот на овој град Ахмед Мадруд во средата призна дека браните не се одржуваат од 2002 година. Гневот на јавноста се засили поради гласините кои се појавија на социјалните мрежи – дека се прераспределени средствата, претходно доделени за оваа намена.
Мохамед Ахмед, експерт од оваа провинција, изјави за Ал-Васат, водечки либиски медиумски портал, дека браните се лошо одржувани. „Безбедносниот хаос и инертноста на либиските власти во спроведувањето внимателно следење на безбедносните мерки доведоа до катастрофа“, е убеден тој.
Но, експертите со кои разговараше Би-Би-Си велат дека е премногу рано да се каже дали екстремните врнежи едноставно биле премногу за браните или дали состојбата на нивната изградба одиграла клучна улога.
Врз основа на нивните набљудувања, браните веројатно биле направени од структури исполнети со карпи – набиена и набиена земја или карпа, глина – кои не се толку силни како бетонот. „Овие брани се предмет на прелевање (кога водата го надминува капацитетот на браната) и додека бетонските брани можат да преживеат прелевање, камените брани обично не можат“, изјави за Би-Би-Си Драган Савиќ, професор по хидроинформатика на британскиот универзитет во Ексетер.
Експертите генерално се согласуваат дека горната брана прво пукнала.
Што друго придонесе за катастрофата?
Годините на конфликт што доведоа до занемарување на одржувањето на инфраструктурата придонесоа за се што се случи.
Според теориите на некои експерти, на размерите на несреќата влијаела и каскадната удолница со која водата излетала низводно од првата брана.
Локацијата на долната брана, според Еос, е на само еден километар од градот. Според експертите на магазинот, таа не можела да го запре поројот што налетал од првата брана. А малата оддалеченост од градот значеше дека поплавата немаше речиси никаква можност да се прошири и растера, па градот Дерна, за жал, беше под налет на поројниот порој.
Научниците известуваат дека врнежите што дојдоа со бурата Даниел биле исто така екстремни. Имено, како што информираат од хидрометеоролошките центри, пријавени се и до 200 мм на метар квадратен. Земјата, која вообичаено е пресушена и „печена“, не можела ни брзо да впие вода.
„Неопходна е и истрага на политичарите“
Анас Ел-Гомати, основач на истражувачкиот центар Садек со седиште во Либија, рече дека ќе биде неопходна и „политичка истрага“. „Северна Африка не е имуна на климатските промени, но тука се работи и за корупција и неспособност. Во Мароко можеби сте имале секунди или минути кога се поместиле тектонските плочи, но овде во Либија имаше многу предупредувања за овој ураган… Но, немаше евакуација на Дерна – и сега четвртина од населението на градот е под вода. рече тој, според Гардијан.
Извештај од 2022 година во академско списание предупреди: Ако поплава како онаа во 1959 година се повтори, тоа „веројатно ќе предизвика пад на една од двете брани“, ставајќи ги во опасност жителите на долината и градот Дерна поради високиот ризик од поплави.
„Водата како атомска бомба“
Еден жител, Худаифа ал-Хасади, изјави за Ал-Хур: „Длабочините на некои долини каде што се собира вода достигнуваат околу 400 метри. Така, кога се урна браната, испуштената вода беше како атомска бомба, а осум мостови и бројни станбени згради целосно се срушија“.
Портпаролот на либиската управа за вонредни состојби, Осама Али, рече дека целата вода се преселила во областа во близина на Дерна, која е „планинска крајбрежна област…“ „Куќите во долините што беа на линијата на поплавите беа однесени од силни, матни води кои носеа возила и шут… Временските услови не беа добро проучени – нивото на морските води, врнежите и брзината на ветерот… И немаше евакуација на семејства кои можеа да се најдат на патеката на невремето и по долините “, изјави тој.
Инаку, во медиумите имаше различни информации за тоа дали во текот на викендот биле издадени барања за евакуација на градот и ако е така зошто бил одбиен планот.
Портпаролот на службите за итни случаи изјави за Си-Ен-Ен дека признаваат дека има пропусти, „иако ова е првпат да се справат со катастрофа од ваква големина“.
Еден од официјалните лица забележува дека поплавите зафатија неколку други градови, вклучувајќи ги Ал-Баида, Ал-Марџ, Тобрук, Такенис и Батах, како и источниот брег – до Бенгази. Најмалку 37 станбени згради беа однесени во морето, соопштија официјални лица.
Либија богата со нафта е растргната од политички судири, корупција и „надворешно“ мешање од бунтот во 2011 година кога беше соборен Моамер ел-Гадафи, а потоа беше убиен. Обидите кои траат една деценија да се формира единствена функционална влада пропаднаа, и наместо тоа, две ривалски влади, секоја со свои армии, имаат два штабови – едниот во Триполи на запад, другиот во Тобрук на исток.
Тоа секако уште повеќе ќе го отежне собирањето средства за реконструкција на браните. Дерна сега е пуста, тажна и пред се – незаштитена од можни идни поплави.
