Со проширувањето на ЕУ повторно на политичката агенда, Западот има можност да ја ревитализира својата политика кон Западен Балкан, а за да се постигне оваа цел, Соединетите Американски Држави мора да преземат поголемо лидерство со залагање за постепен процес на пристапување и зајакнување на своите напори за намалување на регионалните тензии во земјата, се вели во анализата објавена од Еуроактив.
Николас Локер и Кристен Тејлор, истражувачи во Програмата за трансатлантска безбедност организирана од Центарот за нова американска безбедност, потсетуваат дека овој јуни се навршуваат дваесет години од самитот во Солун во 2003 година, на кој лидерите на ЕУ изјавија дека „иднината на Балканот е во рамките на Европската унија“.
„Сепак, две децении подоцна, членството во ЕУ останува неостварливо за сите земји од Западен Балкан, освен за Хрватска, додека регионот се бори да ги надмине постојаните етнички тензии и да ги спроведе неопходните реформи за пристапување“, пишуваат тие за Еуроактив.
Според нив, сега останува на Западот да преземе иницијатива и да го искористи моментот кога ЕУ повторно се занимава со прашањето за проширување поради руската инвазија на Украина, а „за да се искористи овој обновен геополитички моментум, од суштинско значење е поголемо лидерство од САД“.
Тие тврдат дека активниот ангажман на Вашингтон сега ќе и овозможи на Европската унија да ја преземе примарна одговорност за Балканот и да води без американска помош во иднина.
Како САД го презедоа водството
Локер и Тејлор забележуваат дека, како одговор на конфликтот што избувна по распадот на Југославија во 1991 година, поранешниот министер за надворешни работи на Луксембург Жак Пус тогаш изјави дека тоа е „часот на Европа, а не на Американците“, надевајќи се дека ќе ја охрабри Европската унија да го преземе водството во нејзиното соседство.
Сепак, оваа визија никогаш не се оствари, а откако европските напори пропаднаа, Соединетите држави, и покрај првичната неподготвеност да се ангажираат, презедоа доминантна улога во регионот.
„Од надгледување на кампањите за бомбардирање на НАТО до посредување во Дејтонскиот договор, решителната акција на Вашингтон го воспостави немирниот мир што оттогаш го дефинира Западен Балкан“, посочуваат тие.
Тие сметаат дека долгорочната цел на западната политика кон регионот треба да биде остварување на визијата на Пус и дека ЕУ треба да ја преземе одговорноста за Западен Балкан додека САД се повеќе го фокусираат своето внимание на други области во светот, како што е Индо-пацификот.
„Парадоксално, сепак, постигнувањето на оваа крајна состојба бара поусогласени краткорочни напори од Вашингтон за стабилизирање на регионот“, посочуваат тие.
Најдобар начин да се обезбеди оваа стабилност е пристапувањето на земјите од Западен Балкан во Европската Унија, посочуваат тие и наведуваат дека, иако можеби изгледа дека проширувањето на ЕУ е прашање што треба да го реши Брисел, САД имаат значителен удел во процесот на проширување.
„Покрај намалувањето на ризикот од конфликт, поголемата интеграција со Европската унија ќе помогне да се поттикне просперитетот, да се консолидира демократијата и да се запре руското влијание во регионот. Успешното проширување ќе ја зајакне и геополитичката позиција на ЕУ, со што ќе стане повлијателен партнер на Соединетите Држави. Освен тоа, кога Западен Балкан ќе се консолидира во ЕУ, Вашингтон конечно може да се ослободи од својата улога на моќен посредник во регионот“, наведуваат тие.
Посочуваат дека „дотогаш е неопходно учеството на САД“.
Разликата меѓу ЕУ и САД
Локер и Тејлор веруваат дека на Европската унија и недостасува доволно дипломатско влијание на Западен Балкан, и поради нејзината досегашна практика на слаба посветеност на интеграцијата на регионот, и поради неуспехот да се справи значајно со непризнавањето на Косово во пет нејзини земји-членки, што тие го нарекуваат „сериозен удар за кредибилитетот на ЕУ со Приштина“.
Вашингтон, од друга страна, има „уникатен легитимитет како соговорник со владите на Западен Балкан поради неговата историска улога во регионот и поширокиот статус на водечка глобална сила“.
Соединетите држави, сметаат тие, треба да го искористат овој легитимитет за да ја унапредат интеграцијата на Западен Балкан во ЕУ, а стратегијата треба да оди подалеку од постоечката практика на користење на проширувањето на ЕУ како средство за награда или казна за да се поправи „ескалирачкото однесување“.
„Наместо тоа, треба да се состои од значајни краткорочни чекори за промовирање на пристапот на регионот во ЕУ“, посочуваат тие.
Што треба да направат САД?
„Прво, Вашингтон треба да го охрабри усвојувањето на постепен процес на пристапување кој ја елиминира бинарната разлика помеѓу членството во ЕУ и кандидатурата нудејќи прогресивно, но реверзибилно учество за потенцијалните членки во политиките и институциите на блокот“, пишуваат Локер и Тејлор.
Тие сметаат дека тоа ќе им овозможи на земјите од Западен Балкан веднаш да ги уживаат придобивките од членството во ЕУ, „притоа задржувајќи ја можноста Европската унија да го казнува лошото однесување“.
Тие, исто така, веруваат дека изгледите за краткорочни придобивки најверојатно ќе ги охрабрат земјите од Западен Балкан да ги нормализираат односите и да спроведат реформи.
„Иако одговорноста за оваа одлука е на Брисел, притисокот од земјите кандидати може да ја придвижи иглата. Затоа, покрај охрабрувањето на лидерите на ЕУ постепено да пристапуваат, Вашингтон треба да го искористи своето влијание врз владите на Западна Балкан за да им предложиме да заземат единствен став во корист на постепен процес на интеграција“, наведуваат тие и додаваат дека е важно транзицијата кон постепено пристапување да не бара промени во основната институционална структура на ЕУ, што ја прави остварлива опција на краток рок.
Паралелно, САД треба да ги зголемат напорите за намалување на интрарегионалните тензии. Нормализацијата на односите меѓу Косово и Србија е особено клучна за деблокирање на европскиот пат на регионот и сметаат дека ова прашање е нешто каде Вашингтон би можел повеќе да придонесе.
„На пример, Соединетите Држави треба да ја потврдат својата посветеност на Косово со понуда да бидат домаќини на состаноци на контакт-групи меѓу петте непризнаени земји-членки на ЕУ, откако Приштина ќе се обврзе да ги реши актуелните тензии и ќе се придржува до условите на моментално неважечкиот Охридски договор“, пишуваат Локер и Тејлор.
Во меѓувреме, тие велат дека Вашингтон треба да ги искористи неодамнешните настани за да изврши притисок врз Белград да ги спроведе реформите.
„Конфликтот во Украина отвори нови можности на Балканот“
„Иако кружењето на српскиот претседател Александар Вучиќ меѓу Западот и Русија е импозантна пречка за регионалната стабилност, инвазијата на Москва на Украина отвори прозорец на можности“, наведуваат тие.
Во таа насока, тие предлагаат Вашингтон да понуди да одобри дополнителни средства кога ќе продолжат преговорите за нормализација и да се закани со санкции доколку Белград се откаже од обврските, „како што направи со блокирањето на напорите на Косово да се приклучи во Советот на Европа“.
Таквата закана би можела да биде координирана со ЕУ и треба да ја „таргетира елитата во Србија“, слично на американските санкции што беа воведени минатата година против Милорад Додик во Босна и Херцеговина. ентитетот Република Српска, како и екстремно десничарските групи поврзани со Русија.
„Иако Вашингтон може да стравува дека казнувањето на Србија би можело да ја доближи до Москва, поголема загриженост треба да биде тоа што дозволувањето на земјата да игра со двете страни ги охрабрува Вучиќ и другите националистички лидери во Западен Балкан“, предупредуваат тие.
„Бидејќи Западот ја разбира важноста од пополнување на геостратешкиот вакуум по руската инвазија на Украина, не може да си дозволи да не успее во интеграцијата на земјите од Западен Балкан во ЕУ. Но, додека пристапувањето во ЕУ е најдоброто ветување за идната стабилност на регионот, патот до членството не може да го трасира само Европската унија. За да гарантираат дека можат да посветат енергија на друго место кога е најважно во годините што доаѓаат, САД мора да сфатат дека засега остануваат незаменливи на Балканот“, заклучуваат тие.
