Конфликтот меѓу Русија и Украина, покрај страдањата на луѓето директно погодени од војната, предизвика и енергетска криза ширум светот. За тоа време големите нафтени компании остварија рекордни профити, додека најголемиот товар од енергетската криза го носат и го носат граѓаните, односно крајните потрошувачи ширум светот, а Србија не е исклучок.
Светската енергетска криза, како резултат на војната во Украина и санкциите против Русија, предизвика невиден пораст на цените на бензинот, а со тоа и инфлација на целата планета.
Но, покрај објективните факти кои влијаат на растот на цената, има и некои детали кои не се логични, дури и кога се работи за суровата нафта и нејзините деривати.
Цената на нафтата очекувано порасна со почетокот на конфликтот во Украина. Но, за разлика од гасот, тој не ги сруши сите рекорди, туку изнесуваше најмногу 50 отсто, а повеќе од еден месец нафтата има пониска или иста цена како пред почетокот на конфликтот во Украина. И покрај тоа, цените на нафтените деривати останаа високи, паѓајќи многу побавно отколку што е случај на берзата. Заедно со мега профитот на гасот, најголемите светски корпорации во средината на годината делеа бонуси поради рекордната заработка.
Горан Радосављевиќ, економист и професор на факултетот ФЕФА, истакнува дека тоа се однесува на секторите за нафта и гас, без разлика дали се работи за домашни или странски компании.
„Војната е нечија мајка, а нечија маќеа. Овојпат добро поминаа компаниите кои во својот дел од бизнисот имаат екстракција, преработка и тргување со сурова нафта и гас. Тие што се занимаваат само со трговија немаа среќа бидејќи трговските маржи беа ограничени на седум динари за литар поради поскапувањето“, вели Радосављевиќ.
Компанијата Ekkon Mobile (EkkonMobil) неодамна објави рекорден профит од 17,85 милијарди долари за вториот квартал од 2022 година, што е речиси четири пати поголемо отколку што беше случај една година порано. Другите гиганти, како Шеврон и Шел, ги соборија своите претходни рекорди. Шеврон заработи рекордни 11,62 милијарди долари, а Шел забележа профит од речиси 11,5 милијарди долари и вети дека ќе им исплати 7,4 милијарди долари на акционерите.
Како што можете да видите, бенефитот од поскапувањето предизвикано од војната во Украина беше изразено во милијарди долари вишок на сметките на големите компании, додека граѓаните покриваа рекордни поскапувања и рекордни профити од свој џеб.
Нето добивка НИС за половина од 2022 година – 43,71 милијарди динари
Според деловниот извештај во првата половина на 2022 година, благодарение на зголемената цена, обемот на продажба и дистрибуција, НИС остварила вкупна добивка од 66,24 милијарди динари, додека нето добивката била 43,71 милијарди динари. Производството остана на исто ниво, додека платениот данок е за 24 отсто поголем во однос на првата половина од минатата година.
Радосављевиќ смета дека било за очекување високите цени да донесат голем профит.
„Се разбира, менаџерите на компанијата го претставија тоа како нивен фантастичен успех и наплатија високи бонуси. А акционерите не беа незадоволни затоа што се делеше дивиденда. Државата собираше повисоки даноци, а единствените кои го платија сето тоа беа основните граѓани. „За жал, тоа е секогаш случај“, вели тој.
Според Воислав Вулетиќ, претседателот на „Асоцијацијата за гас“, ваквиот исход е последица на политиката што ја предизвика актуелната состојба и смета дека Европа во моментов е во најголем проблем.
„Се разбира, се ќе падне на обичниот човек. Западните санкции беа воведени за да и нанесат штета на Русија, а сега гледам дека е направена поголема штета на Европа“, вели Вулетиќ за N1.
Тој посочува дека политичката волја ја донела одлуката да се забрани продажбата на руската нафта, а потоа да се дозволи, на пример, Грчките бродови ја транспортираат таа нафта и ја продаваат.
„Сето тоа е една голема дрскост, каде што обичниот народ, односно сите нас ќе се вознемириме поради тоа, пред се во Европа. Пред неколку дена во Бајконур Американците и Русите лансираа сателит со заедничка екипа, а од другата страна се во конфликт. И двете земји живеат и работат како што сакаат, а Европа останува сиромашна затоа што не е независна и поради тоа трпи големи штети“, оценува Вулетиќ.
Така, многу европски земји во борбата за алтернатива на рускиот природен гас се свртеа кон САД, зголемувајќи ги цените на природниот гас на глобално ниво, особено оној од САД. Од почетокот на 2022 година, акциите на Еккон и Шеврон пораснаа за околу 46% и 26%, соодветно.
Вулетиќ очекува дека цените ќе продолжат да бидат високи и потсетува дека ако цената на нафтата порасне, ќе порасне и цената на многу производи поврзани со нафтата, без разлика дали се работи за производство, транспорт или дистрибуција, што е најголем дел од производите за широка потрошувачка.
Слична беше ситуацијата и во Србија. Споредено со периодот од крајот на јуни и почетокот на јули, цените на бензините во Србија се пониски за околу 30 динари. Тогаш бензинот чинеше 205 динари, а дизелот околу 220. Да потсетиме дека во јануари, пред почетокот на војната во Украина, литар бензин чинеше 165 динари, а дизелот околу 173 динари.
Субвенциите за фосилни горива се во пораст
Глобалните јавни субвенции за фосилни горива во 51 најразвиена економија речиси двојно се зголемија во 2012 година на вкупно 700 милијарди долари. Најголем дел од субвенциите беа искористени за намалување на цената што се плаќа по тенџере.
Се очекува субвенциите уште повеќе да се зголемат во 2022 година, бидејќи руската војна во Украина ги зголеми цените на енергијата уште повеќе.
„Значајното зголемување на субвенциите за фосилни горива поттикнува непотребна потрошувачка, но не мора да допре до домаќинствата со ниски приходи“, рече Матијас Корман од истражувачкиот тим на ОЕЦД кој ја изработи студијата.
Во текот на пролетта и летото државата се откажа од дел од акцизата, која според Горан Радосављевиќ можеше да биде и поголема. Потсетува дека се работело за 10, најмногу 20 отсто и дека државата се откажала од повисоки приходи само кога е во прашање дизелот за земјоделството.
„Според мене, мислам дека е недоволно. Можеше да биде многу повеќе. Иако, од друга страна, имаа ограничен профит во малопродажниот и големопродажниот сектор поради ценовните ограничувања, високите цени се одразија и врз бизнисот на НИС, кој во првата половина од годинава оствари рекорден профит од истите причини како и другите компании. направи“, заклучи тој.е Радосављевиќ.
Економијата е таква денес, да се заработува повеќе во време на криза не е невообичаено. Она што им „боде очи“ на обичните луѓе се огромни, рекордни профити. Некои би рекле дека тоа е речиси навреда за стотиците милиони ширум планетата кои се борат да преживеат со галопирачки цени, првенствено генерирани од цената на гасот и нафтата.
Луѓето ширум планетата се соочуваат со остар пад на стандардите што не е забележан со децении, додека останува непознато дали товарот ќе биде порамномерно распределен.
Сигурно е дека огромен број тешко ќе ги издржат сите поскапувања. Намалената куповна моќ доведува и до намалена активност на пазарот, пониски стандарди, но и профит, а ова е развој на ситуацијата што речиси никому не му се допаѓа.
