Ненад Богдановиќ е професор по геријатрија на шведскиот институт Каролинска и е еден од водечките светски експерти за Алцхајмерова болест. За ХРТ, тој откри зошто е толку привлечно да се истражуваат тајните на мозокот, зошто смета дека е важно да се подигне свеста за деменцијата и геријатријата, каков вид „ѓубре“ се акумулира во нашиот мозок, како да се препознае и дијагностицира деменција, како работат нови лекови, т.н средства за чистење.
Најголемата тајна на мозокот
Најголемата тајна на мозокот е, пред сè, адаптацијата. Мозокот екстремно брзо реагира на различни дразби, пластичен е и многу лесно се прилагодува на различни услови. Од друга страна, многу е конзервативен бидејќи се што се развива во мозокот се развива во првата половина од феталниот живот, објаснува проф. Богдановиќ.
„Генетски е многу определено, но од друга страна – колку повеќе неврони имаме, толку повеќе неврони добиваме. Нема поголем број откако ќе се родиме… А зошто е пластичен? Тоа е пластичен начин за врзување на тие неврони. Тоа е нешто што е предмет на секојдневни промени. И тука можеме да ги подобриме врските преку обука или да ги ослабиме преку нетренинг. А најфасцинантно е што сè уште не знаеме што е свест, како да се дефинира биолошката свест“, вели проф. Богдановиќ.
Промовирање на свеста за деменција и геријатрија проф. Богдановиќ смета дека е исклучително важна:
„Геријатријата е многу сеопфатна специјализација, холистички поглед на старите лица, со сите нејзини проблеми. И тука доаѓа конкретниот проблем на когнитивното опаѓање во форма на деменција. Сите деменција во скандинавските земји доаѓаат кај геријатар, а не кај невролог“, забележува проф. Богдановиќ.
Биолошко ѓубре во нашиот мозок
Системот во Скандинавија е поинаку поставен од овде. Геријатар не само што гледа дали некое лице е деменција, туку разгледува и други причини кои можат да предизвикаат деменција.
„Погледот мора да биде холистички“, вели проф. Богдановиќ. Затоа геријатријата е високо позиционирана во медицинската професија, особено во скандинавските земји.
Истражувањата покажуваат дека меѓу 2010 и 2050 година, бројот на луѓе со деменција ќе се зголеми тројно. Денес обично се зема статистиката дека 2,3% од популацијата е клинички дементирана. Тоа значи дека околу 80.000 до 90.000 луѓе во Хрватска се во постојана состојба на деменција. Од нив, половина се со Алцхајмерова болест.
Причината за деменција е акумулацијата на биолошко ѓубре во нашиот мозок.
„Вистинска прогресивна деменција е кога нашите когнитивни функции прогресивно опаѓаат повеќе од 6 месеци… Деменцијата е функционална дефиниција на поединецот и неговата способност да ги реши неговите секојдневни активности. Во моментот кога му треба помош во секојдневните активности, тој е дементен“, вели проф. Богдановиќ.
Два протеини
Кај прогресивните деменција, биолошкото ѓубре, кое се создава секојдневно, останува во мозокот. Биолошко ѓубре во Алцхајмеровата болест се два протеини – амилоид и тау. Кај само 3% од пациентите, причината за акумулација на ѓубре е генетиката. Во случај на „постара“ деменција, на возраст над 65 години, постојат низа фактори на ризик – висок крвен притисок, зголемен холестерол, масти, дијабетес кои предизвикуваат мозокот да не го чисти ѓубрето.
„Колку старееме, толку повеќе немаме доволно средства за чистење за тоа ѓубре. А современата терапија денес е концептуална, може ли да дадеме повеќе чистачи да го исчистат тоа ѓубре“, вели Богдановиќ.
32 години по хипотезата за акумулација на ѓубре во мозокот, одобрени се три лекови. На еден од нив работеше и проф. Богдановиќ со колегите од Институтот Каролинска.
„Три антитела или средства за чистење кои во клиничка студија покажаа дека можат да ја запрат болеста и да ја подобрат за 30%… Не е докажано дека можат целосно да ја запрат болеста, но ги подобруваат симптомите“, забележува проф. Богдановиќ.
Шведскиот лек е прифатен во Америка, а се уште се разгледува во Европа.
Во Хрватска, според проф. Богдановиќ, проблемот во раната дијагностика, немањето центри за следење на меморијата, немањето геријатри, а потоа поврзано со тоа и недостатокот на време што го имаат лекарите од примарната здравствена заштита да ги следат ваквите пациенти.
„Но, тоа не е само лекарско прашање. Мислам дека има цел тим, од медицински сестри, трудопеди, логопеди, секој што е вклучен со пациент во, да речеме, здравствен дом, треба да биде едуциран и обучен за такво нешто“, вели проф. Богдановиќ.
Важноста на регистарот за деменција
Исклучително е важно да се има регистар на деменции, кои всушност се регистри за квалитетот на дијагнозата и лекувањето и видовите на деменција. Регистарот ја покажува и „цената“ на поединечен пациент. Лекови, дијагностички процедури и дистрибуција на деменција може да се планираат на овој начин.
Шведските искуства, како што споменавме, се разликуваат од нашите. Вообичаено е што се минува низ примарна здравствена заштита, каде што лекарот поставува основна дијагноза. После тоа се испраќа упат до геријатарот, на кој тој мора да одговори во рок од 24 часа. Тој го прифаќа или не го прифаќа упатувањето или бара надополнување. После тоа, пациентот мора да биде повикан во рок од еден месец на првиот преглед кај лекар специјалист и потоа да се постави дијагноза во рок од 3 месеци.
Во Шведска, сместувањето на пациентот во дом исто така се одложува колку што е можно повеќе:
„Намерата на системот во Шведска е да понуди што поголема помош дома. Кога некому ќе му биде дијагностицирана деменција, се проценува колку и каква помош треба да се даде. Така се вели, персоналот ќе дојде еднаш дневно да помогне за ручек или ќе дојде по 6 пати на ден… Има груба граница, ако е повеќе од 6-7 пати, тогаш се институционализира. Има некои ноќни патроли… или преку системот на некои аларми. Да речеме на пример дека имате некои специјални теписи кои се поврзани со системот. Ако некој оди по тепих, се смета дека некој оди, но ако некој лежи, тогаш се активира целиот тепих дека нешто лежи на тепихот и се активира претпоставката дека пациентот паднал“, објаснува проф. Богдановиќ.
Препораки за подобрување на системот
Што се однесува до препораките за подобрување на хрватскиот систем, геријатријата треба да се воведе во медицинските студии, што исто така создава инфраструктура за болниците:
„Од друга страна, примарната здравствена заштита мора да се едуцира, особено лекарите во домовите за стари лица… И тие треба дополнително да се наградуваат, бидејќи таквите лекари никогаш не можат да ја исполнат нормата, која според ХЗЗО денес е норма на околу 1.300 пациенти. затоа што еден од нив е геријатриски пациент кој толку бара што нема шанси да го направи тоа. Исто така, Хрватска треба да има единствен компјутеризиран систем на комуникација на информации меѓу поединечните компоненти“, заклучи проф. Богдановиќ.