Што се фталати? Опасни соединенија од пластика кои ги вдишуваме и јадеме секој ден
Сапун, детски играчки, козметика, лосиони, парфеми, ПВЦ столарија и многу повеќе што ги користиме секојдневно содржат фталати. Станува збор за штетни хемиски соединенија кои лесно мигрираат и се многу подвижни, што значи дека лесно се движат од пластичните производи во просторот што ги опкружува – воздух, храна, вода, производи. Докажано е дека фталатите предизвикуваат хормонални промени и се штетни фактори за развој на малигни тумори, болести на децата и болести на возрасните.
Фталатите се органски хемиски соединенија, испарливи течности кои се додаваат во пластиката и се вклучени во ПВЦ и се основа за пластична амбалажа. Тие не се користат сами, туку се додаваат во полимерната пластика бидејќи ја омекнуваат.Полимерот или ПВЦ потоа се полесни за употреба и потоа со помош на фталати може да се направи амбалажа која, за жал, ја користиме секојдневно. На пластичната амбалажа има броеви, така што оние што содржат фталати и можат да ги испуштаат ги содржат броевите 1, 3 и 6. Најмалку опасни, односно најмалку токсични се оние со броевите 2, 4 и 5.
Проблемот со фталатите е што ги има во многу материјали што ги користиме секојдневно, како што се лепилото, градежните материјали, средствата за чистење, детските играчки и слично. Тешкотиите се јавуваат затоа што се ослободуваат фталати и ова штетно хемиско соединение допира до нашиот респираторен систем или варење и на тој начин останува во нашето тело. Се поголем е бројот на истражувања кои покажуваат колку се штетни фталатите, но се зголемува и бројот на прописи кои ја забрануваат нивната употреба.
Што се фталати и каде се наоѓаат сите?
Фталатите се, во официјалниот речник, естри на фтална киселина и алифатични алкохоли. Тие се познати како пластификатори или омекнувачи на ПВЦ. Тие дејствуваат така што го измазнуваат внатрешното движење на полимерните молекули, кои без фталати би биле тешки, кревки и тешки за употреба за пакување и други примени.
Фталатите најмногу се додаваат во производите кои се дел од прехранбената индустрија, како што се филмовите за пакување храна и контејнери за храна. Истражувањата покажаа, и потврдија од Националната агенција за надзор на здравјето, дека фталатите како молекули лесно можат да се врзат за храната што ја јадеме. Така, можеби не ни забележуваме дека со користење на намаз од леб внесуваме фталати во телото, кои се прикачувале на производот преку амбалажата.
Но, фталатите, освен што се користат како пластификатори за ПВЦ, се користат и како адитиви. Така, тие можат да се најдат во епоксидирано масло од соја, кое се добива со хемиска реакција на епоксидација и кое се користи за правење ПВЦ филм. Ова масло не се јаде, но многу често се користи како пластификатор за храна и фармацевтски пластични материјали за пакување. Иако се наведува дека само по себе е нетоксичен и неканцероген, некои студии покажуваат дека има негативно влијание врз здравјето на луѓето.
Покрај тоа, во оваа форма се додава на производи како стабилизатор на мастила, бои, гуми и други течни мешавини. Како и да гледаме на тоа, ќе биде тешко да ги избегнеме фталатите во секојдневната употреба доколку не внимаваме.
Само некои од производите кои може да содржат фталати се:
– детски пластични играчки, особено постарите
– пластична фолија за завиткување храна
– пластична фолија за подароци
– лепак, селотејп
– контејнери за намази, маргарин
– лосиони за тело, козметика
– бебешка пудра
– маскара, кармини, пудри, лак за коса
– парфеми, лак за коса
– мантили за дожд
– мастила за печатач
– Медицинска Опрема
– „сјајни“ таблети (се користат за обложување на таблети)
– средства за заштита од комарци
– тротоарите
Како што може да се види од списокот, веројатно има многу производи кои содржат фталати на полиците во продавниците и во нашите домови. За жал, поради неговата нестабилност, ова соединение се ослободува во нашата храна и на тој начин стигнува до нашето тело.
Фталатите се внесуваат и преку вода која поминува и низ ПВЦ цевки.
Штетност на фталатите по здравјето на луѓето
Иако со години се зборува дека фталатите не се штетни за здравјето, бројните истражувања го покажуваат спротивното. Многу истражувања предупредуваат на штетноста на фталатите по здравјето бидејќи тие делуваат како хормонски пореметувачи, односно влијаат на рамнотежата на хормоните кај луѓето.
Ова може да предизвика големи физички промени и проблеми бидејќи правилното ниво на хормони во телото е важен елемент за добро функционирање на сите органи. Хормоналната нерамнотежа може да влијае на сите механизми на телото и да предизвика зголемен замор, раздразливост, промени во менструалниот циклус кај жените, плодност, сон, расположение, слаба циркулација, па дури и кардиоваскуларни проблеми.
Канцерогеноста на фталатите е исто така докажана на преродби. Долгорочните токсиколошки студии покажаа дека има канцерогени ефекти кај глувци и стаорци. Исто така, се покажа дека предизвикува оксидативен стрес и последователно оштетување на ДНК во многу типови на клетки. Ова е потврдено за различни органи со нови и постари истражувања. Ова особено беше истакнато како фактор за зголемување на ризикот од рак на јајниците, дојката и тестисите.
Во јајниците, се покажа дека предизвикува намалени нивоа на прогестерон и естрадиол и клеточна гранулоза. Тоа предизвикува и бројни проблеми со тестисите – намалена тежина, намалено производство на сперма, неспуштени тестиси и други. Кај испитаниците се појавија и тумори на мочниот меур, отекување на алвеоларниот ѕид на белите дробови, лезии на бубрезите и тумори на црниот дроб.
Преку различни студии е докажано дека оштетувањето на ДНК често е причина за рак. Иако генетските промени кои предизвикуваат рак може да се наследат од еден или од двајцата родители, тие најчесто се предизвикани од оштетување на ДНК. Оштетувањето на ДНК може да биде под влијание на околината, која вклучува ослободување на фталати од производите во нашето тело.
Фталатите можат да влијаат и на бебињата.
Така, студијата на Journal of Pediatric Healthcare покажува дека присуството на фталати кај фетусот може да влијае на намалувањето на родилната тежина на новороденчињата. Во САД, тоа е најчеста причина за смрт кај децата на возраст под пет години. Студија од 2010 година покажала зголемен ризик од развој на аутизам кај децата во домови со подови од ПВЦ. Се смета дека фталатите стигнале до фетусот преку мајката. Жените во репродуктивна возраст и трудниците се изложени на најголем ризик од несакани ефекти поради ослободување на фталати.
Забрана за фталати и на што да внимаваме на декларациите?
Постојат некои закони и прописи кои забрануваат употреба на фталати во производството, но имајќи предвид дека ПВЦ пластиката е една од најкористените облици на пластика во светот, ќе биде тешко да ги отстраните сите производи направени од овој материјал од вашиот дом. Сите фталати не се забранети, но постојат точни прописи за тоа колку од оваа маса може да содржи одреден производ.
Комисијата на Европската унија ја забрани употребата на фталати во детските играчки за деца до три години. Тој заклучок траеше повеќе од шест години. Во Европа, исто така, е забрането да се користат фталати во козметичките производи. Во Бразил постои ограничување за употребата на фталати за производство на пластични шишиња и чаши. Националниот институт за метрологија и индустриски квалитет има и правило за намалена употреба на фталати за детски играчки.
Постои алтернатива за фталатите, но досега се покажа дека алтернативите се поскапи, а некои се дури и исто толку токсични. Сè уште има простор за подобрување, но потребни се дополнителни истражувања. Дотогаш можете да обрнете малку повеќе внимание на тоа што ќе купите.
Во декларациите на производите е наведено од што се направени, па затоа се препорачува да се избегнуваат пакувања и производи кои ги содржат овие натписи:
– DEHP во ПВЦ
– ДИДП
– ДИНО
– БзБп
– ДМП
– ДЕП
Препорачливо е да се земаат производи кои се без ПВЦ, во кои е наведено дека се без DEHP или DHPE. На странските производи ќе пишува „Без ПВЦ“ или „Без…“ од некоја друга состојка.
