Дигиталниот аутизам е развојна состојба кај децата која се јавува поради зависност од екраните и се манифестира преку тешкотии во комуникацијата, повторувачки и стереотипни дејства, но за разлика од „класичниот“ аутизам, кој е трајно нарушување, детето со оваа форма може да се врати во уреден развој.
Дигиталниот аутизам или скринизам може едноставно да се објасни како зависност од секаков вид екран – мобилни телефони, ТВ, компјутери, таблети, вели психологот од Психијатриската болница за деца и младинци во Загреб Ивана Билиќ. Тој додава дека пореметувањата се манифестираат до третата година од животот на детето.
„Знаеме дека причината за дигиталниот аутизам е прекумерната употреба на екрани и нема строг почеток на нарушувањето на рана возраст. Пред да развие зависност од екранот, мозокот на детето е редовно престимулиран од користењето на екранот, а тоа предизвикува стрес во мозокот“, објаснува тој.
„Класичниот“ аутизам е невро-развојно нарушување и е трајна состојба кај личност чие функционирање може да се подобри со различни терапевтски интервенции. „Неговата причина е непозната, така што не може да се зборува за вроден аутизам. „Започнува во раното детство и се манифестира преку тешкотии во комуникацијата и општественото функционирање, повторувачки и стереотипни обрасци на однесување, ригидност во размислувањето, присуство на специфични интереси“, вели Билиќ.
Образовниот рехабилитатор Јелена Петрановиќ, вработена во градинката „Пјерина Вербанац“ во Лабин, објаснува дека „класичниот“ аутизам не е „излечив“ за разлика од дигиталниот аутизам кој е од реверзибилен тип, односно можно е да се врати детето во уреден развоен тек со адекватни интервенции, доколку се реагира на време.
„Симптоматски, детето со дигитален аутизам се однесува како да припаѓа на аутистичниот спектар, односно има слабо или воопшто нема развиени говорни и комуникациски вештини – не реагира на своето име, не воспоставува контакт со очите, дури и не комуницира. неговите потреби невербално“, објаснува тој.
Петрановиќ вели, ако е развиен говорот, тоа е доминантно т.н сценарија или ехолалија, т.е. нефункционално повторување на текстови од цртани или игри. „Детето често се изолира и не комуницира со другите деца бидејќи нема развиени социјални вештини, а самата игра е недоволно развиена“
Тој не користи играчки функционално, туку исклучиво за истражувачки цели – фрла играчки или, на пример, само ги врти тркалата на автомобил-играчка без да го вози. Дополнително, детето има слабо развиено и расфрлано внимание, а можеби и некои форми на агресивно однесување поради неможноста да ги изразат сопствените потреби и намалената емоционална регулација поради зависниот модел на однесување.
Последици од нетретиран дигитален аутизам
Доколку родителите ги препознаат симптомите на дигитален аутизам кај своето дете, Билиќ вели дека можат да се обратат до надлежниот педијатар или стручната служба на градинката/училиштето, кој ќе ги советува и евентуално ќе го упати на дополнителни прегледи или терапевтски процедури. Тој советува во овој случај да го ограничат детето да ги користи сите екрани и да бидат доследни во спроведувањето на одлуката колку и кога смеат да ги користат. За нив е исто така корисно со сопствен пример да покажат кога и колку е соодветно да се користи технологијата.
Петрановиќ додава дека логопедските и рехабилитационите третмани се покажале како ефикасни методи – подно време, АБА терапија, вклучување на децата во градинка доколку не ја посетувале и разни други спортски или социјални активности. Појаснува дека терапиите се успешни доколку има навремена реакција и доколку родителите соработуваат со стручните лица.
„Терапиите немаат ефект ако детето продолжи да поминува време пред екраните дома и родителите генерално не ги следат упатствата и советите на експертите“, додава тој.
Таа опишала и случај со момче кое било изложено на мобилни телефони и таблети уште од шест месеци. „Иако имаше исклучително весела природа, тој не комуницираше со други деца, воопшто не си играше со играчки, а имаше многу слабо развиени говорни и јазични способности. Родителите реагирале кога детето, тогаш тригодишно, кое било пред мобилниот телефон во крајно опасна ситуација, не го кренало погледот од екранот. Тие се обратија до експерти и целосно ги укинаа екраните. „По две години логопед и рехабилитациона терапија, момчето целосно ги усвои правилните развојни обрасци“, опиша Петрановиќ.
Таа додаде дека ова е пример на родители кои навистина не биле свесни за штетното влијание на екранот и навреме реагирале.
Билиќ вели дека во секојдневната работа речиси секојдневно може да забележи како децата поминуваат се повеќе време на мобилните телефони и интернетот, но и на сите други екрани. „Во споредба со претходните години, ми се чини дека тоа време е подолго“, вели тој. Тој објаснува дека последиците од изложувањето на екраните се потешкотии во учењето и меморијата, вниманието, спиењето, пореметувањата во однесувањето (насилни реакции, агресивност, помала толеранција за фрустрација) и нарушувања во регулирањето на емоциите.
„Во пракса, потешкотиите со вниманието и концентрацијата, графомоторните способности и нечитливиот ракопис се повеќе се забележуваат и кај помалите и кај постарите деца, тешкотии.
Во односите со врсниците, функционирањето на семејството, агресивните испади, па дури и депресивните и анксиозните растројства“, објасни Билиќ.
