„Дали Србија подготвува нова војна на Балканот? праша неодамна германскиот весник Die Welt. „Не, Србија се подготвува за иднината“, одговориле од Белград. А што велат во Берлин?
Оваа вест треба да го алармира Западот и соседите на Србија“, пишува неодамна германскиот весник „Ди Велт“. И тоа што, според пишувањето на тој весник, треба да ги вознемири сите и да го аргументира насловот кој гласеше „Дали Србија подготвува нова војна на Балканот? беше ова: „Србија купува 20.000 ирански беспилотни летала од типот Шахед-136“.
Меѓутоа, при повикувањето на Западот на акција и алармирањето на соседите на Србија, од кои само Босна и Херцеговина не е членка на НАТО, додека Косово е практично под негова заштита, беше направен само еден пропуст: наводното купување на ирански беспилотни летала првично беше објавено на Terror Alarm’s X-account , страница која тврди дека е водечки светски портал во производството на „вести и погледи генерирани од вештачка интелигенција“.
Но, ова не е првпат Србија во германските медиуми да се нарекува „Unruhestifter“ (поттикнувач на немири), како што е конкретно формулирано во споменатиот текст, пишува Дојче веле.
Барањето на ДВ до Претседателството на Србија да го коментира пишувањето на некои германски медиуми остана неодговорено, но затоа на гореспоменатиот текст веднаш стигна реакција од српската амбасадорка во Берлин, Снежана Јанковиќ: „Не, Србија не се подготвува за војна. , но за во иднина“, напиша таа во демант објавен и во Die Welt. Како што напиша таа, меѓу другото, Србија се подготвува за Експо во Белград во 2027 година.
Јанковиќ не пропушти да потсети дека „српското Министерство за одбрана ги отфрли обвинувањата за набавка на беспилотни летала од Иран“.
До пишувањето на овој текст, Die Welt не се огради од ширењето на лажни вести ниту им се извини на своите читатели. А она што исто така не успеа да го направи е ова: пишува врз основа на факти.
„Србија се грижи за својата безбедност“
Оние факти кои не се кријат во Белград, а кои, според зборовите на амбасадорот Јанковиќ, гласат вака: „Србија се грижи за својата безбедност и ја модернизира армијата, како и многу други европски земји, но исклучиво за одбранбени цели“. Или како што рече претседателот Александар Вучиќ при неговата посета на Саемот за оружје во Абу Даби во февруари оваа година, Србија со дополнителни инвестиции, кои не се вклучени во буџетот за 2023 година, издвојува околу 2,3 отсто од бруто националниот производ за овие цели. но „како што испаднаа работите, моравме да го зголемиме на три“.
Факт е дека Србија почна да ја „модернизира армијата“ уште пред почетокот на руската агресија врз Украина. Факт е и дека, како што истакнува амбасадорот, тоа го прават и другите европски земји. Но, не само европски, туку и светски. Според податоците на Институтот за мировни истражувања SIPRI, во 2022 година глобалните светски воени трошоци го достигнаа својот врв, а европските земји забележаа најголем пораст на трошоците за оружје од крајот на Студената војна.
Зошто Србија се вооружува?
Но, што е специфично кога станува збор за српското вооружување, односно кои се причините за тоа?
„На прво место е процесот на модернизација на вооружувањето на вооружените сили, бидејќи српското вооружување датира од времето на поранешна Југославија и не е адекватно на глобалната безбедносна средина и технолошката трансформација“, вели д-р Вук Вуксановиќ, виш. истражувач во белградскиот Центар за безбедносна политика (BCBP) и соработник на LSE IDEAS, надворешнополитички тинк-тенк на Лондонската школа за економија и политички науки (LSE). Токму од тие причини воениот аналитичар од Белград Александар Радиќ вели дека „Србија мора да се модернизира“. „Воено неутрална земја мора да биде самодоволна во секој поглед кога станува збор за нејзината одбрана, за разлика од средината на Србија, која е во НАТО (освен Босна и Херцеговина) и има колективен одбранбен механизам и затоа може да преиспита некои потреби. “, смета Радиќ.
Во Сараево, пак, имаат сосема поинаква оценка: „Според мене, модернизацијата на српската армија е само покритие за создавање на воена сила која во иднина ќе овозможи проекција на моќта во овој регион од страна на руската Федерацијата штом ќе заврши војната во Украина“, вели воениот аналитичар Неџад. Ахатовиќ.
Вооружувањето како инструмент на надворешната политика
Она за што се согласуваат и сараевските и белградските аналитичари е дека Србија, како што вели Вуксановиќ, „го користи процесот на вооружување како инструмент на надворешната политика каде Србија верува дека на овој начин може да добие подобро решение за регионалните спорови, како што е статусот на Косово, може подобро да балансира меѓу големите сили, но и да изгради подобри односи со земјите што го снабдуваат со оружје“.
Истовремено, како што вели воениот аналитичар Радиќ, Александар
ar Вучиќ создава слика на силна држава за домашното јавно мислење.
На почетокот на јули, претседателот Вучиќ, образложувајќи ја одлуката за воведување мораториум за извоз на муниција и секое оружје и алатки од Србија, рече дека „се мора да се подготви во случај на агресија врз Република Србија“.
Босна и Херцеговина го користи токму истиот аргумент за зголемено вооружување: „Босна и Херцеговина е принудена да се вооружува за да се заштити“, изјави за ДВ министерот за одбрана на земјата, Зукан Хелез.
Според изјавите на функционерите, и Србија и Босна и Херцеговина се вооружуваат за да се одбранат.
(Не)почитување на Договорот за контрола на вооружувањето
Во овој контекст, несомнено се поставува прашањето што се случи со Договорот за подрегионална контрола на оружјето, кој беше потпишан во 1996 година и кој произлезе од Дејтонскиот мировен договор. БиХ, Хрватска, Србија и Црна Гора се обврзаа на „воспоставување мерки за регионална стабилизација и контрола на вооружувањето“ со цел да се воспостави доверба и да се избегне трка во вооружување во регионот.
Сите борбени тенкови, оклопни борбени возила, артилерија, борбени авиони и нападни хеликоптери, врз основа на Договорот, подлежат на нумерички ограничувања за секој потписник. До 2015 година Договорот беше под покровителство на ОБСЕ, по што стана сопственост на државите потписнички.
„Договорот не се почитува“, изјави за ДВ министерот за одбрана на Босна и Херцеговина. Тој наведува дека „БиХ била единствениот потписник што го почитувала“.
Бх. Министерот за одбрана Хелез вели дека Босна и Херцеговина ја предупредила меѓународната заедница за нејзиното непочитување. „За жал, немаше реакција од меѓународната заедница“, вели тој.
Во ОБСЕ, пак, неофицијално може да се дознае колку се горди на овој Договор и неговата имплементација. Во официјалниот одговор во седиштето на ОБСЕ во Виена, тие наведуваат дека, откако Договорот станал сопственост на државите, таа организација продолжила да дава поддршка за нејзино спроведување и дека државите потписнички редовно разменуваат воени информации на годишните состаноци, „како како и сите информации за новите вооружени системи кои се воведени во нивните вооружени сили и потпаѓаат под одредбите на Договорот“.
Во Министерството за надворешни работи во Берлин, Дојче веле дознава дека Германија, како членка на Контакт групата, го следи овој процес и дека договорот „содржи договор за ограничување на категориите на тешко оружје, како и еднострано декларирано, доброволно горно ограничувања на бројот на војници, кои се почитуваат со години“.
И независни аналитичари во Србија и Босна и Херцеговина, во изјава за ДВ, оценуваат дека сите земји потписнички го почитуваат Договорот. Неџад Ахатовиќ од Сараево, пак, вели дека се почитува во квантитативна, но не и квалитативна смисла: „Ниту една земја на Балканот, па дури ни Србија, не ги надминала дозволените бројки, туку првенствено Србија има стекнато висока воена технологија и модерно оружје, што ја нарушува стратешката рамнотежа на силите во регионот“, вели тој.
Проблемот е во реториката
„Проблемот не е во самиот договор, ниту во механизмите на неговото спроведување. Проблемот е во политичката реторика на политичарите во регионот, најмногу во Србија и Хрватска, кои се уште веруваат дека ако плукате во насока на соседите, добивате поени во вашето јавно мислење. Оваа реторика е причината зошто зборуваме за регионална трка во вооружување, а не за природен процес на замена на застареното оружје со ново“, вели Вуксановиќ, виш истражувач во белградскиот Центар за безбедносна политика.
Реторика? На тоа се осврна и српската амбасадорка во Берлин во нејзиниот демант за пишувањето на весникот Ди Велт. Таа пишува дека „инсинуацијата на хегемонистичките амбиции на Србија е наратив од кој поединци не сакале да се повлечат уште од деведесеттите.
Сепак, 1990-тите се токму проблемот поради кој БиХ стравува од вооружувањето на Белград: „За жал, Србија не ја напушти политиката на насилно решавање на сите отворени прашања со соседите“, вели Ахатовиќ, воен аналитичар од Сараево.
Тие не сакаат да бидат руски пиони на Балканот
Дали се оправдани стравувањата за можен вооружен конфликт? И овде одговорите обично зависат од која земја доаѓа соговорникот:
„Ова зависи првенствено од Владимир Владимирович Путин, кој благодарение на политиката што Србија ја наметнува и спроведува во регионот, на чело со претседателот Вучиќ, го претставува вистинскиот господар на војната и мирот“, вели Ахатовиќ.
Според Вуксановиќ, Русија, доколку сака да му создаде проблем на Западот, има потреба од помош од локалните елити, а локалните елити не сакаат да бидат жртвувани како пиони на Кремљ. „Тие сакаат да ја искористат Москва за да го уценат Западот и да се промовираат пред своите гласачи, но не сакаат да бидат топовско месо“, вели Вуксановиќ.
Воениот аналитичар Радиќ од Белград, кој е критичен кога станува збор за тоа како Србија ја претставува модернизацијата на своите вооружени сили во јавноста и како таа изгледа во реалноста, вели: „Поради јазот помеѓу активностите за модернизација и фактичката состојба на Српски вооружени сили, ценам дека никој не е загрозен, агресивните медиуми зборуваат за зајакнување на воената моќ на Србија. Прашањето е како во сегашните околности, кога Србија е опкружена со НАТО, а на Косово има меѓународни сили, да се разгледа секој реален освен војната против НАТО – тоа го пробаа во 1999 година и на крајот бевме принудени да ја повлечеме војската од Косово“.
Самоубиствен потег
Затоа за Вуксановиќ нема дилеми. Тој смета дека секое започнување на конфликт би било самоубиствен чин: „Западот сигурно би интервенирал против секој што би се обидел да го наруши статус квото“.
И на Запад, барем во германското Министерство за одбрана, има максимална воздржаност околу ова. „Ги забележуваме пишувањата на медиумите. Како и обично, не ги коментираме“, одговори Арслан Дајхсел, портпарол на германското Министерство за одбрана, на барањето на ДВ за коментар на пишувањето на германските медиуми за можен вооружен конфликт во регионот.
Во МНР во Берлин дипломатски за Србија велат дека „како најголема земја во регионот игра голема улога“ во берлинскиот процес, а помалку дипломатски дека „мора да ја исполни таа одговорност, особено во дијалогот. со Косово на чело со ЕУ и да преземат јасна обврска за спроведување на Охридскиот договор“.
Како што дознава ДВ, германското Министерство за надворешни работи со „голема загриженост“ го набљудува актуелниот развој на ситуацијата во Босна и Херцеговина, особено „сецесионистичката реторика на Милорад Додик“. „Таа не е опасност само за Уставот на земјата, туку и за стабилноста на целиот регион“, наведуваат во Министерството за надворешни работи во Берлин.
